Krakowska Wyższa Szkoła Promocji Zdrowia
Przemysław Kutera
Fizjoterapia gr. 22f
Rok 2010
ONTOGENEZA I ROZWÓJ MOTORYCZNOŚCI CZŁOWIEKA
I. Pojęcie ontogenezy: rozwój osobniczy (gr. on, ontos – byt, genesis – pochodzenie) – nauka zajmująca się rozwojem organizmu – zespołem przemian zachodzących w ciągu życia organizmu – od momentu jego powstania w procesie rozmnażania do śmierci.
1. Zjawiska rozwojowe w odniesieniu do człowieka można rozpatrywać z dwóch punktów widzenia:
§ Zmian zachodzących w trakcie życia osobniczego – ONTOGENEZA
§ Ewolucyjnych zmian międzypokoleniowych – FILOGENEZA
Ontogeneza (rozwój osobniczy) – proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do śmierci osobnika.
Do cech ontogenezy zaliczane są przede wszystkim stałe, nieodwracalne zmiany kierunkowe w kształtowaniu się poszczególnych cech organizmu, odbywające się w warunkach ciągłego przystosowania się do środowiska, oraz etapizacja rozwoju.
2. Na rozwój ontogenezy składają się trzy zasadnicze procesy:
ROZROST – zwiększanie się liczby komórek, a co za tym idzie masy ciała i jego wielkości
RÓŻNICOWANIE – doskonalenie struktur w rozwoju zarodkowym (cytogeneza, histogeneza i organogeneza)
DOJRZEWANIE – doskonalenie funkcji narządów i poszczególnych układów w ich wzajemnym funkcjonowaniu w organizmie
Antropologia interesuje się rozwojem postnatalnym, który możemy opisać z dwóch punktów widzenia:
§ Jakościowego np. rozwój ruchów pojawiających się czy typowych w danym wieku (antropomotoryka)
§ Ilościowego (rozwój somatyczny, biologiczny, ruchowy), zwanego również rozwojem fizycznym, który jest funkcją wzajemnych relacji procesów metabolizmu komórkowego.
Anaplasis – początkowa faza życia człowieka, w której przeważają procesy anaboliczne (przyswajania, syntezy), czego efektem jest wzrastanie organizmu.
Metaplasis – okres dojrzewanie, w którym procesy anaboliczne i kataboliczne (rozpadu) znajdują się we względnej równowadze.
Kataplasis – starzenie się organizmu, przewaga katabolizmu
Rozwój ilościowy organizmu opisujemy zazwyczaj z trzech punktów widzenia:
§ Poziom rozwoju kinetyki (pozycja rozwoju danej cechy/cech osobnika na tle populacji)
§ Dynamika – wielkość zmian danej cechy w przyjętej jednostce czasu
§ Rytm rozwoju określamy porównując jego dynamikę w różnych okresach
Miary te służą do badania rozwoju pojedynczych osobników, badania wewnątrzpopulacyjnego, międzypopulacyjnego – również w aspekcie zmian międzypokoleniowych.
3.Czynniki rozwoju osobniczego
Ontogeneza wykazuje zróżnicowanie międzyosobnicze warunkowane genetycznie i ekologicznie. Szybsze lub wolniejsze może być tempo rozwoju, a wartości ostateczne cech mogą być większe lub mniejsze.
Procesy rozwojowe organizmu uwarunkowane są i regulowane przez trzy grupy czynników:
§ Czynniki endogenne genetyczne – determinatory rozwoju (genetyczna determinacja płci, stopień zgodności genotypu rodziców)
§ Czynniki endogenne paragenetyczne – stymulatory rozwoju (związek między cechami dziecka i matki, karmienie piersią, wiek rodziców, kolejność urodzenia
§ Czynniki egzogenne – modyfikatory rozwoju
a) Biograficzne modyfikatory naturalne, w tym; flora i fauna, zasoby mineralne, skład wody, gleby i powietrza, klimat, ukształtowanie terenu
b) Społeczno-kulturowe – modyfikatory kulturowe, w tym pochodzenie społeczne, charakter i wielkość środowiska (miasto, miasteczko, wieś), poziom wykształcenia, wysokość zarobków, tradycje i zwyczaje społeczne
EPIGENEZA – realizacja fenotypu na podłożu określonego genotypu. W procesie epigenezy następuje dostrajanie się funkcjonowania zespołu genów oraz interakcja genotypu ze środowiskiem.
REZYSTENCJA – jest to opór stawiany przez rozwijający się organizm w stosunku do czynników środowiska, które stara się odkształcić plastyczne struktury biologiczne ustroju. Istnieją międzyosobnicze różnice rezystencji, jak również zmienia się ona podczas życia jednostki.
ADAPTABILNOŚĆ – przystosowalność, nieodwracalne zmiany w trakcie rozwoju osobniczego nie utrwalające się w cechach dziedzicznych (np. rozwój bliźniąt jednojajowych rozwijających się w różnych warunkach)
4. Okresy życia człowieka
§ Okres prenatalny (przedurodzeniowy, płodowy) od zapłodnienia do porodu
§ Okres noworodka
§ Okres niemowlęctwa
§ Okres wczesnego dzieciństwa
§ Okres starszego dzieciństwa
§ Faza prepubertalna
§ Faza pubertalna
§ Faza postpubertalna
§ Okres młodzieńczy
§ Okres wieku dorosłego
§ Okres wieku dojrzełego
§ Okres starości
5. Rozwój układu nerwowego
§ Rozwój układu nerwowego zaczyna się bardzo wcześnie. Już w 13. dniu ciąży widoczne są zawiązki tego układu, a w 20. dniu zostają uformowane zawiązki mózgu i rdzenia kręgowego.
§ Gdy zarodek ma 10 mm długości (około 4. tygodnia), można zaobserwować u niego elementy komórkowe OUN
§ W 33 dniu zaczyna się formować kora mózgowa, a w dwa dni później widocznych jest 5 pęcherzyków mózgowych.
§ W 7. tygodniu konfiguracja mózgu dziecka jest podobna do mózgu człowieka dorosłego - mózg wysyła impulsy, które koordynują funkcje niektórych organów. Wtedy też tworzą się pierwsze synapsy w mózgu
§ W 41 dniu zaobserwowano odruchy nerwowe
§ W 3 miesiącu mózg ludzki odznacza się aktywnością, której charakterystyka przez cały okres płodowy jest niepowtarzalna i specyficzna oraz wykazuje indywidualne cechy osobnicze.
§ Kora mózgowa jest jeszcze słabo rozwinięta. Miejscem powstawania fal mózgowych jest pień mózgu, stosunkowo dobrze rozwinięty już we wczesnym etapie ontogenezy.
§ Mózg 4-miesięcznego płodu ma możliwość reagowania różnymi stanami świadomości, podobnymi do stanów snu i czuwania. Komórki mózgowe mają więc zdolność kontroli różnych stanów świadomości od wczesnego stadium rozwoju.
§ Po szóstym miesiącu życia liczba zwojów nerwowych i wyposażenie mózgu w substancję szarą osiąga maksimum i od tego czasu nie przybywa już komórek nowych, a zniszczone nie zostają odbudowywane.
§ W siódmym miesiącu sześć warstw kory mózgowej jest już łatwo rozpoznawalnych
§ Trwa rozpoczęty proces wykształcania się osłonki mielinowej (mielinizacja mózgu zaczyna się w 150. dniu). Dzięki niej wzrasta prędkość przebiegu impulsów elektrycznych (szybciej włókien biegnących do mózgu niż wychodzących z niego). Oczywiście odbiór bodźców nie jest jeszcze zsynchronizowany, selektywny i uporządkowany.
6. Współpraca układu nerwowego i mięśniowego dziecka
§ Prenatalna faza rozwoju dziecka to również okres tworzenia się i intensywnego treningu mięśni dziecka. Dziecko od samego poczęcia wykazuje aktywność, której formy zmieniają się w miarę rozwoju układu nerwowego. Przejawem aktywności są spontaniczne ruchy dziecka już w 6. tygodniu, kiedy to zaczynają wspólnie pracować jego mięśnie i nerwy.
§ W 12 tygodniu przejawia ono całą gamę ruchów - wykonuje ono skoki, zgina kolana, odpycha się od ściany, unosi ku górze, opada. Charakteryzują się one tym, że nie są stymulowane działaniem jakiegoś bodźca. Już 12-tygodniowe dziecko może kopać nogą, obracać stopą, ruszać palcami rąk i nóg, zginać przegub, obracać głową, kołysać biodrami, otwierać i zamykać usta oraz oczy, połykać, zezować, ściągać brwi, reagować na dotyk.
§ W 12 tygodniu życia płodowego rozpoczynają swą pracę mięśnie potrzebne w okresie postnatalnym do chwytania, oddychania, fonacji, ssania.
§ Od 17 tygodnia dziecko potrafi uwypuklać i wysuwać wargi do przodu oraz stopniowo ćwiczy ruchy ssące warg. Zarejestrowano na zdjęciach, jak dzieci 6-7-mie-sięczne ssą swój palec i „płaczą", kiedy go zgubią.
§ Oprócz narządu artykulacyjnego rozwija się również narząd fonacyjny. Pod koniec 3 miesiąca życia są już ukształtowane struny głosowe i dziecko jest zdolne do reakcji płaczu na długo przed narodzeniem.
§ Treningiem mięśni, które po urodzeniu biorą udział w wytwarzaniu dźwięków mowy i w oddychaniu, jest również połykanie wód płodowych. Połykanie rozpoczyna się w 3 miesiącu i od tego czasu dziecko staje się wrażliwe na ich smak.
§ W 13. tygodniu można zauważyć spontaniczne próbne ruchy oddychania, którym towarzyszy skurcz klatki piersiowej.
§ W następnych tygodniach wzrasta częstotliwość, siła i amplituda skurczów i rozkurczów i po 23. Noworodek nie dokonałby pierwszego oddechu, gdyby nie ćwiczył ruchów oddechowych na wiele miesięcy przed urodzeniem.
§ Płód zajmuje w macicy najbardziej dogodną pozycję, zmienia ją (na przykład przy ucisku wskutek niewygodnego ułożenia ciała matki). Wszelkie popychanie, krępowanie, nacisk na brzuch matki już od połowy 3 miesiąca życia wywołuje u dziecka reakcję przeciwstawienia - zwija się ono, okręca wokół ciała, kopie, wyrażając tym prymitywnym językiem ciała swoje niezadowolenie
§ Również w czasie snu ma swoją ulubioną pozycję, która jest dość trwała, gdyż pozostaje na całe życie jako najczęstsza pozycja snu i wypoczynku, zwłaszcza w okresie choroby, przeciążeń, stresów.
Pierwszy tygodnie życia płodowego:
Tydzień 5 Tydzień 6 Tydzień 7 Tydzień 9
Tydzień 11 Tydzień 14 (8,7cm i 43 gramy)
7.Okres noworodka
§ Trwa od momentu urodzenia do ustania wpływów życia wewnątrzmacicznego oraz okoliczności porodu, tj. około czterech tygodni
§ Noworodek posiada określoną liczbę odruchów bezwarunkowych (wrodzonych) – ssania, pełzania, połykania, chwytania, odruch Moro
§ Pod koniec tego okresu kończą się wpływy hormonalne matki, zaczyna się produkcja własnych ciał odpornościowych, ustalają się warunki prawidłowego oddychania, krążenia, wydalania i termoregulacji (zaróżowiona, dobrze napięta skóra)
§ Uaktywnia się ośrodek głodu
§ Odpada pępowina
§ Pod koniec pierwszego miesiąca życia następuje powrót do urodzeniowego ciężaru ciała (3,3 – 3,5 kg) obniżającego się w pierwszych tygodniach po urodzeniu.
8. Skala V. Apgar - skala używana w medycynie w celu określenia stanu noworodka zaraz po porodzie : w 1., 3., 5. i 10. minucie życia. Wprowadziła ją w 1953 Virginia Apgar akronim Powstał zaś 10 lat później. Dziecko minimalnie może dostać 0, a maksymalnie 10 punktów.
Cecha
kwspz13f