Intertekstualność – pojawienie się jednego tekstu w drugim (cytat, aluzja, plagiat)
Paratekstualność – komentarze do utworu zawarte w nim samym (przedmowy, posłowia, tytuły, epigrafy)
Metatekstualność – gdy w jednym tekście są komentarze dotyczące innego tekstu (relacja krytyczna)
Hipertekstualność – gdy zachodzi relacja jednocząca tekst B (hipertekst) z wcześniej powstałym tekstem A (hipotekst) – podobieństwo do synekdochy
Architekstualność – tekst odsyła zawsze do ogólnych reguł według których został zbudowany, co czasem bywa zaznaczone lub przemilczane
Gatunki intertekstualne: kolaże tekstualne, montaż, brikolaż tekstowy, pastisz, parodia, powieść, poemat heroikomiczny, centor (utwór dramatyczny, w którym dialogi to cytaty z innych utworów)
INTERTEKSTUALNOŚĆ:
- obligatoryjna (nie rozumie się tekstu)
- fakultatywna (nie widzi się intertekstualności, ale jakoś rozumie się jego treść)
3 rodzaje wykładników intertekstualności:
1. presupozycje – odsyłacz do cudzego tekstu
2. anomalie – miejsca, których nie umie się wytłumaczyć
3. atrybucje – architekstualność tzn. odsyłacz dot. całych klas własności, reguł
Relacje:
Tekst – tekst, tekst – gatunek, tekst – rzeczywistość
AUTOR WEWNĘTRZY – autor ujawniający się w samej wypowiedzi – ujawniany w niej przez działania interpretacyjne czytelnika / badacza.
NARRATOR FINGOWANY - jego dane personalne są jawnie nie zgodne z autorskimi – przedstawia się na początku, dzieli się na:
- narrator asertujący (relatywnie) – w formie dokumentu, podmiot to nigdy nie istniejąca osoba
- narrator fingujący – tzw. fikcja drugiego stopnia, postać jest pisana i pisząca
NARRATOR AUTORSKI - narrator odruchowo utożsamiany z autorem – nie ma przesłanek do tego, że ktoś inny niż autor jest osobą mówiącą, dzieli się na:
- narrator asertujący – jego wypowiedź, to przekonania autora, np. forma dokumentalna, reportaż
- narrator fingujący – wypowiada quasi sądy należące do fikcji literackiej
Inne klasyfikacje narracji:
1. immanentna – z wnętrza świata przedstawionego
permanentna – z zewnątrz świata przedstawionego
2. duży, mały – dystans czasowy (iluzja bezpośredniości)
3. jednoperspektywiczna – narrator jest w tym samym miejscu cały czas
wieloperspektywiczna – np. gdy jest wielu narratorów, gdy ktoś (Boh.) dorasta
4. autotroficzna – to, co skierowane na siebie, często pierwszoosobowa narracja, przedmiotem jest ten kto mówi
5. allotropiczna – uwaga kierowana na wszystko oprócz osobę mówiącą -> 3 osoba
6. introspoektywma – wnikanie w postacie bohaterów
ekstrasepktywna – uwaga na tym co uzewnętrznione
7. bezpośrednia – personalna i pośrednia – kto patrzy
8. asertująca i asertująca relatywnie
9. spersonalizowana – ujawnia się nam narrator
bezosobowa – narrator doskonale przezroczysty (2 postawy: *chce oddać głos światu przedstawionemu, * chce zamaskować swoją ideologiczną rolę
10. wiarygodny i niewiarygodny
Formy podawcze, w których może występować narracja:
Monolog, dialog, polilog (nie są spec. dla narracji)
Relacja sumująca, relacja, panorama, helling (opowiadanie komuś czegoś), showing(prezentacja sceniczna), refleksja (nie jest ani relacja, ani prezentacją)
Ekfraza – (gr. ekphrasis-pokazywać coś szczegółowo) utwór lub fragment utworu będący dokładnym, ozdobnym opisem lub zawierającą elementy opisu interpretacją dzieła sztuki lub utworu muzycznego, dzieła które może istnieć lub nie.
VIw – Symonides z Leos: pictura poesis (malarstwo jest poezją i odwrotnie)
XVIIIw – 1766 Lessing: brak korelacji między sztuką a literaturą – heteroglosia czyli różne języki, malarstwo-porządek przestrzenny; literatura-porządek czasowy
Koncepty: literatura zajmuje się językiem, słowem; wg strukturalizmu za sensy w dziele odpowiadają jego struktury; wg fenomenologii dowartościowanie fikcji literackiej; w romantyzmie dodano orfickość sztuki tzn. że sztuka wynika z sił natury.
OuLiPo – francuska grupa, chciała ze sztuki uczynić maszynę; dziś: liberatura (materialnym podłożem literatury) i hipertekst (tekst ze wstawkami, odsyłaczami)
XIXw – ponowna integracja sztuki i poezji(kolorystyka), poezja ma brzmieć ale nie musi znaczyć, poezja namacalna, konkretna.
Interferencja – sztuki wchodzą w relacje, wzmacniają się słowo a inne sztuki
Oscylacja – sztuki wchodzą w relacje, na korzyść jednej (wg Dziadka)
Kryteria:
1) czasowe – 2typy relacji: synchroniczność (emblemat, koligram, liberatura, komiks) i asynchroniczność (obraz àsłowo=ekfraza i słowo àobraz)
2) ilościowe – tworzenie całości z różnych części (współistnienie, interferencja, koreferencja)
3) formalne – relacje intertekstualne (przejęcie struktury formalnej jednego dzieła przed drugie)
Obrazowość literatury = plastyczność literatury
Ikoniczność lieratury – dzieło naśladuje formą dzieło ikoniczne
Hypotypoza – bardzo plastyczny opis, który nie dotyczy dzieła sztuki
Bildgedicht – komentarz do dzieła sztuki
Ekfraza – ekwiwalencja (zastąpienie) dzieła sztuki dzięki sile słowa
Lessing analizował swoistości sztuk i doszedł do wniosku, że można je rozróżnić wg czasu i przestrzeni.
Przełomem w sztuce stał się IMPRESJONIZM à ekspresja autonomii i swoistości malarstwa, temat stał się nieważny
Swoistość literatury polega na (odpowiedź formalistów rosyjskichà Roman Ingarden à literatura jest sztuką słowa i fenomenolodzy swoistości sztuki szukali w języku, formaliści w autentyczności słowa, prażanie - w nadmiernym uporządkowaniu.
INGARDEN à swoistość wynika ze statusu językowego dzieła
Trzy wyznaczniki literackości dwudziestowiecznej teorii literatury à FUNKCJA POETYCKA/ FIKCJA LITERACKA/ OBRAZOWOŚĆ
EKFRAZA jako odrębny gatunek, będącego opisem dzieła sztuki. Za jej twórcę uważa się FILOSTROTA STARSZEGO - który w „Obrazach” opisał 65 malowideł galerii neapolitańskiej. Ale współczesna ekfraza ma zupełnie inny charakter.
Postulat badań TRANSDYSCYPLINARNYCH à nie eksponują granic i nie koncentrują się na zjawiskach granicznych, ale przez działania w poprzek granice te znoszą à w przeciwieństwie do badań Interdyscyplinarnych.
MIMETYZM FORMALNY (Michał Głowiński) à naśladowanie przez literaturę gatunków użytkowych.
EKFRAZA staje się wyznacznikiem tematycznym, nie gatunkiem, początkiem.
W poezji jest to zwerbalizowanie wyglądu przedmiotu sztuki.
Adam Dziadek wyróżnia: EKFAZĘ, KTÓRA OBOK HYPOTYPOZY, BILDGEDUCHTU/ OBRAZU JAKO INTERPRETANTU à to RELACJA OPIERAJĄCA SIĘ NA OPISIE BĄDŹ ELEMENTACH OPISU OBRAZU.
W ekfrazie mogą pojawić się oznaki metajęzykowe, którymi są dzieła/ nazwiska malarza/ tytuły itd.
Celem HYPOTYPOZY jest z kolei wytworzenieà „żywej sceny”,
Bildgeditch à wiersze zainspirowane przez jakiś obraz lub malarza, ekfraza to opis dokładny, BILDGEDITCH – autorskie przetworzenie.
SEWERYNA WYSŁOUCHà FUNKCJE NAWIĄZAŃ INTERTEKSTUALNYCH:
1) POLEMICZNA INTERPRETACJA PIERWOWZORU MALARSKIEGO
2) WIRTUOZOWSKI POPIS
3) PRETEKSTOWE NAWIĄZANIE
4) DYSPUTA O SZTUCE
„EKFRAZA WŁAŚCIWA” à modelowy przykład ekfrazy, byłby taki, w którym opis jest na tyle dokładny, że po usunięciu nawiązania metatekstowego (tytuł, autor) czytelnik kompetentny nie ma problemu ze wskazaniem, jaki obraz jest opisywany.
Trzy typy nawiązań do malarstwa
1 - do dzieła konkretnego, może to być też SYNEKDOCHA = część EKFRAZA
2 - do stylu à np. szkoły, kierunku w malarstwie BILGEDITCH
3 - do dzieła fikcyjnego à kreacja poety HIPOTYPOZA
Dla ekfrazy obraz jest intertekstem, pierwszym stopniem nieustannego odsyłania.
Utwory ekfrastyczne w fotografii, sztuce użytkowej
Podział ekfrazjii na WŁAŚCIWĄà opozycją do niej jest WSPÓŁCZESNA – będąca przemieszaniem różnych gatunków i odbiegająca od wyznaczników!!!
TRANSMUTACJA= PRZEKŁAD INTERSEMIOTYCZNY wg Jacobsona
Jacobson stał się przypadkowo patronem przekładu intersemiotycznego,
Przekład 1-wewnątrzjęzykowy (na inne znaki tego samego języka)
2-zewnątrzjęzykowy (z jednego języka na inny)
3-przekład znaków językowych na pozajęzykowy system symboli TRANSMUTACJA
Przekład intersemiotyczny nawiązuje dialog z oryginalnym dziełemsztuki, odtwarza go w innym materiale i przekształca.
Reguły przekładu intersemiotycznego:
1) AMPLIFIKACJA=rozszerzenie elementu
2) REDUKCJA= pominięcie elementu
3)IMMUTACJA=przestawienie elementów
4) SUBSTYTUCJA= podstawienie, wymiana elementów
Przekład intersemiotyczny to operacje retoryczne i przekład znaków oktofonicznych na wizualne
EKFRAZA è opis/uobecnienie/skierowanie na naśladowanie wzorca/kategoria mimesis/istnieje malarski wzorzec/malowanie słowem/prezentacja przedmiotu= dążenie do uobecnienia przedmiotu/EKFRAZY W ESEJACH
PRZEKŁAD INTERSEMIOTYCZNY è reprezentacja przedmiotu=uobecnienie przedmiotu osłabia/nawiązania intertekstualne/konceptualizacja i symbolizacja/ uogólnienie cech/przekład znaków/poetyka niemimetyczna/transformacja przedmiotu/normy estetyczne/funkcjonowanie w kulturze
Ekfraza è wyraźne oznaki metajęzykowe/tytuł lub autor w tytule lub podtytule/ elementy opisu dzieła sztuki umieszczone wewnątrz tekstu literackiego/pełna ekfraza/WŁAŚCIWA, koncentrująca się na samym dziele sztuki lub jej „słabsze formy à EKFRASTYCZNOŚĆ/CHARAKTER EKFRASTYCZNY
ADAM CZERNIAWSKI àpisze o obrazie, który jest nieopisywalny, PARADOKS GRELLINGA = PARADOKS HETEROLOGICZNYà jawne odwołanie do logiki, kwestii metajęzyka, niewyrażalność/ strategia opisu ADAM ZAGAJEWSKI àupodmiotowienie dzieła sztuki,
Hypotypoza oznacza opis, ale tak silny, że prawie namacalny, słowo hypotypoza wywodzi się od greki i oznacza model/oryginał/obraz à jest derywatem od słów rysować/malować. Słuchacz ma wrażenie, że widzi, a nie słyszy. Porównania i alegorie są często HYPOTYPOZAMI.
Gatunek literacki:
- stanowi najbliższy kontekst utworu, niezbędny w jego interpretacji
- jest znakiem historyczności, sytuuje dzieło w systemie tradycji literackiej
- myślenie gatunkami pozwala porządkować wiedzę o literaturze wg kryteriów
Obok gatunków dawnych (elegia, traktat, bajka, nowela) funkcjonują gat. nowe (powieść strumienia świadomości, fantasy) oraz stare w zmodyfikowanej postaci (ekfrazy, sylwy), są też twory słowo-muzyczne i słowo-obrazkowe (komiks, musical).
Genologia zajmuje się w tych przypadkach:
1) konstruowaniem pojęć i analogią gatunków
2) traktowaniem gat jako narzędzia podporządkowania i klasyfikacji zjawisk
3) wg językoznawców wykorzystywanie w teorii lit lingwistyki kognitywnej
Gatunek jako PROTOTYP czyli mentalna reprezentacja tekstu
lingwistyka kognitywna zakłada istnienia kat naturalnej (prototypu), a kategoryzację przedstawia jako proces subiektywny tzn. wynik porównania rzeczy i zjawisk
Zymner rozważał konfrontacje dzieł indywidualnych z prototypem która prowadzi do wyodrębnienia cech istotnych i stworzenia siatki pojęć; w Polce Bożena Witosz
Trudności w realizacji:
· Prototyp to byt realny czy idealny
· W centrum modelowe cechy czy konkretną realizację
· Schemat obrazuje prywatną świadomość gatunkową twórcy schematu
· Redukcja gatunku do jednej cechy
· Prototyp jest zbyt ubogi i bezczasowy
· Opozycje nie są równowartościowe
· Schemat jest subiektywny i wartościujący
ü Bachtin „Problem gatunków mowy”
- każda wypowiedź jest rodzajem działania
- różniące się między sobą wypowiedzi stanowią naturalną podstawę gatunków mowy
- gatunki prymarne ulegają transformacji i powstają gatunki wtórne
ü...
Kaacha91