Podstawowe zasady organizowania indywidualnych zajęć rewalidacyjno - wychowawczych

Zajęcia rewalidacyjno – wychowawcze są przeznaczone dla dzieci głęboko niepełnosprawnych umysłowo i organizowane są zazwyczaj na terenie domu rodzinnego dziecka a w szczególnych przypadkach na terenie placówki. Są to specyficzne zajęcia , które dostosowane są do indywidualnych możliwości dziecka , nie mają sztywno opracowanego schematu, natomiast opierają się na kilku zasadach, które pozwalają zaplanować zajęcia tak aby zaspokajały one podstawowe potrzeby każdego dziecka.
Podstawową zasadą edukacji osób niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu głębokim jest strukturyzacja. Każdy z nas , aby odnaleźć się w rzeczywistości planuje, przewiduje i tworzy określony rytm swojego życia, stałe elementy zdarzeń tworzą swoistą strukturę , zapewniającą nam poczucie bezpieczeństwa . Zdarzają się sytuacje, które burza ten rytm i wywołują zdenerwowanie, frustrację czy strach lecz dzięki wiedzy i doświadczeniu potrafimy sobie z nimi radzić i tworzyć samodzielnie nowe struktury. Dzieci głęboko niepełnosprawne nie mają takiej kontroli, zaburzenie stałego rytmu powoduje chaos z którym nie potrafią sobie poradzić, znika poczucie bezpieczeństwa pojawia się natomiast lęk, strach które mogą wywoływać zachowania niepożądane. Strukturyzacja więc jest pierwszym zadaniem nauczyciela rozpoczynającego pracę z dzieckiem.

Środowisko dziecka porządkujemy poprzez:

1. Strukturę miejsca w którym dziecko przebywa:
· zajęcia powinny odbywać się w tym samym pomieszczeniu
· pomoce do zajęć powinny być schowane tak, aby nie dekoncentrować dziecka i nie wprowadzać zbyt dużej ilości bodźców.
· dziecko powinno mieć własne miejsce pracy – krzesełko, matę, materac itp.

2. Strukturę czasu:
· zajęcia powinny odbywać się o tej samej godzinie i według ustalonego harmonogramu, schematu np.: zajęcia rozpoczynają się o godz. 8.00
8.00- powitanie
8.30_ śniadanie i czynności samoobsługowe
9.00- zajęcia właściwe
9.30 – zajęcia metodą Knillów i relaksacja
10.00 – pożegnanie
Wszystkie proponowane dziecku aktywności w tym schemacie muszą być dostosowane do indywidualnych możliwości dziecka i mogą być modyfikowane ale taki układ pozwala na przewidywalnośc działań terapeutycznych.
· zajęcia powinny być poprzedzone określonym sygnałem np. .dotyk dłoni przed powitalną piosenką, dzwonek przed posiłkiem, zapach oliwki przed masażem itp. – wybór sygnału zależy od rodzaju zajęć które ma poprzedzać, oraz od możliwości percepcyjnych ucznia.

3. Strukturę osób.
· zajęcia powinny prowadzić te same osoby i w miarę możliwości powinno być ich jak najmniej.

4. Strukturę porozumiewania się:
· wszystkie osoby pracujące z dzieckiem powinny porozumiewać się z nim w ten sam sposób, język powinien być jasny i precyzyjny, wypowiedzi krótkie i bez ozdobników. Wszyscy nauczyciele powinni używać takich samych sygnałów . Ważne jest również wprowadzenie zrytualizowanych form kontaktów społecznych (powitania, pożegnania, zabaw)

5. Strukturę zadania:
· każda czynność czy umiejętność powinna być rozłożona na kolejne kroki i konsekwentnie wykonywana zawsze w ten sam sposób.

Opracowanie systemu struktur dla każdego ucznia jest zadaniem bardzo żmudnym i trudnym ale koniecznym. Jest warunkiem systematycznego, opartego na szczegółowym planie oddziaływania edukacyjnego. Daje to uczniowi poczucie bezpieczeństwa i pozwala na nabywanie nowych doświadczeń i umiejętności. (M. Piszczek 2000)
Pracując z dziećmi głęboko niepełnosprawnymi intelektualnie musimy nastawić się na pracę bardzo twórcza zarówno w realizowaniu zadań jak i dobieraniu do nich pomocy dydaktycznych. Każda proponowana przez nas zabawka spełnia jakieś funkcje i trzeba je dobrze znać żeby nie zaszkodzić dziecku np. odpowiednia głośność, zbyt jaskrawe lub zbyt blade kolory, wielkość zabawki. Dla każdego dziecka trzeba przygotować zestaw niezbędnych zabawek czy pomocy dydaktycznych, powinny one sprostać podstawowym wymaganiom:
· wyraźnymi wypukłościami – forma i powierzchnia są łatwe do wyczucia i rozróżnienia,
· dobrą widocznością – forma i kolor pasują do siebie i dobrze wyróżniają się od tła,
· minimalnym wydatkowaniem siły przy ich użyciu,
· wyraźnym efektem działania,
· możliwością doświadczenia zależności „ jeśli – to”, zarówno dotykowej, słuchowej, jak i wzrokowej,
· wytrzymałością (łamanie, rozrywanie, pozbawienie koloru nie powinno być możliwe),
· łatwością utrzymania w czystości ( zwłaszcza przy eksploracji ustami).

Należy również zgromadzić wyposażenie podstawowe według rodzajów percepcji i aktywności
· pomoce do stymulacji somatycznej,
· pomoce do stymulacji wibracyjnej,
· pomoce do stymulacji przedsionkowej,
· pomoce do stymulacji słuchowej,
· pomoce do stymulacji węchowej,
· pomoce do stymulacji smakowej,
· pomoce do stymulacji wzrokowej,
· pomoce do stymulacji dotykowej,
· pomoce stymulujące swobodną aktywność. ( A, Frohlich. 1998)

Wszystkie gromadzone pomoce muszą być dostosowywane indywidualnie do każdego dziecka, każda proponowana aktywność, sposób jej realizacji oraz czas powinien być tak dostosowany aby zaspokajał potrzeby i trafiał w możliwości dziecka. Bardzo ważna jest więc współpraca z innymi specjalistami pracującymi z dzieckiem rehabilitantem, neurologopedą, psychologiem itp. pozwala to na określenie możliwości dziecka, dopasowanie sprzętu rehabilitacyjnego, czy sposobu pracy z danym dzieckiem. Plan terapii powinien być opracowywany przez zespół specjalistów i konsultowany z rodzicami dziecka gdyż musza oni wyrazić zgodę na jego realizację. Wszystkie zajęcia które proponujemy dziecku w programie powinny nawiązywać do przedstawionego poniżej schematu oddziaływań:

Poczucie bezpieczeństwa -- Socjalizacja

Poznanie -- Zachowanie -- Odczuwanie
poruszanie się

Komunikacja (mowa) -- Świadomość ciała

Sprawdzanie za każdym razem czy realizujemy wszystkie zawarte w schemacie ogniwa, umożliwi nam kontrolę prawidłowego przebiegu procesu edukacji, sprawdzenie, czy zrobiliśmy wszystko, żeby dziecko miało szansę zostania partnerem interakcji, a nie przedmiotem różnych zabiegów i manipulacji. ( M. Piszczek 2000).

Bibliografia:
A. Frohlich „Stymulacja od podstaw” WSiP 1998r, Warszawa
M. Piszczek „Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym” CMPPP 2000 Warszawa

3