Slany Krystyna - Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie.pdf - ♥ NAUKI O RODZINIE ♥ - pupilek

Krystyna Slany

Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego

w ponowoczesnym świecie

Moim Rodzicom

Moim dzieciom Kasi i Marcinowi

(N) Zakład Wydawniczy »NOMOS«

Pozycja dofinansowana przez KBN - grant nr 1H 02E 015 16 i Instytut Socjologii UJ

Recenzje: prof. dr hab. Lucjan Kocik dr Krystyna Kluzowa

Redakcja wydawnicza: Alina Doboszewska

Redakcja techniczna: Włodzimierz Łukawski

Projekt okładki: Kompania Graficzna - Joanna i Wojciech Jedlińscy

Printed in Poland

ISBN 83-88508-31-8

Krakow 2002

Zakład Wydawniczy »NOMOS« 30-050 Kraków, ul. Tkacka 5/4 tel/fax (012) 633 00 74 e-mail:

biuro@nomos.pl www.nomos.pl

BIBLIOTEKA WNSS

1150000353

Spis treści

Od Autorki....................................................................................................................................11

Wprowadzenie..............................................................................................................................13

1. Uwagi wstępne..............................................................................................................13

Rozdział I. Ponowoczesny obraz społecznego świata..................................................................23

1. Ponowoczesna rzeczywistość w świetle wybranych koncepcji socjologicznych.........23

2. Globalizacja kulturowa jako dominująca cecha ponowoczesnego świata………........42

3. Przejawy ponowoczesności we współczesnym społeczeństwie polskim…....….........47

Rozdział II. Małżeństwo i rodzina w ponowoczesnym świecie...................................................50

1. Wybrane ponowoczesne teorie małżeństwa i rodziny.................................................50

2. Założenia teoretyczne koncepcji „drugiego przejścia demograficznego"...................67

2.1. Przemiany w sferze prokreacji i reprodukcji ludności w świetle teorii

„drugiego przejścia demograficznego".................................................................70

2.2. Zmiany w zachowaniach rodzinnych jako determinanty spadku płodności..72

3. Oferta ponowoczesnych społeczeństw w zakresie alternatywnych wzorów życia.

Podstawowe zagadnienia definicyjne...............................................................................77

3.1. Małżeństwo - rodzina - alternatywne formy życia.........................................77

4. Główne czynniki przemian dotychczasowego wzoru małżeństwa i rodziny………..86

4.1. Zmiana pozycji kobiet w strukturze świata społecznego..............................86

4.2. Indywidualizacja poczucia sukcesu i życiowych satysfakcji.......................94

4.3. Postępy w zakresie antykoncepcji i technologii reprodukcyjnych………..104

4.4. Zanik jednoznaczności teleologicznej małżeństwa oraz misji

rodzicielskiej…………………………………………………………………...105

4.5. Dobrowolna bezdzietność - wolność od dziecka.......................................110

5. Alternatywne formy życia w społeczeństwie.............................................................116

5.1. Życie w samotności.....................................................................................116

5.2. Monoparentalność.......................................................................................124

5.3. Związki homoseksualne..............................................................................128

5.4. Problemy związane z wychowaniem dzieci (nie tylko) w nietypowych

związkach ...........................................................................................................131

Rozdział III. Kohabitacja jako alternatywny wzór życia małżeńsko-rodzinnego……………..134

1. Istota kohabitacji.........................................................................................................134

2. Rozmiary zjawiska......................................................................................................138

3. Kohabitacja - popularność fenomenu nietrwałości.....................................................146

4. Dobór partnera i szanse przetrwania związku kohabitacyjnego.................................152

5. Jakość życia w małżeństwie i związku kohabitacyjnym............................................154

6. Dzieci w związku kohabitacyjnym.............................................................................158

7. Kohabitacja osób po rozwodzie i śmierci partnera.....................................................164

8. Prawne aspekty kohabitacji.........................................................................................167

Rozdział IV. Kohabitacja w Polsce............................................................................................174

Część I. Kohabitacja w świetle wyników badań demograficznych……...…………………….174

1. Przemiany zachowań reprodukcyjnych w Polsce u progu XXI wieku………….…..174

2. Kohabitacja w świetle danych Mikrospisu z 1995 roku.............................................181

2.1. Uwagi wstępne............................................................................................181

2.2. Struktura osób kohabitujących według głównych cech demograficzno-

społecznych.........................................................................................................183

2.3. Sytuacja rodzinna i społeczno-zawodowa kohabitantów.............................188

Część II. Kohabitacja w świetle wyników badań socjologicznych……………………………195

1. Zagadnienia konceptualno-metodologiczne...............................................................195

2. Rodzina w systemie wartości młodej generacji Polaków…….……………………..200

3. Zmiany we wzorach formowania się małżeństw........................................................207

3.1. Opóźnianie separacji od rodziny pochodzenia............................................207

3.2. Posiadanie partnera i plany matrymonialne................................................211

3.3. Przesłanki jakościowego związku badanych...............................................213

3.4. Odkładanie zawierania małżeństwa i realizacji prokreacji.........................218

3.5. Zmiany w społecznym odbiorze niezalegalizowanych związków………..222

3.6. Stosunek do pozostałych alternatywnych form życia.................................240

Zakończenie................................................................................................................................244

Bibliografia.................................................................................................................................251

Summary.....................................................................................................................................277

„Mało więc w tym świecie punktów oparcia, które można by uznać za solidne i zaufania godne;

daremnie szuka się krzepkiej i sztywnej kanwy, na której haftować by się dało szlak własnej

życiowej wędrówki.”

Z. Bauman

„[...] jeśli już chodzi o związki, to staliśmy się tak wymagający, że te związki prawie nie mogą

istnieć! [...] jeśli oboje partnerzy są zbyt wymagający, jeśli każde z nich oczekuje, że drugie

będzie żyło w jego czyjej świecie, że zawsze dołączy się do jego czyjej wybranych zajęć, to

nieuchronnie zaczyna się wielka bitwa na ego.”

J. Redfield

Od Autorki

Przygotowanie niniejszego opracowania stało się możliwe dzięki środkom finansowym

uzyskanym w drodze konkursu z Komitetu Badań Naukowych (grant nr 1H 02E 015 16) na

realizację projektu badawczego pt. Kohabitacja jako alternatywna forma życia małżeńsko-

rodzinnego w Polsce. Dzięki uzyskanym środkom finansowym stało się możliwe

przeprowadzenie dwóch rodzajów badań empirycznych obrazujących przemiany życia

rodzinnego w Polsce, w zakresie upowszechniania się alternatywnych form życia rodzinnego,

szczególnie kohabitacji. Pierwsze badanie dotyczyło analizy kohabitacji w wymiarze

demograficznym, w świetle danych Mikrospisu z 1995 roku. W związku z tym celem

badawczym, GUS na moje płatne zlecenie dokonał po raz pierwszy w Polsce wyodrębnienia

zbioru kohabitantów, co umożliwiło mi zaprezentowanie socjo-demograficznego portretu

kohabitantów. Natomiast drugie badanie, socjologiczne, ogniskowało się na przedstawieniu

kohabitacji wśród ludzi młodych, na tle ich orientacji małżeńsko-rodzinnych. Badania

przeprowadzono na populacji 1500 studentów reprezentujących różne typy uczelni i kierunki

studiów dziennych, w różnych regionach Polski.

Na zakończenie tych uwag wstępnych chciałabym podziękować osobom, których pomoc

okazała się szczególnie przydatna w róż-

nych fazach realizacji projektu badawczego. Dziękuję więc Komitetowi Badań Naukowych za

przyznanie środków finansowych na badania, jak również za pokrycie części kosztów tej

publikacji. Słowa podziękowania za dofinansowanie tej publikacji kieruję pod adresem prof. dr

hab. Krzysztofa Frysztackiego i prof. dr hab. Mariana Niezgody, a prof. dr hab. Janinie Jóźwiak

dziękuję za wsparcie mnie w trakcie finalizacji projektu. Serdecznie dziękuję moim

recenzentom, prof. dr hab. Lucjanowi Kocikowi i dr Krystynie Kluzowej, którym zawdzięczam

wiele cennych uwag przy redakcji tej publikacji. Dziękuję także mgr Izabeli Szczepaniak-

Wiecha i mgr Małgorzacie Krywult za nieograniczoną pomoc w realizacji badań.

Pragnę także podziękować rządowi kanadyjskiemu za przyznanie mi grantu Canadian Studies

Program, Faculty Research Program Central Europę and Other Countries, ICCS file nr: 632-1-

26, umożliwiającego pobyt w Kanadzie w roku 2001 i zebranie bogatej literatury przedmiotu,

niezwykle przydatnej przy pisaniu tej pracy.

Krystyna Siany Kraków, 29 lipca 2002 roku

Wprowadzenie

1. Uwagi wstępne

Obserwacja potoczna, jak i badania naukowe, często interdyscyplinarne, wskazują na daleko

posuwające się zmiany w tak ważnej sferze życia, jaką jest małżeństwo i rodzina. Anthony

Giddens (2001), Avin Toffler (1985), Urlich Beck i Elizabeth Beck-Gern-scheim (2002) głoszą,

iż mamy tutaj do czynienia z rewolucją globalną, dziejącą się niemal we wszystkich regionach

świata. Oczywiście, intensywność zachodzących zmian jest zależna od wielu determinant

społeczno-ekonomicznych (głównie poziomu rozwoju ekonomicznego), religijnych i

kulturowych. Niewiele jest dzisiaj krajów na świecie, w których nie toczy się dyskusja na temat

zmieniających się form życia małżeńskiego, rozpadu czy ewolucji rodziny w nowym kierunku -

generalnie nad przyszłością rodziny. Tam, gdzie nie ma otwartych debat - jak podkreśla

Anthony Giddens (1999a) -winne są temu autorytarne rządy i zachowawcze ugrupowania.

Przemiany rodziny, zróżnicowanie jej form oraz eksponowanie nacisku na jakość relacji,

zażyłość, intymność, seksualność, stanowią niewątpliwie wyzwanie dla społeczeństw i ich

polityki społecznej. Pojawiają się bowiem nowe podmioty i nowe sfery życia rodzinnego,

których wcześniej nie obejmowała ona swym oddziaływaniem. Przemiany te wywołują

ożywiony społeczny dyskurs między zwolennikami liberalizacji życia małżeńsko-rodzinnego i

jej przeciwnikami - konserwatystami 1 . Charakterystyczne, szeroko rozumiane przeobrażenia

współczesnych społeczeństw wywierają - co w przyszłości jeszcze bardziej będzie się

intensyfikować - wpływ na socjologiczno-psychologiczny i demograficzny obraz rodziny.

Nowe teorie, często określane jako ponowoczesne 2 (zgodnie z wyodrębnianą fazą rozwoju

społeczeństw - vide rozdz. II) ogniskują się na badaniu i wyjaśnianiu różnorodności form życia

małżeńsko-rodzinnego oraz jego przemian jakościowych. Małżeństwo i rodzina krytykowane są

jako monolityczna, niezmienna instytucja społeczna. Kładzie się nacisk na zrozumienie rodziny

poprzez przebieg etapów cyklu życia w różnych grupach i klasach społecznych i różnych

kontekstach sytuacyjnych. Zwraca się uwagę na dynamikę życia rodzinnego, odkrywanie

wewnętrznych procesów ujmowanych z punktu widzenia jednostek w nie uwikłanych. Po

raz pierwszy akcentuje się indywidualność osób, ich emocje, uczucia, specyficzne potrzeby, a

nie tylko pojmowanie rodzin w kategoriach instytucji i interesu. Jest to wyraźnie znamię epoki,

nazywanej indywidualistyczną, prowadzące do powstania, używając pojęcia Becków (2002),

„post-rodzinnej rodziny". W ponowoczesnych teoriach rodziny widzimy skupienie się na

ważności komunikacji jako systemu znaczeń i na relacjach pomiędzy komunikowaniem i

posiadaniem władzy (Baker 2001). Odkrywa się siłę kobiet (Giddens 2001, Tur-

1 To, co budzi wiele kontrowersji, wiąże się z tezami badaczy reprezentujących nurt liberalny,

którzy argumentują, że bycie rozwiedzionym, powtórnie żonatym/zamężną, samotnym rodzicem

czy homoseksualnym partnerem nie oznacza istnienia alternatywnego systemu wartości lub

generalnie braku wartości. Najważniejszym bowiem zagadnieniem nie jest, czy nowe formy

odpowiadają jakimś wizerunkom rodziny, ale jak wypełnia się w nich funkcje odnoszące się do

wzajemnych relacji, miłości, opieki i bezpieczeństwa (Mason, Skolnick. Sugarman 1998).

2 Dla określenia nowej fazy rozwoju społeczeństw używa się różnych pojęć. np. społeczeństwa

postmodernizacyjne, ponowoczesne i te właśnie będą stosowane w pracy; najczęściej za

Zygmuntem Baumanem - ponowoczesne.

ner, Turner 1994, Fukuyama 2000, Castells 1997), która zmienia porządek w rodzinie i generuje

konieczność przebudowy struktury rodziny opartej na prawdziwym egalitaryzmie. Wzrost

znaczenia kobiet w społeczeństwie wynika m.in. ze zmian ekonomicznych społeczeństw,

wzrostu dobrobytu materialnego, podniesienia się poziomu ich wykształcenia i świadomości,

niezależności ekonomicznej, wpływu feminizmu na kształtowanie się ich tożsamości,

Slany Krystyna - Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: