Popławski Zbigniew - Eukacja dorosłych. Wymóg współczesności czy chęć indywidualnego rozwoju.pdf - andragogika - Swyty

221

Zbigniew POPŁAWSKI

Pastwowa Wysza Szkoła Zawodowa im. Stanisława Staszica w Pile

EDUKACJA DOROSŁYCH

WYMÓG WSPÓŁCZESNO CI, CZY CH INDYWIDUALNEGO ROZWOJU?

Pod pojciem „edukacja dorosłych”, lub równowanie uywanym w naszym

kraju okreleniem „owiata dorosłych” rozumie naley „(…) całokształt formalnych

i nieformalnych procesów kształcenia, stanowicych przedłuenie lub uzupełnienie

wykształcenia nabytego w szkołach, jak równie kształcenie praktyczne, któremu

doroli zawdziczaj rozwój umiejtnoci, wzbogacenie wiedzy, doskonalenie kwa-

lifikacji zawodowych czy nabycie nowych kwalifikacji oraz wzbogacenie ycia oso-

bistego, a zarazem moliwo brania udziału w socjalnym, ekonomicznym i kultu-

ralnym rozwoju społeczestwa”, 1 która to definicja zgodna jest z uchwalon na XIX

Konferencji Generalnej UNESCO w Nairobi. 2

Z refleksj nad człowiekiem, który przez całe ycie poddawany jest procesowi

rozwoju i wychowania spotykamy si ju w staroytnoci, gdy wychowanie istnieje

tak długo jak społeczestwo ludzkie. Wzmianki o uczeniu si dorosłych znale

moemy w dialogach Sokratesa, a w dziele Platona Rzeczypospolita „(…) ukazane

zostały pocztkowe koncepcje edukacji dorosłych z moliwociami kształcenia

najzdolniejszych ludzi do 35 roku ycia”. 3 Przez cały czas w póniejszych okresach

historycznych przewijaj si róne koncepcje, bd tylko ich zarysy, edukacji doro-

słych, lecz pozostaj one najczciej w sferze teorii. Stan ten uległ zmianie w wy-

niku głbokich przemian w stosunkach społecznych i w sposobie produkcji dóbr

materialnych, które zostały zapocztkowane w Anglii w drugiej połowie XVIII wieku,

a które znane s pod nazw rewolucji przemysłowej. Zachodzce w tym czasie

ogromne przemiany społeczno-gospodarcze, takie jak szybkie tempo wzrostu licz-

by osób zatrudnionych w przemyle oraz wielkie migracje ludnoci ze wsi do gwał-

townie rozwijajcych si miast i orodków przemysłowych w poszukiwaniu pracy,

spowodowały powstanie nowych potrzeb owiatowych. Zapotrzebowanie na coraz

bardziej kwalifikowan sił robocz wymusiło powstanie i rozwój instytucji słu-

cych edukacji dorosłych. Najwczeniej wystpiło to w Anglii, gdzie pod koniec XVIII

wieku zaczto organizowa dla robotników odczyty i pogadanki na tematy zawo-

dowe oraz społeczno-polityczne. Powstawały róne kluby dyskusyjne, stowarzy-

szenia owiatowe oraz szkółki niedzielne i wdrowne. Zapocztkowany został ruch

samokształcenia. W Nottingham w 1798 roku otworzono pierwsz szkoł dla doro-

słych, bdc wzorem dla licznych tego typu szkół w pocztkach XIX wieku.

W latach 30-tych XIX wieku, kształccy si do tej pory w placówkach organi-

zowanych i nadzorowanych przez przedstawicieli warstw wyszych i rednich,

robotnicy angielscy zaczli podejmowa samodzieln działalno w celu zaspoko-

jenia swoich potrzeb owiatowych, czego wyrazem był ruch czartystów. W jego

ramach powstały i rozwijały si rónorodne formy i instytucje kulturalno-owiatowe:

sale odczytowe, kluby dyskusyjne, czytelnie, biblioteki, stowarzyszenia samo-

kształceniowe, szkoły dla dorosłych itp.

1 W. Oko: Słownik pedagogiczny. Warszawa, 1981, s. 217

Por. J. Półturzycki: Edukacja dorosłych za granic . Toru, 1999, s. 185

3 T. Wujek (red.): Wprowadzenie do andragogiki . Warszawa 1996, s. 357

222

Działalno czartystów była dowodem, e robotnicza owiata dorosłych prze-

stała by czyst ide i stała si realnym faktem, pozostawiajc trwały lad w roz-

woju myli wychowawczej, torujc drog dalszemu rozwojowi pracowniczej eduka-

cji nie tylko w Anglii, ale take w innych krajach.

Cele i zadania owiaty dorosłych zmieniały si na przestrzeni wielu lat i nie

zawsze jej przejawy były formalnie dostrzegane mimo ich istnienia. Jej faktyczny

rozwój, jak ju wspomniano, rozpoczł si wraz z szybkim rozwojem techniki i

zmianami zachodzcymi w stosunkach społeczno-gospodarczych. Głównym celem

ówczesnego kształcenia dorosłych było przekazanie im wiedzy potrzebnej do tego,

aby mogli nauczy si obsługi coraz bardziej skomplikowanych narzdzi pracy,

przede wszystkim maszyn, lub doskonali swoj wiedz w rónych dziedzinach w

obliczu szybko zmieniajcej si rzeczywistoci.

W Polsce bardziej znaczce inicjatywy w tworzeniu systemu edukacji doro-

słych pojawiły si w okresie kryzysu gospodarki feudalnej i prób ratowania upada-

jcej pastwowoci polskiej, a masowy rozwój miał miejsce w okresie pozytywizmu

oraz narastania szans na odzyskanie niepodległoci. W okresie tym dominowały w

niej głównie cele wychowania patriotycznego zgodnie z hasłem „przez owiat do

wolnoci”. W latach midzywojennych w wikszoci poczyna edukacyjnych ukie-

runkowanych na ludzi dorosłych chodziło o kształtowanie w nich cech propa-

stwowych, wyrobienie umiejtnoci współpracy i współdziałania z innymi grupami

społecznymi i narodowymi, neutralizowanie wad społecznych i konfliktów midzy-

klasowych, midzypartyjnych oraz midzynarodowociowych w celu przystosowa-

nia całego społeczestwa do ycia w odbudowywanym pastwie. W edukacji doro-

słych po II wojnie wiatowej znaczny nacisk połoono na ukształtowanie cech za-

angaowania w nowy ustrój i akceptacj nowych sojuszy politycznych. Przełom

polityczny koca lat 80-tych i pocztku lat 90-tych, spowodował kolejne zmiany

głównych celów edukacji dorosłych w Polsce, które zaczły zmierza od tej pory do

odbudowy wartoci patriotycznych i chrzecijaskich, przekazania prawdy o naszej

przeszłoci oraz do rozwinicia cech indywidualnych kształccych si.

Biorc pod uwag funkcje, jakie pełni dzi owiata dorosłych naley wyodrb-

ni dwie główne:

- zastpcz – polegajc na przekazaniu ludziom dorosłym tych wiadomoci

i ukształtowaniu u nich tych umiejtnoci, dyspozycji, sił umysłowych czy

cech charakteru, których nie zdobyli w czasie normalnego, obowizkowego

nauczania szkolnego;

- właciw – polegajc przede wszystkim na stałym aktualizowaniu i uzu-

pełnianiu wiedzy i umiejtnoci ludzi dorosłych w dziedzinie gospodarki,

polityki, ideologii, rónych dziedzin nauki, techniki i sztuki, w zakresie nie-

objtym programem szkoły, a koniecznym do właciwego spełniania obo-

wizków zawodowych i społecznych, na dalszym kształtowaniu i doskona-

leniu sił umysłowych uczcych si, a take kształtowaniu wiadomych po-

staw społecznych ludzi dorosłych stosownie do istniejcych i stale zmienia-

jcych si potrzeb edukacji i aktywnoci zawodowej, rodzinnej czy spo-

łecznej. 4

W podsumowaniu naley stwierdzi, e edukacja dorosłych jest sił twórcz,

która oywia swoj dynamik procesy ycia społecznego, a czerpic z nich swoje

4 Ibidem, s. 263-264

223

cele i treci oddaje im wyniki swej pracy, słuy zaspokajaniu indywidualnych i zbio-

rowych potrzeb edukacyjnych, podnosi kultur ogóln i zawodow społeczestwa

oraz ułatwia zmian warunków bytowania człowieka.

Główn działalnoci w yciu człowieka dorosłego jest praca zawodowa i

udział w yciu społecznym, rodzinnym, samorzdowym i kulturalnym. Skuteczno

osigania stawianych sobie przez niego mniej lub bardziej okrelonych celów zale-

y od trafnoci doboru metod i form działania oraz wykorzystania stwarzanych

przez ycie społeczne sytuacji.

Podjcie pracy zawodowej poprzedzone jest najczciej wyuczeniem si za-

wodu, lecz zdarza si, e czynnoci te przebiegaj równoczenie. Zawód wymaga

opanowania przez człowieka odpowiednich umiejtnoci i nawyków, zdobycia nie-

zbdnej wiedzy i ukształtowania odpowiednich cech osobowoci. Wspomaganie

działalnoci zawodowej przez stałe podnoszenie wiedzy i zdobywanie nowych

umiejtnoci pozwala stawa si coraz bardziej wykwalifikowanym i kompetentnym

pracownikiem i pełniejszym człowiekiem, stwarzajc podstawy do osignicia suk-

cesu zawodowego, społecznego, osobistego.

Edukacj zawodow dorosłych czstokro wymuszaj zachodzce w pracy,

na skutek wielu czynników, zmiany. W Polsce po roku 1989 zasadniczy wpływ na

przemiany w pracy miały zmiany ustrojowe. Przejcie od centralnie sterowanej

gospodarki nakazowo-rozdzielczej do gospodarki rynkowej wywarło ogromny

wpływ na edukacj powodujc zwikszenie nacisku na kształtowanie takich cech

pracownika, jak: inicjatywa, uwaanie konkurencji za zjawisko normalne, gotowo

do ryzyka, odpowiedzialno za siebie oraz najbliszych przez utrzymanie miejsca

pracy, uczenie si przez całe ycie, gotowo do zmiany zawodu, mobilno za-

wodowa itp. Ponadto przemiany w pracy zachodz równie na skutek postpu

naukowo-technicznego, którego wanymi czynnikami były automatyzacja, roboty-

zacja i komputeryzacja pracy, powodujc niejednokrotnie potrzeb zdobycia do-

datkowych kwalifikacji przez pracowników.

Wszystkie te przemiany decyduj przede wszystkim o tym, e niezbdne jest

ustawiczne kształcenie dla przystosowania w zawodzie oraz dla rozwoju ogólnego

własnej osobowoci.

Mówic o motywach skłaniajcych ludzi do podejmowania decyzji o podno-

szeniu poziomu wykształcenia naley przedstawi wnioski wynikajce z nauko-

wych raportów: „(…) zauwaono mianowicie, e istnieje bezporedni zwizek mi-

dzy poziomem wykształcenia pocztkowego a chci kontynuowania nauki w wie-

ku dojrzałym. W prawie wszystkich krajach (nalecych do UNESCO) zaobserwo-

wano wyrane rónice społeczno-ekonomiczne midzy uczestnikami owiaty doro-

słych i osobami nie biorcymi w niej udziału. Dostrzeganie wartoci owiaty zaley

od statusu społecznego jednostki.(…) Czy wic mona odczuwa zadowolenie z

samego wzrostu ilociowego, skoro ludzie o najniszym poziomie wykształcenia

nie korzystaj z moliwych form owiaty albo wrcz nie maj do niej dostpu?”. 5

Tak wic, moemy zauway, e jednym z istotnych czynników motywujcych

ludzi dorosłych do podjcia kształcenia jest ju posiadany poziom wykształcenia, i

im jest wyszy, tym motywacja silniejsza.

Mówic o czynnikach mogcych utrudnia podejmowanie decyzji o przyst-

pieniu do programów edukacyjnych, naley wskaza na takie jak: poczucie nie-

5 J. Lowe: Rozwój o wiaty dorosłych. Tendencje wiatowe. Warszawa 1982, s. 48-49

224

pewnoci i niszoci społecznej, lk przed wymianiem, lk przed nieznanym, nie-

ch do szkoły, do uczenia si, brak pienidzy, upoledzenie umysłowe i fizyczne,

niepewno opłacalnoci uczenia si, sprzeciw ze strony rodziny, brak jakichkol-

wiek warunków do nauki, zmianowy system pracy, zmczenie po pracy, nieosi-

galno placówek owiatowych, bd te ich nieadekwatno do oczekiwa.

Oczywicie mona powiedzie, e jeli kto nie chce si uczy, zawsze znajdzie

wymówk, ale dla porzdku przedstawiono czynniki mogce mie wpływ na nega-

tywne decyzje o kształceniu dorosłych, a teraz moemy zaj si motywacj pozy-

tywn.

Człowiek dorosły decyduje si na podjcie nauki w zorganizowanej formie

wtedy, gdy uwaa, e zdobyta wiedza pomoe mu w rozwizywaniu problemów

osobistych, zawodowych lub społecznych oraz gdy daje mu to zadowolenie. Moty-

wy, którymi kieruj si ludzie doroli przy podejmowaniu nauki s bardzo róne.

Moemy wród nich wymieni midzy innymi: ch zdobycia nowych wiadomoci i

umiejtnoci oraz ich doskonalenie, przygotowanie si do nowej pracy, racjonalne

wykorzystanie czasu wolnego, ch zawarcia nowych interesujcych znajomoci,

uczenie si bez przerywania pracy, uzyskanie wikszej sprawnoci w wykonywaniu

obowizków domowych i nie tylko, pragnienie ucieczki od rutyny, ch poprawy

statusu materialnego, przewidywany awans zawodowy lub społeczny, rozwijanie

swojej osobowoci oraz doskonalenie kontaktów z ludmi, rozwijanie sprawnoci

fizycznej, ch wyrównania swojego wykształcenia do wykształcenia osób bliskich

-współmałonka, dzieci rodziców, ch podniesienia swojej wartoci we własnych

oczach, zdobycie władzy i inne.

Z obserwacji i dowiadczenia autora wynika, e najwiksza ilo osób doro-

słych kształccych si podejmuje decyzj o dalszej edukacji w powizaniu z prac

zawodow wykonywan, bd tak, któr chcieliby wykonywa po ukoczeniu

kształcenia.

Nie moe dziwi taka postawa w czasach, kiedy chyba wszystkie, a jeli nie,

to zdecydowana wikszo zorganizowanych form kształcenia dorosłych jest płat-

na i trzeba na ni przeznaczy znaczce kwoty pienine. Wikszo dorosłych

liczy na to, e po zakoczeniu kształcenia zmieni stanowisko bd rodzaj wykony-

wanej pracy, lub te w ogóle zmieni zawód, a wszystko to ma najczciej prowa-

dzi do poprawy ich sytuacji materialnej (spodziewane podniesienie zarobków).

Motywy, którymi si przy tym kieruj, s bardzo róne. U jednych jest to ch pod-

niesienia swoich kwalifikacji zawodowych, inni chc zdoby wiksz wiedz ogól-

n, która pozwoli im na awans, ale jednoczenie bd mogli wykorzysta j sze-

rzej. Jeszcze inni zadowol si zdobyciem jak najmniejszym wysiłkiem upragnio-

nego dokumentu, który pozwoli im na realizacj swojego celu.

Wiele osób czynnych zawodowo spotyka si czsto w pracy z przymuszaniem

do kształcenia polegajcym na tym, e s informowani przez przełoonych o tym,

i mog zosta zwolnieni, jeli nie zdobd dodatkowych kwalifikacji, które pozwo-

l na lepsze ich „wykorzystanie”, bd te, e bez zdobycia dodatkowego wy-

kształcenia nie bd w tym zakładzie mogli awansowa na wysze stanowiska

słubowe. Ci pierwsi najczciej w obawie o utrat pracy i niemono zdobycia

innej podejmuj trud podniesienia swoich kwalifikacji, czsto bez jakiejkolwiek po-

mocy ze strony pracodawcy. Dla drugich natomiast motywacja taka nie zawsze jest

na tyle silna, aby spowodowa ch nauki. Czsto pracuj oni na stanowisku, na

którym czuj si dobrze, znaj swoj prac i adne zmiany nie s im potrzebne.

225

Mówic o motywach podejmowania kształcenia wspomnie naley równie o

inicjatorach tych procesów. Mog by nimi wspomniani ju przełoeni, ale równie

współpracownicy, którzy namawiaj nas do podjcia nauki, lub te, którym chcemy

zaimponowa zdobywajc dodatkowe wykształcenie. Mog to by osoby nam bli-

skie, rodzina, których zachowanie przyczynia si do podjcia przez nas decyzji o

dalszym kształceniu. Patrzc na motywy społeczne moe to by presja otoczenia,

okrelonej grupy rodowiskowej, do której naleymy. Tak wic, róne s motywy i

czynniki inicjujce podjcie przez ludzi dorosłych decyzji o kształceniu i tylko od

nich samych zaley czy takow podejmiemy czy te nie.

Doda równie naley, e poza ju wymienionymi, bardzo wanym czynni-

kiem warunkujcym uczestnictwo w owiacie dorosłych jest jej dostpno. Trud-

no, bowiem mówi o podjciu kształcenia, jeli nas na to nie sta, lub w pobliu

miejsca naszego zamieszkania nie ma placówki owiatowej dla nas odpowiedniej.

W podsumowaniu przedstawionego materiału naley odnie si do tytułowe-

go problemu „edukacja dorosłych - wymóg współczesnoci, czy ch indywidual-

nego rozwoju?”

Osobicie skłaniałbym si, bez wzgldu na motywy, jakimi kieruj si ludzie

doroli przy podjciu nauki, do twierdzenia, e nieustanne kształcenie si jest

przede wszystkim koniecznoci, poniewa szybki rozwój myli naukowej i tech-

nicznej oraz zmiany zachodzce w stosunkach społeczno - gospodarczych wymu-

szaj na nas podnoszenie swojej wiedzy, aby móc przystosowa si do zmieniaj-

cej si wokół nas rzeczywistoci.

Wikszo z nas zdaje sobie take spraw z tego, e ju tylko brak uaktual-

niania posiadanych zasobów wiedzy i umiejtnoci, przy tak szybko zachodzcych

zmianach powoduje, i nawet nie stoimy w miejscu, ale wrcz cofamy si w swoim

rozwoju.

Tak, wic bez wzgldu na motywy, jakie przedstawiamy przy podjciu decyzji

o kształceniu si, naley przyj, e jest to konieczno, która jedynie moe by

wewntrzna, czyli wypływajca z nas samych ch podnoszenia swoich kwalifika-

cji, zdobywania nowej wiedzy, umiejtnoci itp., lub zewntrzna, czyli, e to inni

wymusili na nas podjcie takiej decyzji.

Popławski Zbigniew - Eukacja dorosłych. Wymóg współczesności czy chęć indywidualnego rozwoju.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: