Materiał edukacyjny rozdawany bezpłatnie w ramach szkolenia.

Kanon dla harcerstwa czyli przydatne lektury.

Autor

Katarzyna Mazur – od wielu lat instruktorka harcerska posiadająca praktykę w prowadzeniu drużyn harcerskich z ZHP i ZHR. Autorka badań i pracy magisterskiej na temat edukacji ekologicznej w pracy wychowawczej organizacji harcerskiej.

Wstęp

              Edukacja ekologiczna w harcerstwie opiera się na harcerskiej metodzie wychowawczej która cechują m. in.: pozytywność, indywidualność, i wzajemność oddziaływań. Dlatego uwzględniając konieczność wykorzystania w pracy drużyn harcerskich także wielu innych niespecyficznych materiałów edukacyjnych proponowane tu pozycje przygotowane zostały na potrzeby edukacji w harcerstwie i harcerskich ośrodkach terenowych.

1.     Baden-Powell Robert. Skauting dla chłopców. Warszawa 1998, Wydawnictwo Drogowskazów Głównej Kwatery Harcerzy ZHR.

Książka, z której początki czerpie cały światowy skauting. Przedstawia pogląd twórcy skautingu m.in. na rolę przyrody w wychowaniu chłopców.

2.     Bagiński Wiesław. Ptaki Funki i okolic. Ścieżka dla obserwatorów ptaków. AR PEGAZ. NFOŚiGW w Warszawie.

Opis gatunków ptaków występujących w okolicach HCEE Funka. Informacja o nazewnictwie części ciała ptaka. Dla początkujących ornitologów. Można także wykorzystać poza terenem ośrodka.

3.     Błaszczyńska Bożena. Przyrodnicza ścieżka edukacyjna. Wiejska wycieczka. Funka 2001.

Publikacja omawia takie zagadnienia jak: rolnictwo konwencjonalne, rolnictwo integrowane, rolnictwo ekologiczne, dziedzictwo kulturalne wsi, przepisy bezpieczeństwa podczas pracy na wsi. Zawiera także mapę gospodarstw z produkcją ekologiczną, agroturystycznych i wprowadzających zasady ekologicznego zagospodarowania zagrody. Definicje tych obiektów są szerzej objaśnione w tekście.

4.     Boiński Marian. Struga Siedmiu Jezior. Wycieczka przyrodnicza. AR PEGAZ.

Bardzo ciekawy przewodnik po Borach Tucholskich. Przy okazji opisu poszczególnych punktów ścieżki opisano ciekawostki przyrodnicze, łatwe do odszukania w terenie.

5.     Boński Marian, Cieściński Jacek, Ciechalski Jerzy, Stachowiak Mieczysław. Wodna ścieżka dydaktyczna Łukomie. Funka. Warszawa, NFOŚiGW.

Pakiet czterech książeczek zawierających wszelkie informacje o Jeziorze Charzykowskim i organizmach je zamieszkujących. Szczegółowo opisane wszystkie ćwiczenia przerabiane podczas realizacji wodnej ścieżki dydaktycznej Łukomie. Możliwość realizacji tylko na terenie ośrodka.

6.     Chmara Rafał, Sawicki Radosław. Przyrodnicza ścieżka edukacyjna „Las Wolność”. Funka 2000.

Opis ścieżki dydaktycznej łączącej w sobie zagadnienia przyrodnicze z historycznymi. Poza opisem licznych gatunków roślin poruszono tez takie zagadnienia jak użytki ekologiczne, gospodarka leśna, osadnictwo, czynny wypoczynek.

7.     Dysarz Roman. Przyrodnicza ścieżka dydaktyczna. Funka 2000, AR PEGAZ.

Publikacja ściśle związana z terenem ośrodka HCEE Funka. Ciekawostki przyrodnicze i praktyczne rozwiązania z dziedziny ochrony środowiska możliwe do zaobserwowania na terenie ośrodka.

8.     Całek Grzegorz, Kajdańska Bogna, Maciejowska Iwona. Wychowanie ekologiczne w ZHP. Warszawa 1999, Harcerskie Biuro Wydawnicze „Horyzonty”.

Publikacja zwierająca podsumowanie siedmioletniego istnienia konkursu „Gra w zielone”. Zawiera zadania z edycji lat 1993-2000. Inspiracja dla instruktorów i nauczycieli. Druga cześć publikacji to „ekologia w Internecie”.

9.     Hausner Wojciech. O Prawie Harcerskim przy ognisku. Warszawa 1998, Związek Harcerstwa Polskiego.

Dziewięćdziesięcioletnie Prawo Harcerskie wymaga objaśniania go w kontekście zmieniających się czasów. Wymienione publikacje są jednymi z wielu tego typu. Pozwalają poznać jak instruktorzy harcerscy rozumieją punkt Prawa „Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać.”

10. Harcerski notatnik. Magazyn metodyczny ZHR. Nr 1 (01), 2002.

Publikacja zawierająca garść informacji z dziedziny ekorozwoju. Pomysły na quizy ekologiczne. Bardzo pozytywnie oceniana przez instruktorów i wychowawców spoza harcerstwa.

11. „Harcerze zbierają zioła. Instrukcja o zbiorze ziół przez młodzież szkolną”. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1958.

Publikacja o wartości raczej historycznej. W części pierwszej mieści się poradnik zbieracza zawierający uwagi o ekwipunku, sposobie i porze zbierania, przechowywaniu i pakowaniu ziół przy oddawaniu do skupu. Także informacje jak założyć hodowlę niektórych ziół. Cześć druga jest częścią szczegółową zawierającą opisy poszczególnych gatunków ziół.

12. „Informator. Ekologia na co dzień w harcerstwie”. Krakowska Chorągiew ZHP im. Tadeusza Kościuszki. Kraków 2001.

Publikacja zwiera całokształt wiedzy instruktorów małopolskiej chorągwi ZHP z dziedziny ekologii. Przedstawia działania ekologiczne Chorągwi Krakowskiej. Krótki opis parków narodowych i krajobrazowych leżących na terenie działania Chorągwi. Przedstawia podstawowe zagrożenia dla powietrza, gleb i wody. Rady jak chronić środowisko na co dzień (zakupy i śmieci). Poradnik ekologicznego obozowania. Przeznaczona dla instruktorów z okolic Krakowa.

13. Kamiński Aleksander „Nauczanie i wychowanie metodą harcerską”. Związek Harcerstwa Rzeczpospolitej. Warszawa 2001.

Publikacja nie nawiązująca do tematyki edukacji dla ekorozwoju, jednak w doskonały sposób wykładająca zasady metody harcerskiej.

14. Kowalczyk Krzysztof “Podręcznik ekologicznego obozowania”. Olsztyn 1992.

Publikacja odpowiadająca na pytanie, jak zrobić obóz nie szkodząc środowisku naturalnemu i sobie. Jak mieszkać, gotować i poruszać się po lesie w zgodzie z naturą?

15. Kowalczyk Krzysztof “Przyrodoznawstwo dla harcerzy”. Olsztyn 1992.

Publikacja w dowcipny sposób mówi o tym jak zapoznawać harcerzy z przyrodą. Przybliża ciekawostki z życia lasu i podpowiada jak samemu obserwować życie zwierząt. Zawiera także porady jak biwakować bez szkody dla przyrody. Przeznaczona dla młodych harcerzy.

16. Kwiatkowska Małgorzata “Podręcznik przyrodoznawstwa dla drużynowych harcerek”. ZHR. Warszawa 2000.

Publikacja zawiera podstawowe informacje o odróżnianiu gatunków drzew. Przedstawia także typy lasów polskich. Wiedza poparta pomysłami na zajęcia z młodzieżą: przepisy na przetworu z owoców lasu, pomysły na leśne rękodzieło, gry i zabawy związane z tematem „przyroda”.

17. Iwona Maciejowska „Poradnik metodyczny dla nauczycieli i instruktorów. Nietoperz” Komenda Krakowskiej Chorągwi ZHP, Kraków 2002.

Poradnik napisany w wyniku doświadczeń zgromadzonych przez Chorągiew Małopolską podczas organizowania akcji ekologicznej pod ta samą nazwą. Scenariusze zajęć i garść informacji z edukacji ekologicznej.

18. Maracewicz Tomasz “Obóz harcerzy”. Wydawnictwo Drogowskazów. Warszawa 1998.

Publikacja mająca na celu pomoc w zaplanowaniu i przeprowadzeniu obozu harcerskiego zarówno pod względem programowym jak i organizacyjnym. Zawiera rady jak zbudować obóz nie szkodząc przyrodzie. Dla instruktorów harcerskich.

19. “Poradnik harcerski”. Wydawnictwo Wing. Łódź 2001.

Publikacja zawierająca skondensowaną wiedzę na wszystkie harcerskie tematy od wiązania węzłów i rozpoznawania oznaczeń wewnątrz organizacyjnych do poruszania się po lesie i rozpoznawania gatunków, przewidywania pogody. Przeznaczona dla harcerzy stawiających pierwsze kroki na harcerskiej ścieżce.

20. „Program Harcerstwa Starszego”. ZHP. Warszawa 1994.

Publikacja zawierająca propozycje programowe dla harcerzy od 16 roku życia. Tak zwany „bank pomysłów”. Podział na tematy, w tym ekologię.

21. „Przewodnik po programach edukacyjnych Ośrodka Szkoleniowo-Wypoczynkowego ZHP PERKOZ”.

Pakiet zawierający dziewięć książeczek i płytę CD. Przybliża on cele i bloki dydaktyczne Zielonej Szkoły organizowanej w ośrodku. Poza tym zawiera interesujące z punktu widzenia edukacji dla ekorozwoju zeszyty mówiące o charakterystyce ekosystemu jeziornego, świecie bezkręgowców jeziora, obserwacjach klimatu, ptaków. Zawiera scenariusze zajęć o gatunki obcych w faunie i florze, problemie zaśmiecenia, zmieniających się ekosystemach, lesie, geografii. Pisane głównie z myślą o nauczycielach i osobach prowadzących zajęcia. Do wykorzystania na terenie ośrodka lub w szkole.

22. Romanowski Tomasz „Harcerski Poradnik Ekologiczny”. Poczta Harcerska Szczecin II. szczecin 1997.

Mini poradnik o zachowaniach proekologicznych w domu i w lesie. W pierwszej części obejmuje takie tematy jak: śmieci, oszczędzanie wody i energii elektrycznej, transport, palenie papierosów, stan powietrza, którym oddychamy. Część leśna mówi o śmieciach, zachowaniu w lesie, myciu, latrynach  i gotowaniu w warunkach polowych. Dla harcerzy i instruktorów.

23. Rudziński Sławomir, Zielińska Gabryjela, Vretta-Kouskoleka Helen „Woda jest życiem.”. Wydawnictwo „Wing”. Łódź 1995.

Przetłumaczony na język polski program światowej organizacji skautowej WAGGGS. Pakiet składa się z czterech części zawierających dane o stanie wód w Polsce i na Ziemi oraz propozycje działań. Scenariusze zajęć są oparte na doświadczeniach skautów i polskich instruktorów. Do wykorzystania w drużynie harcerskiej lub w szkole.

24. Seton Thomas E. “Zwitek kory brzozowej”. Katowice 1993.

Podstawowy podręcznik puszczańskiej teorii i praktyki, pióra Ernesta Thompsona Setona znany na całym świecie. Zawiera teksty o leśnej mądrości oraz system czynów i mistrzostw puszczańskich.

25. Sikora Krzysztof „Starszoharcerskie znaki służb”. Harcerskie Biuro Wydawnicze „Horyzonty”. Warszawa 1997.

Starszoharcerskie znaki służb to zadania wykonywane zespołowo przeznaczone dla starszej młodzieży (od 16 lat). Realizując je ważne jest by otworzyć się na zewnątrz, a swoje działania kierować do osób spoza drużyny. Spośród 10 znaków służb szczególnie interesujące z punktu widzenia ekologii jest znak służby turystyce i znak służby przyrodzie. Programy starszoharcerskich znaków służb zawierają szereg propozycji zadań, ale dają także możliwość samodzielnego ich wyznaczania przez zespoły.

26. “Sprawności harcerzy” Związek Harcerstwa Rzeczpospolitej Główna Kwatera Harcerzy. Wydawnictwo Drogowskazów. Warszawa 1999.

Publikacja prezentująca wymagania na sprawności w Związku Harcerstwa Rzeczpospolitej. Jednym z działów tematycznych są sprawności przyrodnicze. Każda sprawność składa się z kilku zadań. Sprawności różnią się trudnością. Zasadniczo przeznaczone dla harcerzy i instruktorów, ale mogą przydać się nauczycielom do urozmaicenia lekcji.

27. „Stopnie i sprawności  harcerskie” Związek Harcerstwa Polskiego. Harcerskie Biuro Wydawnicze „Horyzonty”. Warszawa 2000.

Publikacja prezentująca wymagania na poszczególne stopnie i sprawności w Związku Harcerstwa Polskiego. Opisany tryb zdobywania. W wymaganiach na stopnie jedna siódma zadań dotyczy ekologii. Podstawowy zestaw sprawności zawiera sześć działów tematycznych, z których jeden to sprawności przyrodnicze (16 sprawności).

28. Szala Monika „EKOpodszepnik” Wydawnictwo WING. Warszawa 2001.

Publikacja przeznaczona dla instruktorów harcerskich. Jej celem jest pomoc w obudzeniu emocjonalnego stosunku do przyrody wśród harcerzy. W interesujący sposób pokazuje jak badać poszczególne części ekosystemu. Zawiera informacje, gawędy i pomysły na gry i zabawy o lesie, powietrzu i wodzie. Druga część to pomysły na zajęcia na wszystkie pory roku.

29. Wilska Zofia „Zajęcia przyrodnicze w drużynie harcerskiej”. ISKRY. Warszawa 1958.

Publikacja w całości przeznaczona przyrodzie i jej ochronie. Przeznaczona dla zastępowych. Zawiera ciekawe gawędy o przyrodzie, jak również informacje o lesie i zmianach w nim zachodzących w ciągu roku. Dużo pomysłów na zajęcia z zastępem w lesie a także w sali.

30. Wilska Zofia „Zielone sprawy naszej drużyny. Harcerskie zadania przyrodnicze”. Wydawnictwo Harcerskie. Warszawa 1961.

Publikacja zawiera wiadomości o rozpoznawaniu gatunków roślin i zwierząt. Kładzie szczególny nacisk na szacunek dla przyrody i potrzebę jej ochrony. Za wiedza idą pomysły na działania w lesie i mieście na rzecz roślin i zwierząt. Pomysły jak drużyną, zastępem dbać o działkę, ogród czy mini hodowlę królików. Pomysły nie ograniczają się tylko do zajęć terenowych, autorka pisze jak z głowa skorzystać ze szkolnych pracowni. Pomysły na gry i zabawy przyrodnicze.

31. Wojtkiewicz Stefan „Tropiciele tajemnic dżungli”. Zespół Redakcyjny „SYNOGARLICA”. Tarnobrzeg 2001.

Publikacja wykorzystująca wątki z „Księgi dżungli”, które mają stać się kanwa dla zabawy zuchów i harcerzy. Zapoznaje z wierzeniami hinduskimi oraz przyrodą Indii. Uczy rozpoznawać tropy i przygotowywać posiłki w warunkach polowych. Całość jest kompletnym pomysłem na dwutygodniowy obóz dzieci.

32. Wyrwalski Tadeusz „Rozwój idei puszczańskiej w skautingu 1902-1939”. Harcerska Oficyna Wydawnicza. Kraków 1988.

Książka opisująca jak światowe źródła skautingu leśnego w takich krajach jak Anglia, USA, Niemcy. Opisano przenikanie tych idei do Polski, tworzenie pierwszych organizacji puszczańskich w kraju i ich rozpad.