35. Głębia ostrości: przełom techniczny i estetyczny

głębia ostrości- zakres dopuszczalnych zmian położenia obiektu, przy którym jego obraz pozostaje ostry; twórczo zastosował tę technikę O. Welles w filmach Obywatel Kane(1941) i Wspaniałość Ambersonów(1942), powodując zmiany w stylu filmowej narracji(ograniczenie funkcji montażu) i w sposobie percepcji(aktywizacja uwagi widza). Tego rodzaju głębią wyróżniały się także filmy W. Wylera: Małe liski(1941), Najlepsze lata naszego życia(1946), Dziedziczka(1949)

Głębia ostrości Orsona Wellesa- A. Bazin

W jego filmach pojawiły się niewykorzystywane wcześniej chwyty, związane często z nowymi możliwościami technicznymi- wykorzystywał dużą głębię ostrości, dekoracje i rekwizyty, efekty oświetleniowe, nowe kąty widzenia kamery- ale przede wszystkim miał olbrzymi wkład w rozwój języka filmowego i historię estetyki filmowej.

Klasyczny scenopis opiera się na dwóch przesłankach: zmianie planu i braku głębi ostrości. Posługiwanie się w Obywatelu Kene i Wielkości Ambersonów dużą głębią ostrości byłoby sprawą zupełnie drugorzędną, gdyby Welles nie udoskonalił dzięki temu klasycznego scenopisu. Chodzi to o zmianę natury opowiadania. Dzięki takiemu scenopisowi kinematografia oddala się od teatru, staje się mniej widowiskiem, a więcej opowiadaniem i zbliża się do powieści, w której taki język warunkuje sens.

Welles wydobył z cienia dekoracje i rekwizyty, nie są tylko tłem, ale współdziałają z aktorem, pełnią funkcję dramaturgiczną, tym samym rozpraszają uwagę widza, pociągają za sobą większą ilość znaczeń

Orson Welles- J. Skwara

Welles w swych filmach posługuje się kamerą, która z jednakową wyrazistością ukazuje to, co dzieje się bezpośrednio przed nią, jak i to, co rozgrywa się w pewnej odległości. Reżyser może więc, zamiast posługiwać się kilkoma ujęciami, zbudować scenę jednocześnie w kilku płaszczyznach. Welles ponownie(jak ekspresjonizmie niemieckim) przywrócił rangę przedmiotom i dekoracjom, wprowadził do swych filmów „sufity”. Większość scen w Obywatelu Kane fotografowana jest z dołu: bohater widoczny jest stale na tle olbrzymich masywnych stropów, które przytłaczają jego postać, wyrażały zagubienie, bezbronność wobec lawiny dramatycznych konfliktów.

A. Bazin uważa, że głębia ostrości staje się techniką nadającą nowy sens scenariuszowi i reżyserii. Reżyser próbuje w odmienny niż dotychczas sposób ustalić stosunek widza do pokazywanych zdarzeń. Klasyczny scenopis opierał się na doświadczeniach z zakresu psychologii. Działanie, stan uniesienia, czy strach powodują swoistą „wycinankę wrażeń dotyczących otoczenia. Film lat 20. i 30. przejął ten system „wycinanki” i zastosował go do budowy scenopisu. Z biegiem lat tak pojęty realizm przerodził się w system symboli i abstrakcji. Narzucał jedną tylko interpretacje. Głębia ostrości, kontrapunkt artystyczny pozwolił Wellesowi udoskonalić dawny scenopis. Odrzucając klasyczny montaż cięty reżyser zmusza widza nie tylko do nieustannego wyboru, ale czasem każe mu przyjąć pozycję bohatera. Welles przestaje wodzić widza za rękę, proponując mu, by przestał być biernym obserwatorem, a starał się w nich uczestniczyć. Wiele zasług w popularyzacji głębi ostrości miał również operator Obywatela Kane’a Gregg Toland.

1