Materiał edukacyjny rozdawany bezpłatnie w ramach szkolenia.
Poradnik SYTUACJE INTYMNE W PRACY WYCHOWAWCZEJ
Poradnik dla instruktorów harcerskich
Autorki:
Hm. Anna Poraj
Phm. Aleksandra Wojewoda
Phm. Grażyna Kujawiak
Konsultacje
Phm. Piotr Celmer Domański
Niniejszy dokument dotyczy zagadnienia bliskości. Praca wolontariusza w organizacjach takich, jak harcerstwo oznacza kontakty z ludźmi: dziećmi, młodzieżą i dorosłymi. A tam gdzie ludzie utrzymują intensywne kontakty, pojawiają się również sytuacje intymne. Kontakty międzyludzkie nie mają przecież charakteru ściśle handlowego, a na pewno nie są takimi kontakty w ruchu skautowym.
Książka ta, inspirowana w dużej części doświadczeniami skautingu holenderskiego przeznaczona jest dla kadry instruktorskiej. Może ona podsunąć kilka pomysłów na to, jak podchodzić do zagadnienia bliskości. Innym ważnym poruszanym tu zagadnieniem jest to, jak zachowywać się, kiedy przekraczane są pewne granice. W takiej sytuacji mogą pojawić się wątpliwości, uczucie paniki i niepewności, nikt nie wie, jak należy wtedy postąpić. Stąd też pomysł na cały prezentowany dziś poradnik, w tym również na procedurę postępowania w sytuacjach wymagających interwencji.
Czasem nie podajemy gotowych odpowiedzi, czasem chcemy wywołać o czytelnika osobistą refleksję. Mamy nadzieję, że dokument ten będzie pomocny poszczególnym instruktorom czy wspólnotom instruktorskim. Może zainspirować i zachęcić do przeprowadzenia na poruszane tu tematy warsztatów, dyskusji instruktorskiej, spotkania kadry obozowej. Wiele z podanych tu przykładów może wydać się znajomych. Przeczytanie tej pracy będzie, mamy nadzieję, pierwszym krokiem w stronę nawiązania dialogu ze sobą samym jak i z innymi na temat bliskości i jej granic.
Nasza książka ma jeszcze jeden cel. Specyfika metody harcerskiej, naturalnego bliskiego kontaktu emocjonalnego harcerskiego instruktora i wychowanka, nasze zabawy i ćwiczenia wymagające czasem bliskiego fizycznego kontaktu, nasza działalność opiekuńcza podczas biwaków, obozów często może nas narazić na niesłuszne i krzywdzące posądzenia. To, co dla nas naturalne i niewinne, dla osób nierozumiejących specyfiki naszej organizacji wywołuje zdziwienie, oburzenie, protest. A wrażliwość społeczna na molestowanie dzieci będzie rosnąć, stąd tez tych posądzeń naszych instruktorów też może być coraz więcej. Chcemy więc uwrażliwić nasza kadrę na problem, zmienić nasze niektóre nawyki czy zwyczaje, zadbać o przestrzeganie zasad „zabezpieczających” ( np. żadna rozmowa wychowawcza z podopiecznym nie odbywa się sam na sam, zawsze jest świadek) .
SEKSUALNOŚĆ
Seksualność jest wrodzoną, naturalna potrzebą i funkcją organizmu ludzkiego. Człowiek rodzi się wyposażony w seksualny potencjał fizjologiczny, który ulega kształtowaniu przez doświadczenie życiowe.[1]
Seksualność jest integralną częścią naszego życia, ludzkiej tożsamości i w sposób znaczący wpływa na naszą osobowość. Zaczyna się z chwilą urodzenia i trwa do późnej starości. Postawy i wartości z nią związane kształtowane są przez kulturę, rodzinę religię, rówieśników.
Seksualność ma przede wszystkim wymiar fizyczny. Określenie to odnosi się do stanu fizycznego pobudzenia oraz do działań, które wykonujemy, aby uzyskać uczucie zadowolenia seksualnego, samemu lub będąc z inną osobą. Istnieje jeszcze wymiar psychiczny seksualności. Odnosi się on do tego, w jaki sposób ludzie doświadczają seksu, do ich uczuć, fantazji i preferencji seksualnych.
Mimo, że dziś możliwa jest dużo bardziej szczera dyskusja to nadal rozmawianie na tematy związane ze sferą seksualną człowieka nie jest sprawą oczywistą. Niektórym z nas rozmowa na te tematy przychodzi łatwiej niż innym, Są też takie osoby, które traktują sferę seksualności jako bardzo intymną sprawę, o której nie wypada i nie należy rozmawiać publicznie.
Seksualności nie można lekceważyć, bo każdy będzie miał z nią do czynienia w swojej pracy w ruchu skautowym. Dzieci nie są aseksualne. I choć czasem trudno się nam dorosłym z tym pogodzić, także posiadają potrzeby seksualne i mogą czerpać radość ze swojego ciała. Dzieci i młodzież mogą też aktywnie eksperymentować ze swoim ciałem. Jednakże, doświadczenia seksualne dorosłych i dzieci to nie to samo. Należy pamiętać o tym czytając następny akapit dotyczący rozwoju psychoseksualnego.
Omówimy w nim rozwój psychoseksualny dziecka i to, jaka jest reakcja otoczenia na ten proces, jak się ono do tego odnosi. Część z opisywanych tu zjawisk może wydać się czytającemu znajoma.
· Wiek niemowlęcy
Wiąże się głównie z relacją matka – dziecko. Jest to niezwykle ważny okres dla formowania się poczucia bezpieczeństwa, miłości i zdolności do nawiązywania prawidłowych więzi uczuciowych
Noworodki potrzebują ciepła i troskliwej opieki. Otrzymują to min. poprzez przytulanie. Ten kontakt fizyczny, wiąże się przede wszystkim z bliskością a nie seksualnością. Noworodki potrafią okazywać, że fizyczny kontakt sprawia im przyjemność. Często domagają się przytulania i dotykania. Bliskość fizyczna uspokaja dziecko, sprawia, że czuje się bezpieczne. Dotyk dla dziecka w tym okresie rozwoju jest ogromnie ważny, zarówno w wymiarze fizycznym jak i psychicznym.
· Wiek wczesnodzięcięcy ( 1 – 3 lata)
Także po znakiem więzi z matką. Dochodzi tu jeszcze bogatszy zakres emocji dziecka. Stopniowo rozwija się świadomość własnego Ja oraz odczucie własnej płciowości. W tym okresie dzieci zaczynają się interesować ciałem oraz różnicami anatomicznymi w budowie płci.
· Wiek przedszkolny (4- 6 lat)
W okresie przedszkolnym ilość zachowań seksualnych gwałtownie rośnie, co czasem niepoki dorosłych, wywołując różne ich reakcje. W zależności od tego czy bazuje ona na wiedzy czy też na stereotypach może rozwój dziecka wspomóc lub wprost przeciwnie zaburzyć. Dzieci żywo interesują się swoim ciałem i okazują to w swoich kontaktach społecznych/fizycznych, które łączą się z tym zainteresowaniem. Wyraźnie dają do zrozumienia, kiedy nie chcą być dotykane, ale także, kiedy chcą, żeby je przytulić. Dzieje się to całkowicie spontanicznie i naturalnie. Dzieci zwyczajnie albo wskakują na kolana dorosłych albo kręcą się w ich pobliżu czy też szukają kontaktu fizycznego. Jest to całkiem normalna sytuacja, jeśli będziemy umieli mądrze wyznaczyć granice. Pomimo indywidualnych różnic w myśleniu o bliskości, istnieją pewne normy i wartości, które dorośli przekazują dzieciom. Dorosły pełni w procesie wychowania funkcję modelującą. Dzieci naśladują zachowania swoich opiekunów. Dlatego właśnie tak ważny jest właściwy przykład. Małe dzieci uczą się od dorosłych tego, że istnieją różne formy kontaktu fizycznego, zależnie od różnych etapów w życiu. Bardzo często dzieci orientują się, że z miejsc intymnych jest trochę inaczej niż z dotykaniem reszty ciała. Z reguły pojawiające się doznania są przyjemne, toteż dziecko przejawia naturalną tendencję do ich powtarzania. W ten sposób powstają pierwsze przejawy autoerotyki dziecka określane jako masturbacja czy onanizm dziecięcy. Masturbacja dziecięca jest zjawiskiem rozwojowym, a więc powinna być traktowana jako element normalnej aktywności niewymagającej szczególnej interwencji ze strony rodziców. Oczywiście i tu funkcjonuje pojęcie normy. Według M. Beisert[2] masturbacja przekracza granicę normy, gdy jej częstość zaburza zwykłą aktywność dziecka lub, gdy jej pojawienie jest sposobem na obniżenie napięcia emocjonalnego lub zaspokojenie ważnych potrzeb dziecka, wynikających np. z poczucia osamotnienia
W tym okresie dzieci zauważają, że istnieją pewne różnice pomiędzy chłopcami i dziewczynkami. Od czwartego roku życia, zaczynają pojawiać się zabawy o podłożu seksualnym np.: „w doktora” czy „w mamę i tatę”. W przedszkolu lubią obserwować siebie nawzajem w toalecie. Zastanawiają się: „Jak to u ciebie wygląda i jak robisz siusiu?”. Najpierw pojawia się zaaferowanie i zaciekawienie ciałem i czynnościami fizjologicznymi innych dzieci a później osób dorosłych. Poczynione obserwacje próbują wyjaśniać w rozmowie z opiekunami. Stąd częste pytania.
· Młodszy wiek szkolny (6-10,11 LAT)
Etap rozwoju, kiedy to kontakty z rówieśnikami stopniowo stają się ważniejsze niż towarzystwo rodziców. Świat dziecka zaczyna się poszerzać. Kształtuje się umiejętność nawiązywania więzi emocjonalnych z osobami tej samej płci. Często ten etap rozwojowy określa się jako homoerotyczny ze względu na silną potrzebę przebywania w grupach jednorodnych płciowo. W ten sposób kształtuje się poczucie tożsamości płciowej.
Dziewczynki i chłopcy nadal odkrywają i wykształcają w sobie potrzeby fizyczne oraz obserwują zachodzące u siebie zmiany. Poza tym, jest to okres gwałtownego wzrostu u dzieci. To je bardzo zajmuje. Na tym etapie uczą się też wielu zasad, przyswaja zasady i ograniczenia, a także zdają sobie sprawę z tego, że dorośli uprawiają seks. Poznają słowa jakich używa się na określanie tego rodzaju kontaktu i dowiadują się, że jest to powiązane z wartościami emocjonalnymi.
Jest to okres pozornej ciszy w sferze seksualności. Chociaż pojawiają się doznania seksualne oraz stany gwałtownego zakochania i uczuć całkowicie platonicznych.
Dzieci w wieku 6-9 lat często dosyć gwałtownie reagują na przeciwną płeć. Chłopcy robią uwagi o „głupich dziewczynach z ich lalkami Barbie”. Dziewczynki zazwyczaj nie lubią chłopców z ich niezachwianymi opiniami czy zainteresowaniem piłką nożną. Pomiędzy 10 a 12 rokiem życia ta druga płeć znowu staje się interesująca i stopniowo dzieci zaczynają już wspólnie organizować szkolne imprezy. Przeciwna płeć zaczyna być im bliższa emocjonalnie.
Dla małych dzieci najważniejszymi osobami w życiu są rodzice i inni opiekunowie. Rodzice są blisko, zawsze pod ręką, zapewniają bezpieczeństwo i służą za przykład tego, co wolno a czego nie wolno robić. Po tym okresie dzieci wchodzą w kontakt z innymi dorosłymi, również bardzo ważnymi. Często te relacje mają charakter silnych emocjonalnie więzi. Ci, inni ważni dorośli mogą stać się dla dziecka autorytetem i wzorem do naśladowania. Są to często: nauczyciel, czy instruktor w ruchu skautowym. Szczególnie Instruktor jest pilnie obserwowany a jego aprobata i uwaga jest najcenniejszą nagrodą. Taka pozycja to ogromna odpowiedzialność.
Dorośli często zaprzeczają istnieniu wewnętrznego seksualnego życia u dziecka. Najwyraźniej nie jest im łatwo stawić czoła temu problemowi lub też po prostu nie myślą o tym wiele. Wokół kwestii seksualności dzieci panuje atmosfera tabu. Ważne jest, aby uświadomić sobie, że dzieci także posiadają doznania seksualne i że jest to całkowicie naturalne. Tym nie mniej te odczucia i zachowania są jakościowo różne od tego co przeżywają dorośli..
OKRES DOJRZEWANIA (12-17 LAT)
Seksualność jako termin i jako pewne zachowania wyraźnie pojawia się na tym etapie. Zmiany w budowie ciała i w funkcjonowaniu organizmu powodują, że dzieci coraz mniej różnią się od dorosłych. Zaczyna się od zmian fizycznych w ciele dziecka. U dziewczynek pojawiają się one wcześniej niż u chłopców. Rozwijają się piersi, pojawia się owłosienie łonowe i pierwsza menstruacja. Chłopcy natomiast oprócz zmian w wyglądzie fizycznym doznają pierwszej ejakulacji. Badania pokazują, że seks jest częstym tematem zajmującym myśli chłopców i dziewcząt w tym wieku. Fantazjują oni na temat romansów z innymi osobami. Ten świat marzeń powstaje także na podstawie ich własnych doświadczeń, opowieści usłyszanych od osób w tym samym wieku, informacji, które przeczytają lub zobaczą w telewizji oraz z obserwacji zachowania dorosłych.
Dojrzewanie to czas, kiedy młodzi ludzie stają się świadomi swojej seksualności i zaczynają doświadczać różnych nowych rzeczy. Odkrywają swoje ciało i potrzeby seksualne i zaczynają poruszać te tematy w rozmowie ze swoimi rówieśnikami,. To jest oczywiście także etap eksperymentowania ze sobą nawzajem. W wieku pomiędzy 10-12 lat chłopcy i dziewczęta przeważnie przebywają z rówieśnikami tej samej płci. Po tym okresie zaczynają spoglądać na przeciwną płeć, chociaż przynależność do grupy jednorodnej płciowo pozostaje nadal ważna. Chłopcy i dziewczęta zakochują się w sobie, odkrywają nawzajem swoje ciała poprzez całowanie, pieszczoty czy uprawianie miłości. U jednych może następować to szybciej, u innych wolniej. Jedni mogą już mieć za sobą doświadczenia seksualne w wieku 13 lat, a inni w wieku 16 lat nawet się jeszcze nie całowali.
Okres dojrzewania to często okres dużej niepewności dotyczącej własnej seksualności. Pojawiają się wtedy pytania takie, jak: „Kiedy dostanę mój pierwszy okres? Może jestem homoseksualistą?”. Czy prawidłowo się rozwijam? Czy wszystko ze mną w porządku? Wielu z nas pamięta swoje własne odczucia z tego etapu życia. Młodym ludziom należy się szacunek i wsparcie w tym trudnym czasie nazywanym nie bez powodu „okresem burzy i naporu”. Zarówno dziewczęta jak i chłopcy mogą czuć się niepewnie obserwując zmiany w swoim ciele. Żarty na ten temat z pewnością nie wydadzą im się śmieszne. Rola instruktorów jest bardzo ważna: z jednej strony muszą być przykładem do naśladowania i absolutnie nie pozwalać sobie na uwagi i żarty na temat wyglądu podopiecznych a z drugiej strony reagować na trudne sytuacje.
· DORASTAJĄCA MŁODZIEŻ I DOROŚLI (18 LAT I STARSI)
Faza eksperymentowania i odkrywania własnego ciała, która zaczęła się w okresie dojrzewania trwa nadal. Seksualność to nie jest nauka jazdy na rowerze. Jest to bardzo osobista sfera naszego życia. W społeczeństwie często istnieje tabu wokół tego tematu, a potrzeby seksualne mogą być utożsamiane z poczuciem wstydu czy winy. Takie uczucia pojawiają się wtedy, gdy istnieje wiele przekonań dotyczących „właściwej” seksualności, np. można być wychowywanym w przekonaniu, że chłopcom powinny się podobać dziewczęta. W takiej sytuacji chłopiec, który zakochał się w innym chłopcu może się poczuć zagubiony. Albo też ktoś, kto dowiedział, się, że nie należy się masturbować czuje się winny i zbrukany za każdym razem, kiedy to robi.
W społeczeństwie istnieje wiele różnych przekonań dotyczących tego jak powinni zachowywać się chłopcy i dziewczęta. Chłopcy mają być silni a dziewczęta miłe i grzeczne. W tej gęstej sieci wymagań każdy stopniowo poznaje własną seksualność i uczy się ją akceptować.
Podsumowują rozdział o rozwoju psychoseksualnym należy pamiętać, że związek o charakterze seksualnym pomiędzy dorosłym a dzieckiem nigdy nie jest związkiem opartym na równych prawach i nigdy nie jest sprawą normalną. Związki tego typu traktuje się jako przemoc seksualną, wykorzystanie seksualne, molestowanie seksualne czy też nadużycie seksualne. Istnieje wyraźna różnica pomiędzy seksualnością dzieci i seksualnością dorosłych. Jak już wspomniano wcześniej dzieci są ciekawe. Zachowują się w określony sposób, ponieważ chcą dowiedzieć się nowych rzeczy, podczas gdy dorośli działają pod wpływem pożądania w celu osiągnięcia określonych korzyści.
Katalog problemów i propozycje jak je rozwiązać
Masturbacja – rozmyślne dotykanie narządów płciowych w celu uzyskania satysfakcji seksualnej. U większości osób masturbowanie się jest fazą rozwoju psychoseksualnego. Zdarza się, że zachowania masturbacyjne mogą być objawem nerwicy i sposobem na rozładowanie napięcia i stresu.
Pojawia się pytanie czy wychowawca powinien zareagować na tego typu zachowania. W myśl tego co zostało napisane powyżej, odpowiedź jest jednoznaczna: nie. Takie zachowania należy potraktować jako intymne przeżycie młodego człowieka, na które nie należy przesadnie reagować.
Trochę inaczej wygląda sytuacja kiedy dochodzi do wspólnej lub wzajemnej masturbacji oraz naruszania intymności innych osób. Podopiecznych należy poinformować o niestosowności takich zachowań. Ważne jest też podkreślenie, że przeżycia i zachowania seksualne są intymną i osobistą sprawą każdego człowieka i publiczne ich realizowanie może negatywnie wpłynąć na osoby w tym uczestniczące oraz pozostawić uczucie niesmaku.
Polucja (zmaza nocna) – wytrysk nasienia w czasie snu połączony z orgazmem. Pierwsza polucja jest traktowana jako oznaka fizycznej dojrzałości seksualnej. Występuje także u dorosłych mężczyzn w okresie abstynencji seksualnej.
Dla dorastających chłopców to bardzo silne przeżycie, często duże zaskoczenie. Chłopcy obawiają się, „że zmoczyli łóżko”, ”że stało się coś złego z ich ciałem”,” że są chorzy”. Nie wiedzą jak się zachować, próbują ukryć „dowody winy”. Dorosły opiekun w takiej sytuacji powinien przede wszystkim udzielić rzeczowych informacji. Po pierwsze, że jest to całkowicie normalne zjawisko; po drugie, że jest to przejaw dojrzewania organizmu, który w ten sposób pozbywa się nadmiaru nasienia.
Menarche ( pierwsza miesiączka) – niezwykle ważna chwila w życiu nastolatki. Wychowawca powinien być przygotowany na takie sytuacje. Po pierwsze posiadać zapas niezbędnych środków higieny oraz podstawowe informacje na tematy związane z higieną intymną w okresie miesiączki. Ponieważ niektóre osoby mają duży opór, żeby rozmawiać o swoich osobistych sprawach należy zapewnić dostęp do ulotek czy poradników. Postawa wychowawcy powinna charakteryzować się rzeczowością i dużą otwartością w podejściu do problemu. W takich sytuacjach dziewczynka oczekuje wsparcia, zrozumienia i wyjaśnienia co się dzieje z jej ciałem i jak się należy się zachować. Nawet jeżeli teoretycznie jest przygotowana do tej chwili, zawsze może ogarnąć ją uczucie niepokoju i obawa czy sobie poradzi z nową sytuacją.
Wulgaryzmy w słowach, gestach, postawie ciała – w takim przypadku powinna nastąpić natychmiastowa reakcja wychowawcy i przerwanie tego typu zachowań. Można zastosować komunikaty: „ W naszej drużynie, zastępie, takie zachowania są nie akceptowane”; „ osoby należące do naszej grupy obowiązuje kodeks zachowania, który wyklucza wulgaryzmy w słowach i gestach” lub przypomnieć o zapisach Prawa Harcerskiego „Harcerz postępuje po rycersku”, „Harcerz jest czysty w mowie”
Kolejny krok to wywołanie dyskusji na ten temat. Należy zrezygnować z moralizowania, mówienia, co jest dobre a co złe, na rzecz osobistych przemyśleń uczestników zespołu. Pytania powinny mobilizować do zastanowienia się, dlaczego niektórzy tak się zachowują; co im to daje; co chcą osiągnąć czy są inne sposoby na realizację wskazanych celów; jak się czują osoby będące obiektem takich żartów; jak otoczenie odbiera osoby w ten sposób się zachowujące . Dyskusja ma zmobilizować do przemyśleń i świadomych zachowań. Zawsze jednak niezależnie od końcowego efektu, należy podkreślić, przywołać lub też ustalić zasady obowiązujące w grupie.
Podglądactwo- zachowania, które u dzieci przedszkolnych mogą być tłumaczone naturalną ciekawością, chęcią porównania swojego ciała z innym w wieku późniejszym są już zachowaniem niepożądanym. Podglądactwo wśród nastolatków zawsze powinno być odbierane jako brak szacunku do drugiej osoby i nieposzanowania jej prawa do intymności. Reagując, przypomnij o zasadach obowiązujących w grupie (drużynie, na obozie) i o tym, ze życie we wspólnocie polega na takim zachowaniu, aby każdy czuł się w niej dobrze i bezpiecznie. Zupełnie inną skrajnością jest zachowanie nastoletnich dziewcząt, które same chętnie prowokują chłopców do przyglądania się ich mocno obnażonym ciałom. Na całe szczęście problem taki w grupie harcerek nie powinien wystąpić. Gdyby jednak- nie ma lepszego sposobu niż rozmowa o wartościach zapisanych w naszym Prawie, o cnocie, skromności, czystości w myśli, mowie i uczynkach
Homoerotyzm- polega m.in. na tendencji do przytulania się dziewcząt do siebie. Dziewczęce przyjaźnie często objawiają się trzymaniem za ręce, przytulaniem (bo tak mi smutno) , chęcią spania w jednym łóżku (bo noc taka ciemna). Każdy z nas zna takie ”papużki nierozłączki”, każdy też pamięta, jakie problemy czasem one potrafią spowodować. Nie próbuj ośmieszać takich zachowań ani zmiany ich na siłę. Tym bardziej, ze często przyjaciółki mają przyzwolenie swoich rodziców na takie zachowania. Zróbcie jednak wszystko, aby tak zorganizować obozowe czy biwakowe życie, aby żadne z zachowań nie miało powodu czy okazji zaistnieć (niech nie będzie smutno, strasznie i samotnie) . W przypadku chłopaków homoerotyzm objawia się często kultem ciała i męskości. Chłopcy lubią porównywać nie tylko swój wzrost czy wielkość mięśni, ale czasem również rozmiary bardziej intymnych części ciała. Z ciekawością i fascynacją przyglądają się również dobrze zbudowanemu instruktorowi. Chcąc w szybkim tempie nadrobić różnicę w masie mięśni mogą potem czasem przesadzić z ćwiczeniami fizycznymi, aż do wyczerpania organizmu. Dobrze zwrócić uwagę chłopaków na ich inne, nie tylko fizyczne przymioty a w rozmowy wpleść wspomnienia z własnego dzieciństwa, kiedy „byłem najmniejszy wychowanków całej drużynie”, „moja młodsza siostra miała więcej siły ode mnie” itd.
przebywanie wychowanków w namiotach płci przeciwnej- absolutnie normalne zachowanie wśród młodych ludzi, którzy każdą ciszę nocną uważają za zbyt wczesną a każdy zakaz zachętą, aby go złamać. Niemniej jednak, nawet pamiętając, ze każdy z nas to przeszedł, bezwzględnie nie wolno przyzwalać na przebywanie chłopców w namiotach dziewcząt podczas ciszy nocnej i dziewcząt w namiotach chłopców. Generalnie- po ogłoszeniu ciszy nocnej każdy już do rana przebywa we własnym namiocie (kampingu, sali) i to na własnym, oddzielnym posłaniu. Nie powinno być problemów z egzekwowaniem takiej zasady pod warunkiem konsekwentnego działania i osobistego przykładu kadry, która również nie mieszka koedukacyjnie !!!!
BLISKOŚĆ, KONTAKT OSOBISTY
Oddziaływanie i wychowywanie w harcerstwie opiera się na kontakcie osobistym instruktorów i wychowanków, na budowaniu ich wzajemnych relacji. Relacje te często stają się bardzo bliskie. Instruktorzy wczuwają się w sytuację swoich podopiecznych, troszczą się o nich, zwracają uwagę na ich potrzeby i uczucia. To niezwykle ważny element wychowania. Bez niego wychowanie straciłoby wiele na swojej wartości.
Czym jest bliskość
Bliskość to „serdeczność, zażyłość, przyjazne stosunki” – idąc za słownikiem języka polskiego. „To osobisty kontakt, który zbliża ludzi” – tak mówią o bliskości skauci holenderscy. To porozumienie i zrozumienie na płaszczyźnie intelektualnej, emocjonalnej lub fizycznej. Takie bliskie kontakty mają osobisty i poufny charakter. Często towarzyszy im intymna atmosfera.
Płaszczyzny bliskości
Bliskie i zażyłe relacje powstają na różnych płaszczyznach. Połączyć mogą np. wspólne zainteresowania i pasja. Rozmowy na ważne tematy, wspólne poszukiwanie i odkrywanie nowych informacji i umiejętności, rozwijanie i pogłębianie swoich pasji. To zbliżenie na płaszczyźnie intelektualnej.
Często młody człowiek znajduje u dorosłego instruktora zrozumienie swojej sytuacji rodzinnej czy emocjonalnej. Obdarza go zaufaniem, czyni powiernikiem tajemnic życia osobistego. Dzieli się z nim ważnymi informacjami o sobie szukając odpowiedzi na nurtujące pytania. Znajduje w nim przyjaciela i otrzymuje wsparcie jakiego czasem brak jest w domu rodzinnym. Możemy mówić wtedy o bliskości emocjonalnej. Czytanie swoich wierszy i śpiewanie przy ognisku oraz śmianie się z tych samych śmiesznych sytuacji również łączy magicznymi więzami przyjaźni.
Zażyłość powstaje również na płaszczyźnie fizycznej. W naszej metodzie jest mnóstwo gier i zabaw ruchowych zawierających elementy kontaktu fizycznego. Wspólna zabawa, wysiłek fizyczny, wspólne pokonywanie przeszkód, zdobywanie szczytów dostarcza wielu głębokich przeżyć. Zdarzają się też sytuacje wymagające przytulenia przestraszonego i płaczącego dziecka. To bardzo naturalna i adekwatna reakcja instruktora, który chce zadbać o samopoczucie podopiecznego.
Bliskość jest więc nieodłącznym elementem oddziaływań wychowawczych w harcerstwie. Należy jednak odróżnić ją od bliskości, która narusza granice osobiste drugiej osoby, która nacechowana jest erotyzmem, od kontaktów przepełnionych niezdrowymi emocjami, od bliskości budowanej na intymności seksualnej.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ INSTRUKTORÓW
Instruktor harcerski jest odpowiedzialny za powierzonych swojej opiece młodych ludzi. Oznacza to, że odpowiada za ich bezpieczeństwo podczas organizowanych zajęć i ma świadomość, że istotą jego służby jest tworzenie sytuacji wychowawczych. Sytuacje te powinny być przemyślane, dostosowane do potrzeb rozwojowych dzieci oraz sprzyjające kształtowaniu charakteru młodych ludzi. Poprzez uczestnictwo w wykreowanych przez instruktora wydarzeniach dziewczęta i chłopcy uczą się, zdobywają nowe umiejętności, poznają i przyswajają wartości. Do wychowawców świadomych swojej roli i przewagi nad wychowankami (dorosły zawsze ma nad dzieckiem przewagę wynikającą z wiedzy, umiejętności społecznych i doświadczeń), należy zatem mądre i jasne określanie granic w codziennych kontaktach z dziećmi, tak by zadbać o ich potrzeby emocjonalne ale również by nie nadużywać ich dziecięcej otwartości oraz zaufania jakim obdarzyli swoich opiekunów. I ostatecznie by, poprzez osobisty przykład, wpajać im prawdziwe wartości tkwiące w zdrowych i uczciwych relacjach międzyludzkich.
...
MonJaZ