1. Czym jest psychofizjologia +.pdf

Czym jest

psycho-

fizjologia?

„Filozofia – matka nauk”

Kiedyś jako mały chłopiec spędzałem wakacje w leśniczówce

w podszczecińskich lasach. Gościło tam również dwóch stu-

dentów. Jeden z nich uczył się filozofii do egzaminu poprawko-

wego. Wszędzie udawał się ze swoim podręcznikiem, mając

nadzieję, że jego obecność wpłynie pozytywnie na proces za-

pamiętywania, nawet gdy on sam grał w piłkę, a książka w tym

czasie leżała poza linią boiska. Na papierowej obwolucie wid-

niał napis „Filozofia – matka nauk”. Nie ów student był jednak

on, jak mi się wówczas zdawało, autorem tej myśli. Już Karte-

zjusz wywodził wszystkie dziedziny ówczesnej wiedzy z filozofii,

a Francis Bacon — z filozofii naturalnej (czyli fizyki), natomiast

Albert Einstein powiedział, że „filozofia jest jak matka, która

dała życie i wspomagała wszystkie nauki. Zatem nie powinno

się pogardzać jej nagością i ubóstwem, lecz raczej mieć na-

dzieję, że część jej donkiszoteryjnych ideałów przejdzie na jej

dzieci, tak że nie popadną one w filistyzm”. Z szacunkiem dla

filozofii wśród przedstawicieli nauk szczegółowych bywało róż-

nie, jednak jest prawdą, że wszystkie one wywiodły się z docie-

kań filozoficznych i jedna po drugiej uwalniały spod skrzydeł

matki, tworząc swój warsztat i budując własny gmach wiedzy.

Każda z nich otrzymała wiano w postaci pakietu problemów

Piotr Jaśkowski - Zarys psychofizjologii

postawionych wcześniej przez filozofów. Z kolei nauki szczegóło-

we wprowadziły w życie nowe problemy i obdarzyły nimi następne

pokolenia nauk jeszcze-bardziej-szczegółowych. Doprowadziło to

do ogromnego rozdrobnienia, ale zupełnie zrozumiałego, jeśli

wziąć pod uwagę ogrom wiedzy, jaki zdobyć musiał każdy, kto

chciał przyczynić się do rozwoju nauki – objęcie umysłem wszyst-

kich dziedzin wiedzy stało się po prostu niemożliwe. Co gorsza,

przedstawiciele wielu dziedzin zaczęli budować mury wokół swo-

ich włości, starając się czynić je nieprzekraczalnymi dla adeptów

innych nauk. Wbrew jednak temu trendowi po okresie rozbicia

dzielnicowego rozpoczął się okres przerzucania mostów pomiędzy

dotąd oddzielnie rozwijającymi się obszarami wiedzy. Przykładów

jest wiele. Chemia fizyczna stanowi pomost między chemią a fizy-

ką – zgłębia fizyczne podstawy reakcji chemicznych, biochemia

natomiast – chemią procesów życiowych. W bionice inspiracji do

wdrażania nowych rozwiązań jakichś problemów technicznych po-

szukuje się w organizmach żywych, w których problemy te rozwią-

zała ewolucja.

Również psychologia zaczęła wchodzić w tego rodzaju związki.

W ten sposób oprócz psychofizjologii, będącej tematem tej książ-

ki, pojawiły się takie dziedziny, jak neuropsychologia, psychofar-

makologia, etologia, psychoimmunologia czy biopsychologia. Cza-

sem pomosty przerzuca się nawet pomiędzy trzema dziedzinami,

jak na przykład w neuropsycholingwistyce.

Czym zajmuje się

psychofizjologia?

Określenie, czym zajmuje się dana dziedzina wiedzy, szczególnie

„pomostowa”, jest zwykle bardzo trudne. Polski biofizyk Adam Pa-

szewski na pytanie, kim jest biofizyk, powiedział, że jest to czło-

wiek, który twierdzi, że zajmuje się biofizyką i ma na to dwóch

świadków (Frąckowiak, 2002). Sądząc jednak z definicji, jakie

przytacza się w podstawowych podręcznikach psychofizjologii, za-

kres badań psychofizjologów jest stosunkowo jasno określony.

1. Czym jest psychofizjologia?

Według Andreassiego (2000) psychofizjologia zajmuje się pomia-

rami odpowiedzi fizjologicznych organizmu związanymi z zachowa-

niem, przy czym zachowanie należy rozumieć w bardzo szerokim

sensie obejmującym reakcje na stres, uczenie się, pamięć, prze-

twarzanie informacji, percepcję i sen. Podobną definicję można

znaleźć u Hugdahla (2001), który rozumie tę sferę dociekań jako

badania sprzężenia między umysłem a ciałem. Psychofizjologia

zatem zakłada, że zachowanie wpływa na fizjologię organizmu i

może być rejestrowane poprzez pomiar pewnych parametrów fi-

zjologicznych, takich jak aktywność elektryczna mięśni, mózgu,

serca czy zmiany oporności skóry.

Przyjmując taką definicję, należy odróżnić psychofizjologię od

psychologii fizjologicznej, która również przerzuciła most pomię-

dzy wyżej wymienionymi dziedzinami, ale jak gdyby w odwrotnym

kierunku: psychologia fizjologiczna bada zachowanie człowieka

(czy ogólniej organizmów) pod wpływem czynników fizjologicznych.

Mamy zatem – zdawać by się mogło – komfortową sytuację ko-

munikacyjną: ruch na obu mostach jest jednokierunkowy. Zapo-

biega to ewentualnym kolizjom, ale czy sprzyja rozwojowi nauki?

Według mnie nauka rozwija się właśnie dzięki kolizjom. A zatem

nie tam, gdzie pokornie akceptuje się kolejne koncepcje utytuło-

wanego profesora, lecz tam, gdzie każda teoria przyjmowana jest

sceptycznie i staje się przedmiotem zażartych sporów, dociekli-

wych i pomysłowych weryfikacji, i to niezależnie od tego, kto jest

jej autorem. Podobnie z dziedzinami: nie te się rozwijają, które

zamknęły się na wpływy zewnętrzne, wyznaczyły linie demarkacyj-

ne, lecz te, które przejmują jak najwięcej nowości z innych dzie-

dzin.

Na szczęście, mimo tego tradycyjnego rozdziału obu dziedzin,

psychofizjologia i psychologia fizjologiczna wzajemnie się przeni-

kają, jak można sądzić z zawartości prac publikowanych w sztan-

darowych czasopismach z tych dziedzin, tj. Psychophysiology , Jo-

urnal of Psychophysiology czy International Journal of Psychophy-

siology . Ponadto ostatnie lata przyniosły zdecydowany zwrot w po-

dejściu do interdyscyplinarych badań mózgu i umysłu. Tym zwro-

tem jest moim zdaniem powstanie makrodziedziny zwanej neuro-

nauką (ang. neuroscience ), która skupia wszystkie dziedziny pró-

Piotr Jaśkowski - Zarys psychofizjologii

bujące przeniknąć tajemnice mózgu i umysłu. Od tego momentu

przeplatanie się różnych, dotąd rozczłonkowanych dziedzin, stało

się nie tylko dozwolone, ale nawet zalecane i wymagane. Zmusza

to rzecz jasna naukowców do jeszcze większego wysiłku, do śle-

dzenia postępu nie tylko własnego wąskiego wycinka dociekań,

ale również dowiadywania się i uwzględniania w swoich pracach

tego, co robią sąsiedzi. Z tego powodu, jakkolwiek w tej książce

ograniczam się do przedstawienia zagadnień z psychofizjologii w

jej klasycznym rozumieniu, w niektórych rozdziałach bez więk-

szych wyrzutów sumienia sięgam po tematy tradycyjnie należące

do psychologii fizjologicznej i innych subdziedzin neuronauki.

Dzieje najdawniejsze

i trochę nowsze

Jeśli potraktować psychofizjologię nieco szerzej, jako dziedzinę

bezpośrednio badającą relację między umysłem i ciałem, śladów

dociekań tego typu doszukać się można już w starożytnym Egip-

cie. Papirus Edwina Smitha, datowany na XVI w. p. Ch., który jed-

nak prawdopodobnie był kopią jeszcze o 14 stuleci starszego do-

kumentu, wskazuje, że w owym czasie już dostrzeżono relację

przyczynowo-skutkową między uszkodzeniem mózgu a trudno-

ściami językowymi i motorycznymi. Hipokrates (ur. 460 r. przed

Ch.) upatrywał w mózgu siedliska naszych doznań i myśli, uważał

ten organ za interpretera świadomego doznania (Andreassi,

2000).

Przykładem wynalazku starożytnych, które bardziej przystaje do

definicji psychofizjologii klasycznej, jest hinduski wykrywacz

kłamstw z ok. 900 r. przed Ch. Hindusi twierdzili, że osoby, które

kłamią odnośnie do uśmiercenia innych za pomocą trucizny, wy-

kazują zmiany fizjologiczne polegające na gwałtownym zaczerwie-

nieniu i nerwowym gładzeniu włosów na głowie. Tak więc pewne

szczególne zachowanie polegające na mówieniu nieprawdy i zwią-

zane z tym emocje objawiały się m.in. rozszerzeniem naczyń

krwionośnych, które prowadziło do wystąpienia rumieńca na twa-

1. Czym jest psychofizjologia?

rzy (Furedy, 1986).

Inny przykład przytoczyli Mesulam i Perry (1972). Opisali oni

przypadek z praktyki Erisistratosa, który zauważył, że nastoletni

książę Antiochas cierpi na chorobę o niewyjaśnionym podłożu. Jej

symptomami było pocenie i czerwienie się oraz gwałtowne kołata-

nie serca. Lekarz zalecił chłopcu leżenie w łóżku i obserwował

symptomy choroby podczas wizyt krewnych i znajomych. Okazało

się, że objawy występują tylko wtedy, gdy księcia odwiedza jego

macocha. Wyciągnął z tego prawidłowy wniosek: Antiochas jest

chory z miłości do niej. Jak stwierdza Andreassi (2000), diagnoza

ta opierała się na „psychofizjologicznych” założeniach. Po pierw-

sze, że istnieje interakcja między zdarzeniami psychologicznymi a

fizjologicznymi. Po drugie, że istnieje rodzaj warunkowania, w któ-

rych odpowiedzi autonomicznego układu nerwowego pojawiają

się po stosownej stymulacji. I po trzecie, że reakcje te pojawiły się,

mimo że młody książę potrafił ukryć swoją miłość.

Nowożytna historia psychofizjologii jest raczej krótka, sięga za-

ledwie przełomu XIX i XX wieku. W tym czasie pojawiły się prace, w

których badano wpływ czynników psychologicznych na odpowiedzi

fizjologiczne. Chester Darrow (1964) jako pionierów psychofizjolo-

gii wymienia Darwina (1873), Vigoroux (1879), Jamesa (1884) i

Fere (1888). Kilka dalszych nazwisk Czytelnik znajdzie w rozdzia-

łach poświęconych poszczególnym metodom psychofizjologicz-

nym.

Formalnie dana dziedzina nauki zaczyna istnieć, jeśli pojawia

się czasopismo naukowe jej poświęcone. Jeśli przyjąć takie odnie-

sienie w czasie, psychofizjologia powstała dopiero w 1955 r., po-

nieważ wtedy właśnie ukazał się pierwszy numer Psychophysio-

logy Newsletter . Psychophysiology, czasopismo psychofizjologicz-

nego aktualnie o największym prestiżu (sądząc z wysokości im-

pact factor – wielkości, która określa, ile razy średnio jedna praca

z tego czasopisma była cytowana w roku poprzedzającym), wyda-

no po raz pierwszy w 1964 r.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: