Inteligencja emocjonalna.doc

„Inteligencja Emocjonalna”

  „Sukces w życiu zależy nie tylko od intelektu, lecz także od umiejętności kierowania emocjami”
(Daniel Goleman)

          Na samym początku należy zastanowić się, co to jest inteligencja. Inteligencja rozumiana jako sprawność umysłowa ma wiele odcieni znaczeniowych i co za tym idzie ma wiele różnych definicji. O to kilka z nich:

·         Inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność działań, wymagających procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności człowieka. (Strelau)

·         Inteligencja to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i wykonywania nowych zadań przez wykorzystanie środków myślenia. (Stern)

·         Inteligencja to właściwość psychiczna, która przejawia się we względnie stałej, charakterystycznej dla jednostki efektywności wykonywania zadań (Tiepłow)

·         Inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów (Piaget)

·         Inteligencja to dostrzeganie zależności (edukacja relacji), relacji i wyciągania wniosków (edukacja korelacji). (Spearman)

·         Inteligencja to zdolność uczenia się (G. Ferguson)

·         Inteligencja to to, co mierzą testy inteligencji (E. Boring)

·         Inteligencja to zdolność do aktywnego przetwarzania informacji, przekształcania ich z jednej formy w inną poprzez operacje logiczne - w tym sensie inteligentne są komputery, a nawet zwykłe kalkulatory.

·         Inteligencja to zdolność do aktywnego przetwarzania informacji w celu lepszego przystosowywania się do zmiennego środowiska. Tak rozumianej inteligencji nie posiadają komputery (bo nie przetwarzają informacji na własne potrzeby) ale posiadają ją zwierzęta, np. owady. Taką inteligencją wykazywałaby się maszyna, która np. w lesie albo na ulicy potrafiłaby samodzielnie przetrwać i zdobywać źródła energii.

           Jeszcze w latach 80. XX wieku inteligencję sprowadzano do zdolności czysto intelektualnych. Obecnie uważa się, że tak rozumiana inteligencja współdziała ze zdolnościami w sferze emocjonalnej, motywacyjnej, interpersonalnej i współdziałanie różnych zdolności z różnych sfer ludzkiej psychiki pozwala na wykorzystanie potencjału intelektualnego. Dlatego współcześnie termin "inteligencja" stosuje się szerzej i wyróżnia takie jej typy jak:

·         inteligencja kognitywna (albo abstrakcyjna) - to hipotetyczna esencja inteligencji i dotyczy systemów naturalnych i sztucznych, sprowadza się do takich sprawności umysłowych, jak umiejętności analizowania i syntezy informacji które da się zawrzeć w formie znaków, oraz wykorzystania posiadanej wiedzy do własnych celów które może też modyfikować. Jak dotychczas, w praktyce, obejmuje ona zdolność kojarzenia faktów, przeprowadzania operacji prostych przekształceń językowych, dokonywania operacji logicznych. Inteligencję tę można programować, rozbudowywać i także mierzyć za pomocą specjalnych testów.

·         inteligencja werbalna - zdolność formułowania wypowiedzi, szybkiego i adekwatnego znajdowania słów, dobrego rozumienia tekstu wypowiadanego lub pisanego. Bardzo wysoką inteligencją werbalną charakteryzują się na przykład poeci, potrafiący improwizować wiersze.

·         inteligencja emocjonalna

·         inteligencja społeczna - pokrewna inteligencji emocjonalnej zdolność przystosowania się i wpływania na środowisko społeczne człowieka.

·         inteligencja twórcza - czyli zdolność do generowania nowych pojęć lub ich nieoczekiwanych połączeń. Inteligencji twórczej nie da się mierzyć, nie ulega jednak wątpliwości, że ludzie posiadają różny jej poziom.

    Nas najbardziej interesuje inteligencja emocjonalna, którą zajmiemy się w dalszej części. Termin ten powstał w 1990 roku. Twórcami pojęcia INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ są Salovey i Meyer dwaj amerykańscy psychologowie.

    Od kiedy w 1995 roku pojawiła się na rynku(w Polsce w 1997 r.) książka D. Golemana „Inteligencja emocjonalna” termin ten cieszy się ogromną popularnością. Czym że jest, więc inteligencja emocjonalna? W skrócie to umiejętność kierowania emocjami. Określenie to rozciąga się na wiele obszernych dziedzin. Jest to Typologia kompetencji emocjonalnych.

Do inteligencji emocjonalnej zalicza się trzy główne grupy kompetencji:

KOMPETENCJE PSYCHOLOGICZNE (relacje z samym sobą)

·         Samoświadomość: umiejętność rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, wiedza o własnych uczuciach, wartościach, preferencjach, możliwościach i ocenach intuicyjnych, czyli świadomość emocjonalna.

·         Samoocena: poczucie własnej wartości, wiara we własne siły, świadomość swoich możliwości, umiejętności oraz swoich ograniczeń; umiejętność doświadczania własnej osoby niezależnie od sądów innych ludzi.

·         Samokontrola: zdolność świadomego reagowania na bodźce zewnętrzne; umiejętność radzenia sobie ze stresem i kształtowania własnych emocji w zgodzie z samym sobą, z własnymi normami, zasadami oraz wyznawanymi wartościami.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE (relacje z innymi)

·         Empatia: umiejętność doświadczania stanów emocjonalnych innych, uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i wartości wyznawanych przez innych, czyli rozumienie innych, wrażliwość na odczucia innych; postawa nastawiona na pomaganie i wspieranie innych osób; zdolność odczuwania i rozumienia relacji społecznych.

·         Asertywność: posiadanie i wyrażanie własnego zdania oraz bezpośrednie, otwarte wyrażanie emocji, postaw oraz wyznawanych wartości w granicach nienaruszających praw i psychicznego terytorium innych osób; zdolność obrony własnych praw w sytuacjach społecznych bez naruszania praw innych osób do ich obrony.

·         Perswazja: umiejętność wzbudzania u innych pożądanych zachowań i reakcji, czyli wpływania na innych; umiejętność pozyskiwania innych na rzecz porozumienia, zdolność łagodzenia konfliktów.

·         Przywództwo: zdolność tworzenia wizji i pobudzania ludzkiej motywacji do jej realizacji; zdolność zjednywania sobie zwolenników.

·         Współpraca: zdolność tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętność pracy w grupie na rzecz osiągania wspólnych celów, umiejętność zespołowego wykonywania zadań i wspólnego rozwiązywania problemów.

KOMPETENCJE PRAKSEOLOGICZNE (inaczej kompetencje działania - nasz stosunek do zadań, wyzwań i działań)

·         Motywacja: własne zaangażowanie, skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów lub ułatwiają ich osiągnięcie, czyli dążenie do osiągnięć, inicjatywa i optymizm.

·         Zdolności adaptacyjne: umiejętność panowania nad swoimi stanami wewnętrznymi; zdolność radzenia sobie w zmieniającym się środowisku, elastyczność w dostosowywaniu się do zmian w otoczeniu, zdolność działania i podejmowania decyzji pod wpływem stresu.

·         Sumienność: zdolność przyjmowania odpowiedzialności za zadania i wykonywanie zadań; umiejętność czerpania zadowolenia z wykonywanych obowiązków; konsekwencja w działaniu, w zgodzie z przyjętymi przez siebie standardami.

          Czy każdy człowiek posiada inteligencje emocjonalną wykształcona w takim samym stopniu? Oczywiście, że nie. Według Daniela Goldmana, aby powiedzieć o sobie, że jestem inteligentny emocjonalnie należy posiadać pewne predyspozycje, które bardzo dokładnie opisał w swojej książce. W ujęciu Daniela Golemana na inteligencję emocjonalną składają się kompetencję emocjonalne i społeczne, które zostały opisane wyżej.

           Autor bardzo dokładnie podkreśla, że inteligencja emocjonalna “to zdolności rozpoznawania przez nas naszych własnych uczuć i uczuć innych, zdolności motywowania się i kierowania emocjami zarówno naszymi własnymi, jak i osób, z którymi łączą nas jakieś więzi” Krótko mówiąc, jest to panowanie nad naszymi emocjami i ich wykorzystywanie do osiągnięcia sukcesu. Są to zdolności odmienne od inteligencji akademickiej, czyli umiejętności czysto intelektualnych, mierzonych ilorazem inteligencji, ale je uzupełniające. Wiele osób, które mają wiedzę książkową, ale cierpią na niedostatek inteligencji emocjonalnej, pracuje dla ludzi o niższym ilorazie inteligencji, górujących nad nimi umiejętnościami z zakresu inteligencji emocjonalnej.

Człowiek inteligentny emocjonalnie to człowiek posiadający umiejętność właściwej percepcji emocji oraz potrafi regulować emocje tak, aby wspomagać rozwój emocjonalny i intelektualny. Potrafi bardzo dobrze ocenić i wyrazić to, co czuje- taka osoba posiada umiejętność dostępu do uczuć.

Cechy charakterystyczne inteligencji emocjonalnej według D. Golemana to: energia emocjonalna, tj. część energii fizycznej wykorzystywana do zaspokojenia osobistych potrzeb i pragnień, ułatwiająca radzenie sobie ze stresem, frustracją i konfliktami; poziom stresu, tj. podatność na uleganie uczuciom przykrym i wyprowadzającym z równowagi; optymizm, samoocena, pracowitość, staranność, ustawiczna potrzeba zmian, odwaga, samodzielność, asertywność, tolerancja, troska o innych, towarzyskość i kreatywność (D. Goleman: Inteligencja emocjonalna w praktyce. Poznań 1999).

      Jedno z popularniejszych w praktyce anglosaskiej narzędzi do pomiaru inteligencji emocjonalnej to Multifactor Emotional Intelligence Scale (MEIS), na bazie którego powstał Mayer-Salovey-Caruso Emotional Intelligence Test (MSCEIT). Jack Mayer, Peter Salovey i David Caruso stworzyli narzędzie badające cztery płaszczyzny inteligencji emocjonalnej: spostrzeganie emocji, wykorzystywanie emocji w procesach poznawczych, rozumienie emocji oraz kierowanie emocjami.

        Inteligencja emocjonalna to umiejętność radzenia sobie z własnymi emocjami i zdolność rozumienia innych ludzi. Ma ona decydujące znaczenie w kwestii tworzenia dobrych relacji ze swoim otoczeniem i poczucia spełniania się w życiu. Ponieważ decyduje o umiejętności realizacji wyznaczonych sobie celów jeszcze bardziej niż iloraz inteligencji IQ - inteligencja emocjonalna jest szczególnie ważnym czynnikiem decydującym o sukcesie. Niezależnie czy mamy na uwadze sukces w rozwoju duchowym, w życiu rodzinnym czy karierze zawodowej. Światowej sławy liderem w tematyce inteligencji emocjonalnej jest Daniel Goleman.   

    Daniel Goleman jest pracownikiem naukowym Harwardu. Prowadził przez wiele lat badania praktyczne, które ostatecznie zakwestionowały zasadność traktowania ilorazu inteligencji jako głównego czynnika wpływającego na sukces jednostki. Swoją teorię Goleman opisał m.in. w książce "Inteligencja emocjonalna". Przełom, którego dokonał Goleman bierze się stąd, iż do tej pory iloraz inteligencji IQ otaczany był wielkim kultem. Tymczasem badania tysięcy przypadków ludzkich (losy absolwentów renomowanych uczelni w powiązaniu z posiadanym przez nich ilorazem inteligencji IQ) wykazały, że wybitny iloraz inteligencji nie przekłada się na życiowy sukces.

     Dlaczego tak jest? Tak na prawdę jest ot bardzo proste - o sukcesie bardziej decydują cechy osobowości, takie jak np. inicjatywa i umiejętność współdziałania, zdolność przystosowania się, czy dar przekonywania. 
W praktyce wygląda to tak, że nasze emocje decydują o tym, jaki pożytek zrobimy ze swojego intelektu. Dlatego ważniejszym czynnikiem w osiąganiu sukcesu jest inteligencja emocjonalna, a nie iloraz inteligencji IQ.

      Ważne jest, zatem to, jaką inteligencję wykazujemy się w swoim życiu emocjonalnym. Badania Golemana wykazały, że często osoby z wysokim ilorazem często kiepsko dawały sobie radę w pracy, a te z miernym - pracowały bardzo dobrze. Często ludzie o wybitnej inteligencji postępują irracjonalnie, wręcz bardzo głupio. Wynika to m.in. z faktu, że nie radzą sobie ze swoimi emocjami. To najróżniejszego rodzaju irytacje, zdenerwowania, tzw. "nie panowanie nad nerwami”, (czyli nie panowanie nad emocjami - niski poziom dojrzałości emocjonalnej) powodują, że ludzie bardzo inteligentni zarówno nie potrafią umiejętnie zarządzać zespołem ludzkim, jak i nie są w stanie umiejętnie i mądrze kierować swoim życiem osobistym.

       Osoby o dużej intuicji i doświadczeniu pragmatycznym w zasadzie już od dawna świadome były tego zagadnienia. Zbliżone twierdzenia można nawet było znaleźć u poszczególnych myślicieli. Goleman natomiast jest dodatkowo osobą o dużej intuicji praktycznej, dzięki swoim zainteresowaniom medytacją i bezpośredniemu poznawaniu funkcjonowania wnętrza człowieka. Jednak jego naukowy wkład do psychologii polega zwłaszcza na tym, że zabrał skrupulatnie przez 25 lat dane naukowe naświetlające całą sprawę z niezwykłą precyzją. Jego badanie jednoznacznie i bardzo precyzyjnie wskazują w jakim stopniu sukces zależy od inteligencji emocjonalnej. 

Inteligencja emocjonalna jest bardzo bliska pojęciu dojrzałości życiowej. Możemy się jej uczyć i rozwijać ją przez całe życie. Daniel Goleman zwraca uwagę na podstawowe nieporozumienia, które powstają w związku z inteligencją emocjonalną:

·         inteligencja emocjonalna nie oznacza po prostu "bycia miłym". W kluczowych momentach może ona wymagać nie tyle "bycia miłym", ile - na przykład - jednoznacznego i bezpośredniego przedstawienia komuś niewygodnej, ale mającej dalekosiężne skutki prawdy, której ten ktoś unika jak ognia (asertywność)

·         nie polega ona na pozbyciu się kontroli nad uczuciami, na spuszczeniu ich z wodzy. Oznacza ona raczej takie kierowanie nimi, by były wyrażane odpowiednio i skutecznie

·         nie jest prawdą, że kobiety mają wyższą inteligencję emocjonalną niż mężczyźni. Niektórzy z nich odznaczają się taką samą empatią jak najbardziej wrażliwe na kłopoty i cierpienia innych osób kobiety, natomiast niektóre kobiety potrafią przeciwstawić się stresowi z taką samą niezłomnością jak najbardziej odporni emocjonalnie mężczyźni

·         poziom inteligencji emocjonalnej - w odróżnieniu od ilorazu inteligencji - nie jest ukształtowany genetycznie ani nie kształtuje się we wczesnym dzieciństwie.

      Oczywiście badania Golemana mają bardzo duże konsekwencje praktyczne. Po pierwsze mogą pokazywać prywatnie poszczególnym osobom, na co powinni zwrócić uwagę. Uświadamiają pewną drogę do osiągania harmonijnego i dojrzałego funkcjonowania w życiu.
Po drugie mają ogromne zastosowanie w sferze zawodowej. Wiele firm zajmujących się naborem odpowiednich pracowników na poszczególne stanowiska mogło w praktyczny sposób skorzystać z badań i wniosków Golemana. Tak np. zaniechano w wielu przypadkach skupiania się na stopniach uzyskanych na uniwersytecie, czy tez na wysokości ilorazu IQ. W miejsce tego opracowano szereg badań (np. w formie testów) psychologicznych badających dojrzałość emocjonalną i zdolność do pracy w zespole. 
Kierunek ten odpowiada oczekiwaniom pracodawców, którzy także narzekają na brak umiejętności społecznych u nowo przyjętych pracowników, czy nieumiejętność przyjmowania krytycznych uwag.  

    Jakie jest zatem znaczenie wykształcenia w realizacji wyznaczonych sobie celów i karierze. Czy bardziej decyduje o tym formalne wykształcenie, czy iloraz inteligencji IQ czy też właśnie dojrzałość emocjonalna? Coraz częściej, na podstawie badań polegających na statystycznej  obserwacji rzeczywistych przypadków, zwraca się uwagę, że formalne wykształcenie może być, co najwyżej umiejętnością progową. W wielu przypadkach może być ono niezbędne, jednak nie jest wystarczające. Warto zainwestować z zdobycie formalnego wykształcenia i ...