JO-opracowanie.doc

Językoznawstwo ogólne - nauka o uniwersalnych regułach budowy i struktury języków świata, badająca też funkcje języka. Językoznawstwo ogólne pojawiło się w związku z potrzebą opisów języków obcych. Jest zwykle dzielone na szereg dziedzin, stanowiących mniej lub bardziej niezależne kierunki badawcze. Należą do nich:

·         fonetyka - nauka o dźwiękach (głoskach, fonach) używanych w poszczególnych językach świata

·         fonologia - nauka o fonemach, stanowiących podstawowe wzory dźwięków w danym języku

·         językoznawstwo historyczne - nauka badająca dzieje poszczególnych języków, a także podobieństwa w słownictwie, gramatyce, słowotwórstwie, składni pomiędzy językami spokrewnionymi

·         morfologia - nauka o wewnętrznej budowie wyrazów

·         pragmatyka - nauka o użyciu wyrazów i wyrażeń (dosłownym, przenośnym itd.) w aktach komunikacji

·         semantyka - nauka badająca znaczenia wyrazów i zdań z nich zbudowanych

·         składnia - nauka badająca sposoby tworzenia zdań z wyrazów

·         stylistyka - nauka badająca style języka

·         typologia języków - nauka badająca cechy gramatyczne występujące we wszystkich językach świata

Odrębną dziedziną badań jest dociekanie istoty i właściwości języka i zdolności ludzi do posługiwania się językiem. Dla każdego człowieka język ojczysty stanowi część naturalnego środowiska, bez którego trudno funkcjonować. Według Ireneusza Iredyńskiego „człowiek jest zanurzony w języku jak ryba w wodzie”.

Zdolność posługiwania się językiem ma charakter naturalny, choć człowiek jako dziecko przyswaja sobie konkretny język w wyniku kontaktu z rodzicami i innymi ludźmi. Człowiek jest także w stanie stworzyć język sztuczny, by następnie komunikować się przy jego pomocy z innymi ludźmi. Wiedza językowa ma charakter synkretyczny, tzn. w komunikacji językowej zawsze występują inne czynniki, które w różnym stopniu wpływają na używanie języka. Ponadto ludzie komunikują się ze sobą nie tylko przy pomocy języka, którego rola jest taka, jaką wymaga środowisko.

Każdy język posiada cechy autogenetyczne, tj. formalne właściwości, których użytkownik języka zazwyczaj nie zna. Na naszą interpretację dowolnego tekstu wpływa nie tylko język, ale także środowisko. Spośród konwencji pozajęzykowych, które współpracują z językiem w komunikacji międzyludzkiej i określają rozumienie treści, najważniejszą rolę odgrywa wiedza o świecie, czyli konwencja encyklopedyczna, której towarzyszy komunikowanie i bez której komunikowanie się byłoby niemożliwe. W oparciu o tę wiedzę, w rozmaity sposób interpretuje się np. zdania czy wypowiedzi, które mają jednakową strukturę językową np. matka daje córce sukienkę i matka szyje córce sukienkę (matka szyje, myśli o tym, że uszyje i oddaje córce sukienkę). Mówić znaczy zatem nie tylko znać reguły językowe, ale też należeć do pewnej kultury.

Językoznawstwo ogólne pozwala właśnie na wykrycie informacji, która bezpośrednio zakodowana jest w formach języka, niezależnie od towarzyszących im kontekstom użycia.

Język – ukształtowany społecznie system budowania wypowiedzi, używany w procesie komunikacji interpersonalnej. Na język składają się dwa elementy:

·         otwarty zbiór znaków, zbudowanych z fonemów, morfemów, wyrazów, stałych zwrotów i wyrażeń

·         reguły łączenia i tworzenia znaków (fonologia, morfologia, składnia)

Język służy do przedstawiania przedmiotów, czynności czy abstrakcyjnych pojęć za pomocą znaków. Zbiór znaków w języku jest otwarty i – jakkolwiek można powiedzieć, że pewna liczba znaków jest częścią języka – sam język jest bardziej systemem tworzenia znaków niż systemem znaków. Wynika to z faktu, że znakiem językowym jest każdy tekst – każda sformułowana wypowiedź, posiadająca znaczenie. Jednostka posługująca się językiem może więc za pomocą jego systemu tworzyć nieskończoną liczbę nowych znaków, także takich, z którymi nigdy się wcześniej nie zetknęła. Znaki te niekoniecznie wzbogacają jednak sam system językowy, gdyż użytkownicy nie uczą się na pamięć wszystkich zasłyszanych wypowiedzi – są jednak w stanie w oparciu o język stworzyć nowy tekst (znak) o tym samym, bądź zbliżonym znaczeniu.

Mówiąc o języku mamy najczęściej na myśli ludzką mowę, tj. system artykułowanych dźwięków, układających się zgodnie z konwencją. Nie należy jednak mylić tych dwóch pojęć, gdyż mowa oznacza używanie języka w procesie porozumiewania się.

Spośród języków używanych przez ludzi można wymienić:

·         języki naturalne (np. polski, francuski, islandzki itp.)

·         sztuczne (np. esperanto, interlingua)

Język mówiony jest utrwalany jako język pisany za pomocą pisma.

Oprócz tego można mówić o języku gestów (język migowy), ciała (np. balet) czy muzyki (notacja muzyczna).
 

Matematyka, w szczególności informatyka, używają szeregu sztucznych języków - tzw. języków formalnych, m.in. języków programowania.

Badaniami nad językami zajmują się lingwistyka i filologia, a także psycholingwistyka.

Język dzieli się na podsystemy:

·         podsystem fonologiczny

·         podsystem morfologiczny

·         podsystem leksykalny

·         podsystem składniowy

Szyk morfemów i wyrazów.

We wszystkich językach szyk morfemów ma znaczącą rolę. Nie zawsze jednak ma ją szyk wyrazów. Na przykład w języku polskim pary: morfem tematu + morfem "końcówka rzeczownika" mogą poruszać się dość dowolnie w zdaniu, nie można tego jednak powiedzieć o którymś z tych morfemów z osobna.

W większości języków istnieją zdania, które można podzielić na podmiot, orzeczenie i dopełnienie, choć często typowe zdanie nie zawiera ich wszystkich, lub zawiera w formie złączonej, np. informacje o podmiocie mogą być zawarte w końcówce czasownika. Zwykle pewna kolejność tych trzech elementów w zdaniu jest dominująca. Jest sześć możliwości, przy czym w niewielu językach dopełnienie występuje przed podmiotem. Niezbyt często też orzeczenie występuje na początku zdania:

·         Podmiot Orzeczenie Dopełnienie (SVO) – jeden z dwóch najpopularniejszych szyków; m.in. polski, angielski

·         Podmiot Dopełnienie Orzeczenie (SOV) – drugi najpopularniejszy szyk; m.in. łacina, japoński

·         Orzeczenie Podmiot Dopełnienie (VSO) – m.in. walijski

·         Orzeczenie Dopełnienie Podmiot (VOS) – m.in. malgaski

·         Dopełnienie Orzeczenie Podmiot (OVS) – Hixkaryana

·         Dopełnienie Podmiot Orzeczenie (OSV) – Apurinatilde

Języki i dialekty.

Różne odmiany jednego języka mówionego nazywane są dialektami, języki lub dialekty używane przez różne grupy etniczne – etnolektami. Kryteria zaklasyfikowania dwóch etnolektów jako odrębnych języków lub dialektów tego samego języka nie są jasno sprecyzowane. Ze względów wyłącznie politycznych, historycznych lub kulturowych uznaje się często jakiś etnolekt za osobny język.

Np. po odzyskaniu przez Mołdawię niepodległości (koniec XX w.) język kategoryzowany wcześniej jako lokalna odmiana języka rumuńskiego uzyskał rangę języka mołdawskiego. Podobnie, po rozpadzie Jugosławii dotychczasowy język serbsko - chorwacki rozpadł się na osobne języki narodowe: serbski, chorwacki i bośniacki.

Często jest też na odwrót, etnolekty dość odległe od siebie uznaje się za odmiany etnolektu dominującego na danym obszarze (zwykle uznawanego wtedy za standard literacki), np. miało to do niedawna miejsce w przypadku języka kaszubskiego określanego z przyczyn politycznych jako dialekt języka polskiego. Innym przykładem jest tu traktowanie większości chińsko - tybetańskich etnolektów używanych w Chinach za dialekty języka chińskiego lub uznawanie etnolektów Arabów za dialekty jednego języka arabskiego. Dzieje się tak, mimo iż użytkownicy tych etnolektów często nie potrafią się między sobą porozumieć, jednak tworzą wspólnotę kulturową lub polityczną.

Ze względu na powszechność praktyki takiego nie opartego na lingwistycznych przesłankach rozróżniania dialektu i języka niektórzy lingwiści żartobliwie mówią, że język to po prostu dialekt posiadający armię i flotę.

Różne odmiany dialektów określa się jako (nie są to definicje ścisłe, w rzeczywistości często tych terminów używa się zamiennie):

·         gwarę, narzecze – język pewnego stosunkowo niewielkiego obszaru, zwykle niezróżnicowany wewnętrznie

·         żargon – język pewnych grup zawodowych

·         slang – język innych grup

Język oficjalnie uznawany i używany w danym kraju to jego język urzędowy.

Język, który w danej przestrzeni geograficznej lub społecznej (jak Internet) jest używany najpowszechniej to język dominujący. Zjawisko to wiąże się z pojęciem dominacji językowej.

Cechy języka:

·         Istnienie nadawcy i odbiorcy – nadawca nadaje komunikat odbiorcy, który dysponuje tym samym kodem

·         Język konwencjonalnym systemem znaków

·         Foniczność – dźwięki oraz alfabet (wtórna realizacja dźwięku)

·         Dwustopniowość i dwuklasowość – wyróżniamy dwa stopnie: znaki i diakryty oraz dwie klasy: słownik i gramatykę

·         Abstrakcyjność (zdalność) – odnoszenie do pojęć ogólnych, możliwość mówienia o zjawiskach nieobecnych

·         Polisemiczność – możliwość przesunięć w umowie, cecha wskazująca na kreatywność języka, gdyż język może zostać odnoszony do zjawisk nie posiadających własnej nazwy. Twórcze użycie wyrażeń językowych

·         Samozwrotność – mówienie za pomocą języka o samym języku

·         Nadużywalność – przekaz różnych informacji (dobrych i złych)

Przyszłość.

Nie wiadomo jak dalej potoczą się losy języków świata. Z jednej strony coraz większa komunikacja między osobami mieszkającymi w odległych od siebie miejscach wymusza korzystanie ze wspólnych języków – co może prowadzić do zaniku mniejszych języków – z drugiej zaś na świecie jest coraz więcej ludzi, więc językom coraz trudniej jest zachować spójność. Nie wiadomo też, które języki będą w przyszłości dominujące. Z jednej strony ekspansję prowadzą języki międzynarodowe takie jak angielski i kilka języków o znaczeniu regionalnym, a z drugiej największy przyrost naturalny, a zatem przyrost liczby użytkowników języka notuje się w krajach Trzeciego Świata, których języki na razie nie są zbyt popularne.

Języki świata.

Dotychczas poznano i opisano blisko 4,5 tysiąca języków, ale przypuszcza się, że może ich być nawet 6 do 6,5 tysiąca. Języki te klasyfikuje się w rodziny, podrodziny, grupy i zespoły językowe, a także w większe, ale luźne zespoły języków tzw. ligi językowe. Ponadto wyróżnia się także języki izolowane, nie wykazujące żadnych powiązań z istniejącymi językami, np. baskijski.

(R. Grzegorczykowa, Wstęp do językoznawstwa, Warszawa 2007)

Znak - obserwowalny (postrzegalny) układ rzeczy czy zjawisk spowodowany przez kogoś (nadawcę) ze względu na to, że istnieją zwyczajowo ukształtowane określone reguły nakazujące wiązać z danym układem rzeczy lub zjawisk myśli określonego typu, oraz na to, że nadawca znaku postanowił wywołać tę myśl u odbiorcy znaku. Np. dym może być znakiem w komunikacji Indian.

Znakiem w języku (znakiem językowym) nazywamy wszystko w języku, co posiada swoje znaczenie - wszystkie jednostki języka mające nierozerwalny związek pomiędzy swoją formą oznaczającą a treścią oznaczaną. Związek ten jest związkiem umownym wynikającym z konwencji społecznej. Nie jest to związek naturalny - jedynie w przypadku nielicznych wyrazów możemy mówić o pewnej motywacji formy (zob. np. onomatopeja). Najmniejszym znakiem językowym jest morfem, największym - cały tekst.

Znak językowy - wszystko w języku, co ma swoje znaczenie

W dziejach semiotyki proponowano wiele typologii znaków. Znaki dzielono między innymi na:

·         Ikoniczne zwane też naturalnymi - które przypominają to, co oznaczają, należą do nich np. piktogramy. Znaki ikoniczne nie muszą być obrazami, mogą też mieć formę dźwiękową, np. słowa dźwiękonaśladowcze

·         Arbitralne zwane też konwencjonalnymi - które w niczym nie przypominają tego, co oznaczają, np. większość słów w języku polskim, symbole liczb w matematyce, itp. Aby wiedzieć co one znaczą trzeba znać konwencję, czyli sposób w jaki przypisuje się im znaczenie

Ze względu na kanał informacyjny przekazu od nadawcy do odbiorcy, znaki dzielą się na:

·         znaki wzrokowe - nuty, znaki drogowe

·         znaki słuchowe - hymn, hejnał

·         znaki dotykowe - pocałunek, uścisk dłoni

·         znaki powonieniowe - różne zapachy

·         znaki smakowe - smaki potraw, win

Ferdinand de Saussure - językoznawca szwajcarski. Określił język jako stały zbiór (dokładniej: system) norm społecznych, umożliwiających porozumiewanie się. Podobnie jak Jan Niecisław Baudouin de Courtenay odróżniał język jako system znaków od mówienia, które jest indywidualną realizacją tegoż systemu.

De Saussure ukuł termin językoznawstwa diachronicznego dla badań historycznych nad językiem i językoznawstwa synchronicznego, opisującego stan języka w danym momencie. Wprowadził termin znaku językowego jako składowej dwóch elementów - znaczonego i znaczącego, gdzie pierwszy to samo abstrakcyjne pojęcie, a drugi - jego akustyczna reprezentacja. Język w rozumieniu de Saussure'a funkcjonuje w oparciu o związki syntagmatyczne, istniejące pomiędzy elementami umieszczonymi w konkretnej wypowiedzi i związki paradygmatyczne, istniejące na poziomie abstrakcyjnym.

Według Saussure'a jedynym i prawdziwym przedmiotem językoznawstwa był język rozpatrywany sam w sobie. Dokonał on rozróżnienia między językiem (langue) i mówieniem (parole). Język jest systemem znaków i reguł ich tworzenia, który nie może być wytworem pojedynczego człowieka, jest pewną abstrakcją, która urzeczywistnia się w indywidualnych aktach werbalnych (mówieniu). Zadaniem lingwistyki winno być precyzyjne oddzielenie systemu języka (langue) od konkretnej jednostkowej wypowiedzi (parole).

·         Ferdinand de Saussure, Kurs językoznawstwa ogólnego

·         Ferdinand de Saussure, Szkice z językoznawstwa ogólnego

Języki świata - obecnie na świecie używa się ok. 6-7 tysięcy języków. Dokładne ustalenie tej liczby utrudnia brak zgody wśród językoznawców co do klasyfikacji niektórych etnolektów, jako odrębnych języków, bądź dialektów. Przeważająca część języków świata pozostaje w formie bezpiśmiennej.

Podstawową jednostką klasyfikacji języków jest rodzina językowa. W obrębie rodziny mniejszymi jednostkami są: grupa i zespół. Czasem wyróżniane są też dodatkowe jednostki pośrednie, jak podrodzina i gałąź.

Rodziny językowe są łączone w jednostki wyższego rzędu: makrorodziny i fyle. Są one jednak rzadko stosowane, gdyż udowodnienie pokrewieństwa poszczególnych rodzin między sobą jest trudne i z reguły ma charakter hipotetyczny. Niekiedy uważa się że wszystkie ludzkie języki ...