Analiza ex-ante szkód w środowisku na przykładzie projektu budowy hipotecznej drogi międzynarodowej.doc

PRYWATNA WYŻSZA SZKOŁA OCHRONY ŚRODOWISKA W RADOMIU

Wydział Ochrona Środowiska

Analiza ex-ante szkód w środowisku na przykładzie projektu budowy hipotecznej drogi międzynarodowej

Katarzyna Kiraga

Tomasz Łypaczewski

Oddziaływanie obiektów przemysłowych na środowisko

Gr. A

RADOM 2010

Wprowadzanie

Przedstawiono zagad­nienia oceny expost, przedstawiono metodyczne aspekty oceny ex ante szkód w środowisku oraz działań naprawczych na przykładzie hipo­tetycznego projektu budowy drogi międzynarodowej. Dane wejściowe do tego studium przypadku zostały zaczerpnięte z rozleglej literatury oraz umocowane w realiach ob­wodnicy augustowskiej. W każdym jednak razie studium ma charakter hipotetyczny i służy tylko demon­stracji zagadnień metodycznych oce­ny potencjalnych szkód, jakie mogą powodować planowane projekty inwestycyjne budowy infrastruktu­ry, w tym przypadku o charakterze liniowym.

Podstawowym celem prezento­wanego w pracy studium przy­padku jest demonstracja zastosowa­nia metod ekwiwalentności zasobów do identyfikacji i ilościowego okre­ślenia szkód ekologicznych, a w ich efekcie strat przejściowych oraz ilościowego określenia niezbędnych działań naprawczych i kompensa­cyjnych zgodnie z dyrektywą unijną o odpowiedzialności za szkody w śro­dowisku oraz pochodnym prawem polskim. W związku z tym, studium przypadku ilustruje zastosowanie Poradnika stanowiącego główny rezultat projektu REMEDE. Studium przypadku przedstawia przykład za­stosowania analizy ex ante w zakresie oceny odpowiedzialności za szkody w środowisku naturalnym jakie mogą nastąpić wskutek realizacji projektu hipotetycznej międzynarodowej drogi ekspresowej w północno-wschodniej Polsce. Specyficznie, studium demon­struje zastosowanie analizy ekwiwa­lentności zasobów w sytuacji ex ante, która będzie częstym przypadkiem w nowych krajach członkowskich UE.

Analiza ekwiwalentności siedlisk (HEA - Habitat Equivalency Ana­lysis) została zastosowana w celu porównania szkód ekologicznych związanych z dwoma alternatywny­mi trasami przebiegu hipotetycznej międzynarodowej drogi ekspreso­wej „G” i „N”. Zastosowanie ex ante analizy ekwiwalentności siedlisk umożliwiło porównanie efektyw­ności ekonomicznej obu wariantów przebiegu drogi biorąc pod uwagę zewnętrzne koszty środowiskowe związane z ustalonymi potencjalny­mi szkodami w środowisku. Stosując uproszczone porównanie szkód w obrębie tylko pasów drogowych (strefa bezpośredniego oddzia­ływania), stwierdzono że szkody środowiskowe i straty przejściowe w wariancie „G” są nieznacznie większe niż w wariancie „N”. Jed­nakże, jeśli weźmiemy pod uwagę potencjalne szkody ekologiczne w skali ekosystemów stosując proba­bilistyczne podejście, potencjalne szkody w wariancie „G” są istotnie większe niż w wariancie „N”. W sytu­acji gdy probabilistyczne podejście zostało poszerzone tak by uwzględ­nić relatywną unikalność naturalnych i niezwykle rzadkich przepływowych torfowisk węglanowych, które mogą być utracone wskutek budowy drogi, koszty szkód ekologicznych wzrosły istotnie przekraczając sumę 1 mld euro.

Opisane w niniejszej pracy studium przypadku ilustruje jak ana­liza ekwiwalentności siedlisk (HEA) może być stosowana ex ante w od­niesieniu do inwestycji infrastruktu­ralnych. Ponadto studium ilustruje zastosowanie skalarów siedlisk w me­todzie ekwiwalentności zasobów. Końcową wartością dodaną studium jest prezentacja probabilistycznego podejścia to wyceny potencjalnych szkód w środowisku i strat przejścio­wych w sytuacjach ex ante.

Dalsza część pracy przyjmuje, w celach poglądowych, strukturę raportu zaprezentowanego w Porad­niku dostępnym obecnie w języku angielskim pod tytułem Toolkit for Resource Equivalency Analysis for Environmental Damage in the Eu­ropean Union (Lipton et a I., 2008), na stronie internetowej projektu REMEDE www.envliability.eu.

Wstępna ocena planowanego zdarzenia

Opis zdarzenia

Studium przypadku odnosi się do przewidywanych szkód w środo­wisku związanych z budową ekspre­sowej drogi międzynarodowej, na odcinku stanowiącym obwodnicę, która połączyłaby dwa miasta: miasto „A” i miasto „B”. Na etapie wyboru możliwych tras przebiegu obwodnicy zaproponowano dwa warianty trasy, wariant „G” i wariant „N”. Trasa „G” wymagałaby budowy drogi przez dziewiczy obszar wodno-błotny w dolinie rzeki, przecina­jącej dwa obszary sieci Natura 2000 oraz budowy estakady o długości około 500 m nad obszarem wodno-błotnym i doliną rzeki.

Alternatywna trasa „N” omijałaby obszary sieci Natura 2000 i budowa byłaby realizowana w obrębie wcześniej istniejącego korytarza stworzonego przez linię elektryczną wysokiego napięcia. Sytuację ilustruje rysunek 1, zawierający również wizualizację przekroczenia doliny rzeki przez oba warianty przebiegu obwodnicy. Tabela 1 przedstawia zestawienie podstawowych parametrów charakteryzujących analizowane przebiegi obwodnicy.

Wstępna identyfikacja zagrożonych siedlisk i gatunków

Charakterystyka terenu i obszary chronione

Ta część analizy skupia się na określeniu cech terenu planowanej inwestycji, występujących cennych siedlisk w szczególności siedlisk chronionych oraz cennych, zagrożo­nych i rzadkich gatunków. Działanie to służy określeniu zasobów przy­rodniczych, typów występujących ekosystemów i siedlisk, ich usług / funkcji oraz gatunków, jakie mogą ulec szkodzie i utracić swe funkcje czy wręcz ulec zniszczeniu w wyni­ku realizacji budowy hipotetycznej drogi. W przypadku inwestycji infra­strukturalnych o linowym przebiegu niezbędnym jest uwzględnienie w analizie aspektów spójności i in­tegralności ekologicznej, przebiegu dróg migracji (korytarzy ekologicz­nych), fragmentacji ekosystemów i krajobrazów oraz tworzenia barier ekologicznych.

Hipotetyczna droga ekspresowa ma być zbudowana na terenie wiej­skim, którego większą część (około 85%) pokrywają lasy, z kilkoma otwartymi terenami wykorzystywa­nymi przez rolnictwo, głównie jako użytki zielone. Planowana droga przecinać będzie obszar OSO „Pusz­cza”, obejmujący prawie 120 tys. ha, pokrywający się z obszarem obszar SOO „Siedliska”, o powierzchni ponad 120 tys. ha, proponowanym jako OZW (SCI). OSO „Puszcza” po­krywa się również z ostoją ptaków o znaczeniu europejskim (IBA) o po­wierzchni prawie 135 tys. ha.

„Puszcza” stanowi rozległy kom­pleks względnie gęstych, starych lasów. Dominują lasy iglaste, przede wszystkim sosnowe. Występują też tereny dobrze zachowanych wilgot­nych lasów rosnących na bagnach. Wody zajmują łącznie 5% powierzch­ni obszaru, a najniższe, bardzo wil­gotne miejsca w dolinie rzeki i wokół jezior, charakteryzują łęgowe obsza­ry wodno-błotne. Obszar „Puszczy” leży na polodowcowej, piaszczystej wysoczyźnie 100 - 140 m n.p.m., z względnie licznie zachowanymi morenami oraz polodowcowymi jeziorami i bagnami.

Roślinność i siedliska

W obszarze bezpośredniego i pośredniego wpływu hipotetycznej budowy międzynarodowej drogi ekspresowej znajdują się 24 rodzaje siedlisk istotnych dla Wspólnoty (w tym 8 siedlisk priorytetowych) wymienionych w Załączniku I do dyrektywy siedliskowej, które zajmują około 17% (204 km2) powierzchni „Puszczy”. Są to m.in. rozległe tereny lasu bagiennego (kod 91D0*), mieszanych drzewostanów sosnowo-brzozowych oraz innych siedlisk składających się z torfowisk i mokradeł (kody 7110, 7140, 7150, 7210, 7230), które podkreślają znaczenie obszaru dla siedlisk ujętych w Załączniku I. Większość torfowisk porastają rodzaje roślinność ujęte w Załączniku I do dyrektywy siedliskowej. Około 100 ha (ponad 15% doliny) zajmują „alkaliczne mokradła” (kod siedliska 7230) o bogatych zbiorowiskach mszarno-turzycowych. Prawie 300 ha pokrywa „las bagienny” (siedlisko *91D0), stanowiący priorytetowy rodzaj roślinności.

Gatunki rzadkie i zagrożone

Flora: hipotetyczna droga bę­dzie oddziaływać na szereg bardzo rzadkich gatunków, chronionych dyrektywą siedliskową, m.in. takich jak: Saxífrago hirculus, Liparis loeselii, Cypripedium calceolus, Betula humáis, Polemonium caeruleum, Malaxis mo-nophyllos, Eriophorum gracile, Baeoth-ryon atpinum i Herminium monorchis. Otwarte mokradła w dolinie rzeki stanowią ostatnią ostoję wielu takich gatunków roślin, które są zagrożone w Polsce i pozostałej części Europy.

Występują tutaj najbardziej licz­ne i najlepiej zachowane populacje dwóch gatunków objętych dyrekty­wą siedliskową: Liparis loeselii and Saxífraga hirculus. Dolina rzeki jest jedynym obszarem w Polsce, gdzie występuje miodokwiat krzyżowy Herminium monorchis. Spośród występujących gatunków roślin, aż 14 gatunków roślin naczyniowych znalazło się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin (np. Eriophorum gra­cile, Carex chordorrhiza, Baeothryon alpinum, Herminium monorchis). 32 gatunki roślin naczyniowych, mchów i wątrobowców są wymienione na polskiej „czerwonej liście” (np. Meesia triquetra, Paludella squarrosa, Tomentypnum nitens), a 75 gatunków jest chronionych w Polsce.

Fauna: w OSO „Puszcza” wystę­pują co najmniej 42 gatunki ptaków lęgowych wymienionych w załącz­niku I do dyrektywy ptasiej. Dla 8 gatunków z załącznika I dyrektywy ptasiej „Puszcza” jest jednym z 10 najważniejszych miejsc lęgowych w Polsce, gdzie żyje ponad 1% ich populacji krajowych. „Puszcza” sta­nowi również siedlisko lęgowe szere­gu rzadkich gatunków drapieżników, jak np. gadożer, kania czarna, kania ruda i bielik. Ponadto, 12 spośród występujących gatunków wymie­nionych jest w wykazie ptaków zagrożonych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt z 2001 roku.

Teren „Puszczy” zamieszkuje także pięć gatunków ssaków wymie­nionych załączniku II do dyrektywy siedliskowej: wilk (26 - 28 osobni­ków, 5% populacji w Polsce), ryś (16 osobników, 8% populacji w Polsce), wydra, bóbr i nocek kosmaty. Istotne znaczenie ma także lokalna popula­cja łosia, licząca około 150 osobni­ków. Z punktu widzenie utrzymania populacji rysia i wilka w Europie Środkowej, „Puszcza” łącznie z in­nymi sąsiednimi lasami naturalnymi stanowi największy ciągły kompleks leśny w północno-wschodniej Polsce i ma w tym kontekście kluczowe znaczenie.

Ponadto, na terenie „Puszczy” występują dwa gatunki płazów, jeden gatunek gadów i czterech gatunki ryb wymienione w Załącz­niku II dyrektywy siedliskowej. Zaś w proponowanym SOO występuje 11 gatunków bezkręgowców o zna­czeniu dla Wspólnoty.

Wstępna identyfikacja potencjalnych szkód

Czynniki presji i przyczyny szkód

Na tym etapie opracowania raportu korzystamy z dostępnej wiedzy, konsultacji eksperckich oraz wizyt na terenie potencjalnej bu­dowy w celu określenia w możliwie wyczerpujący sposób wszystkich czynników presji oraz potencjal­nych przyczyn szkód w środowisku naturalnym, jakie mogą być spowo­dowane przez budowę dróg o pa­rametrach charakterystycznych dla drogi ekspresowej. Przykłady przewidywanych czynni­ków presji w fazie budowy:

·         bezpośrednia utrata siedliska na skutek budowy,

·         zakłócenie fauny na skutek obec­ności człowieka, użycia urządzeń, hałasu, światła,

·         stworzenie barier dla przemiesz­czania się zwierząt - zarówno migracji, jak i lokalnego rozprze­strzeniania,

·         tymczasowe lub trwałe zmiany hydrologiczne (wody podziemne i powierzchniowe),

·         drgania powodowane wbijaniem pali,

·         zacienienie przez platformy bu­dowlane i mosty,

·         pierwotne i wtórne zapylenie na skutek wykopów, ruchu pojazdów i pracy urządzeń,

·         zanieczyszczenie powietrza, osady,

·         zmienione mechanizmy i drogi, spływu wody i osadów w lokalnych zlewniach.

Przykłady przewidywanych czynników presji w czasie eksploatacji drogi:

·         inwazja gatunków przydrożnych,

·         ułatwione rozprzestrzenianie się patogenów i chorób oraz gatun­ków egzotycznych i szkodników wzdłuż drogi,

·         wzrost dostępu dla człowieka, wpływający na dziką przyrodę, po­żary i inne zakłócenia wrażliwych siedlisk i gatunków,

·       &#...