ŁUŻYCKA WYŻSZA SZKOŁA HUMANISTYCZNA
W ŻARACH
PODSTAWY PRAWNE PRACY SOCJALNEJ
KONSPEKT WYKŁADU
Stan prawny na dzień 31.12.2006 r.
KIERUNEK STUDIÓW: PEDAGOGIKA.
SPECJALNOŚĆ: PRACA SOCJALNA I RESOCJALIZACJA
ROK III
DR LESZEK KACZMARSKI
Wszelkie prawa zastrzeżone. Konspekt sporządzony wyłącznie na potrzeby studentów Łużyckiej Wyższej Szkoły Humanistycznej w Żarach.
ŻARY 2006
1. Pojęcie pracy socjalnej.
Przedstawienie współczesnego rozumienia pracy socjalnej jako zawodu nie jest sprawą prostą. Przyjmuję się, że praca socjalna należy do kategorii działań prospołecznych, jednakże od codziennych zachowań opiekuńczych różni się pod wieloma względami. Podstawową definicję pracy socjalnej zawiera Rezolucja nr 16 (67) Rady Europy, w której stwierdza się, że praca socjalna jest specyficzną działalnością profesjonalną, której zadaniem jest ułatwienie wzajemnego przystosowania jednostek, rodzin, grup i środowiska społecznego, w którym żyją, oraz rozwijanie poczucia własnej wartości indywidualnej poprzez wykorzystywanie możliwości tkwiących w ludziach, w stosunkach interpersonalnych, oraz zasobach udostępnionych przez społeczności lokalne.1
Przytoczona definicja podkreśla przede wszystkim fakt, iż praca socjalna to profesjonalne, zorganizowane i celowe działanie o charakterze prospołecznym, prowadzone według specyficznych dla tego zawodu zasad i metod. Praca społeczna jest zatem jednym z wielu zachowań prospołecznych, występujących obok innego rodzaju zachowań podejmowanych z pobudek humanitarnych czy religijnych. Podstawowa definicja pracy socjalnej obowiązującą na gruncie polskim sformułowana została w Ustawie o pomocy społecznej z 2004 roku. Stwierdza ona, że poprzez pracę socjalną należy rozumieć działalność zawodową, mającą na celu pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie poprzez pełnienie odpowiednich ról społecznych oraz tworzenie warunków sprzyjających temu celowi.2
2. Geneza pracy socjalnej.
Historia pomocy społecznej dowodzi, że zachowania prospołeczne są stale potrzebne w życiu zbiorowości ludzkich. Już w starożytności we wspólnotach ludzkich egzystowała grupa ludzi wymagająca pomocy ze względu na chorobę, niepełnosprawność, wiek, czy sieroctwo i ubóstwo. Pierwotnie pomoc udzielana przez osoby prywatne Kościół katolicki, w szczególności klasztory, bractwa, towarzystwa dobroczynne określana była mianem dobroczynności, a skierowana była wyłącznie do osób wykluczonych ze społeczeństwa, żyjących w skrajnej nędzy,
…………………………………………………………..
1 Cytat za: K. Wódz, Praca socjalna w środowisku zamieszkania, Katowice 1998, s.12.
2 Art. 6 pkt 12 ustawy o pomocy społecznej z 2004 r. Nr 64, poz. 593. Por. I. Sierpowska, Prawo pomocy społecznej, Zakamycze 2006, s. 146 – 147.
kalek, włóczęgów, żebraków oraz osób starych pozostawionych bez opieki rodziny i sierot. Pomoc miała charakter dobroczynny i filantropijny, udzielana przez osoby prywatne kierujące się współczuciem lub względami religijnymi. Pomoc Kościoła opierała się głównie na przykazaniach wynikających z nauk Jezusa, nakazującymi pomoc bliźniemu znajdującemu się w potrzebie. Państwo włączało się w nią rzadko, kierując się przede wszystkim potrzebami ochrony porządku publicznego.3
Nie sięgając w zbyt odległą przeszłość możemy wskazać na wywodzące się z dziewiętnastego i początków dwudziestego wieku tradycje działalności organizacji dobroczynnych i filantropijnych, które odegrały znaczącą rolę w kształtowaniu się współczesnych metod pracy socjalnej. To właśnie podejmowane z pobudek filantropijnych badania wielkomiejskich dzielnic robotniczych wraz z demaskatorską publicystyką społecznego tego okresu ukazały społeczne rozmiary i tragiczne następstwa bezrobocia, nędzy, zaniedbań zdrowotnych, antyhigienicznych warunków życia tych dzielnic, wpływając na rozwój koncepcji pracy socjalnej oraz instytucji opieki społecznej. 4
W sposób szczególny rozwój opieki społecznej, a co za tym idzie idei pracy społecznej nastąpił w Anglii. W roku 1834 wprowadzono tam tzw. zakłady dla ubogich. Miały one zapewnić opiekę najuboższym, jednak warunki stworzone w tych zakładach nie zachęcały do korzystania z ich pomocy. Były to bowiem bardziej zakłady poprawcze niż ośrodki pomocy społecznej. Duże zasługi dla rozwoju idei pomocy społecznej i pracy społecznej położyło utworzone w Anglii w roku 1868 Zrzeszenie Organizacji Charytatywnych (Charity Organization Society). Z działalnością tej organizacji związane jest nazwisko Octavii Hill, która zapoczątkowała nowe podejście do problematyki pomocy społecznej, przeciwstawiając się obowiązującej w Anglii od czasów elżbietańskich tradycji angielskiego prawa ubogich z roku 1601. Wskazywała ona na potrzebę oparcia opieki społecznej na zasadzie równorzędności pomagającego i potrzebującego pomocy. Realizacja jakiejkolwiek formy pomocy – w jej przekonaniu – możliwe było jedynie poprzez serdeczny i osobisty kontakt pomiędzy działającym z własnej woli
……………………………………………………………
3 I. Sierpowska, op. cit., s. 13.
4 K. Wódz, op. cit., s. 13. Szerzej zob. J. Szczepański, Socjologia. Rozwój problematyki i metod, Warszawa 1967, s. 84 – 98.
5 K. Wódz, op. cit., s. 14.
dobroczyńcą a podopiecznym.5
Rozwijające się z końcem XIX wieku w Anglii, a później w Stanach Zjednoczonych organizacje charytatywne wypracowały własne pionierskie metody pracy. W Anglii w roku 1884 w Toynbee Hall zapoczątkowano doświadczenia praktyczne, które rozwinięte zostały z powodzeniem w Stanach Zjednoczonych w tzw. osady, kolonie (settlements). Doświadczenia te opierały się na przekonaniu, że aby pomóc, trzeba najpierw poznać, dlatego też działający w Settlement House Movement zamieszkiwali wspólnie ze swymi podopiecznymi w najuboższych dzielnicach, dzieląc z nimi trudy życia i uczestnicząc w życiu społeczności lokalnej. Pierwsze settlements powstały z inicjatywy profesorów Oxfordu m.in. Johna Ruskina i Arnolda Toynbeego, stąd wspomniana nazwa Toynbee Hall. W Stanach Zjednoczonych szczególne zasługi w ruchu settlements położyła późniejsza laureatka nagrody Nobla Jane Addams.6
Pojęcie praca socjalna weszło do języka praktyki i teorii opieki społecznej w roku 1917. Wówczas to dokonano zmiany nazwy amerykańskiego stowarzyszenia National Conference of Charities and Corrections na National Conference of Social Work. Do czołowych postaci tego ruchu należały Mary Richmond, obok niej siostry Edith i Grace Abbott.7
W końcu dziewiętnastego wieku istotne zmiany w postrzeganiu zagadnień opieki społecznej i szeroko rozumianych kwestii społecznych wiążą się działalnością zrzeszeń o charakterze zawodowym (brytyjskie trade – unions) czy klasowym (rewolucyjne i reformistyczne partie robotnicze). Żądania radykalnych reform politycznych i ekonomicznych formułowane przez te zrzeszenia skłoniły rządy wielu ówczesnych państw do podjęcia prób łagodzenia napięć społecznych poprzez rozwój opieki społecznej i tzw. obowiązkowych systemów ubezpieczeń społecznych. W roku 1849 w Danii na mocy konstytucji tego państwa objęto opieką społeczną osoby niezdolne do zapewnienia sobie utrzymania, począwszy zaś od roku 1891 wprowadzono stałe zasiłki pieniężne dla starców. W Prusach w roku 1870 nałożono na gminy ustawowy obowiązek sprawowania opieki nad osobami potrzebującymi opieki. Osoby potrzebujące wsparcia mogły zwracać się o pomoc do gminy właściwej ze względu na swoje zamieszkanie.
………………………………………………………
6 tamże,s.14 - 15.
7 tamże, s. 15.
Pierwszy system ubezpieczeń społecznych powstał w latach osiemdziesiątych dziewiętnastego wieku (1883 – 1889) w Niemczech za sprawą kanclerza Bismarcka. Z podobnych przesłanek politycznych, mających na celu zachowanie spokoju społecznego oraz z prób łagodzenia skutków żywiołowego rozwoju kapitalizmu, powstała brytyjska odmiana interwencjonizmu państwowego uregulowana ustawą o ubezpieczeniach społecznych (National Insurance Act) z 1911 roku.8
Dalszy rozwój instytucji opieki społecznej, jako instytucji odpowiedzialnej za sytuację najbardziej upośledzonych warstw społecznych, wykraczającej poza dobrowolne działania jednostek i tradycyjne formy pomocy wzajemnej, nastąpił w okresie międzywojennym, m.in. w Stanach Zjednoczonych w ramach Roosweltowskiego programu New Deal i w uprzemysłowionych krajach Europy Zachodniej. Jak już wspomniałem w Stanach Zjednoczonych po raz pierwszy podjęto próby naukowej podbudowy metod pracy socjalnej. Tu też narodziła się grupowa metoda pracy społecznej, niezwykle popularna w okresie międzywojennym. Metoda ta wyrastała z realnych potrzeb i doświadczeń społeczeństwa amerykańskiego lat trzydziestych i czterdziestych. Zainteresowanie tą metodą rosło wraz z natężeniem dramatycznych skutków wielkiego kryzysu gospodarczego, który pozbawił miliony ludzi podstaw środków do życia, wywołał zjawiska migracyjne doprowadzając tym samym do rozpadu tradycyjnych więzi społecznych. W ramach tej metody dążono do organizowania środowiska lokalnego zorientowanego na odbudowę więzi społecznych i rozwiązywania problemów społecznych siłami tych właśnie społeczności.9
Po zakończeniu drugiej wojny światowej w wielu krajach Europy Zachodniej zniszczonych dotkniętych działaniami wojennymi, m.in. w Wielkiej Brytanii podjęto szeroki program działań interwencyjnych w celu przezwyciężenia skutków II wojny, który doprowadził do ukształtowania brytyjskiej odmiany państwa dobrobytu (welfare state). Praktyczne następstwa przyjęcia doktryny państwa dobrobytu dla realizacji reform socjalnych oznaczały zerwanie z rezydualną koncepcją pomocy społecznej na rzecz instytucjonalizacji i prewencji. Rozbudowa i upowszechnienie ubezpieczeń społecznych, udostępnienie wszystkim obywatelom bezpłatnych świadczeń w
…………………………………………………………
8 W. Muszalski, Prawo socjalne, Warszawa 1996, s. 166; I. Sierpowska, op. cit., s. 15.; K. Wódz, op. cit. s. 25 – 26. Zob. szerzej W. Szubert, Ubezpieczenie społeczne. Zarys Systemu. Warszawa 1987.
9 J. Szacki, Historia myśli socjologicznej, Warszawa 1981, s. 649. Por. K. Wódz, op. cit., s. 15 – 21.
w dziedzinie ochrony zdrowia, aktywna redystrybucyjna polityka fiskalna miały służyć wyrównywaniu drastycznych nierówności w poziomie życia poszczególnych klas społecznych, zapewnić im minimum środków utrzymania i poczucia bezpieczeństwa socjalnego. Podporządkowane temu celowi instytucje pomocy społecznej stanowiły instytucje wspomagające te grupy społeczne, które ze względów obiektywnych, takich jak restrukturyzacja rynku pracy, szybkie zmiany technologii lub subiektywnych, np. sytuacja zdrowotna, rodzinna, wiek nie były w stanie dostosować się do tempa zachodzących zmian, stając się nieuniknionymi ofiarami rozwoju gospodarczego. W tym celu państwo dobrobytu rozwinęło system usług społecznych, włączając w ich zakres pracę socjalną, wykonywaną przez zawodowych pracowników socjalnych opłacanych z funduszy publicznych. Instytucjonalny model państwa opiekuńczego zmienił w zasadniczy sposób metody pracy socjalnej. 10
Praca socjalna, uznana przez władze państwowe za niezbędny i skuteczny środek realizacji idei państwa dobrobytu, stała się rodzajem specjalistycznej, profesjonalnej usługi świadczonej przez wyspecjalizowane agendy państwa, w których szczególna rola przypadała tzw. personalnym służbom społecznym. Praca socjalna, oparta na osobistym kontakcie z potrzebującymi pomocy, stała się jednak również zawoalowanym narzędziem kontroli społecznej tej grupy społeczeństwa przez państwo.11
Program państwa dobrobytu został poważnie ograniczony w latach siedemdziesiątych w wyniku kryzysu energetycznego. Wówczas to do grona krytyków państwa dobrobytu dołączyły środowiska biznesu i konserwatystów, które zaczęły wysuwać argumenty o nadmiernym wzroście kosztów świadczeń i usług
społecznych, które ostatecznie doprowadziły do zapaści finansów publicznych. W tej sytuacji w latach siedemdziesiątych w dziedzinie pomocy społecznej, obok instytucjonalnej formy pomocy, pojawiły się tendencje do odradzania się wolontariatu, grup osób zainteresowanych rozwiązywaniem konkretnych celów społecznych w ramach hasła samopomocy społecznej (help to self – help).12
10 S. Zawadzki, Państwo dobrobytu, doktryna krytyków praktyka, Warszawa 1964, s. 347 – 352.
11 K. Wódz, op. cit., s. 28 – 30. Zob. szerzej W. Morawski, Nowe społeczeństwo przemysłowe, Warszawa 1975, s. 156 – 186.
12 K. Wódz, tamże, s. 30 – 31.
2. Geneza praca społecznej w Polsce.
Na ziemiach polskich działalność dobroczynna w postaci pomocy publicznej sięgają XVIII wieku. W okresie zaborów obowiązek w tym zakresie spoczywał na gminach. Organy publiczne w zakresie pomocy charytatywnej wspomagane były przez Kościół katolicki, gminy żydowskie i podmioty prywatne. W dniu 2 grudnia 1817 r. w Królestwie Kongresowym wydano ustawę dotyczącą opieki nad ubogimi i niezdolnymi do pracy. W 1842 roku w Królestwie polskim uregulowano aktem prawnym sprawy z zakresu dobroczynności publicznej. Akt ten regulował działalność szpitali i innych zakładów opiekuńczych, parafialnych domów schronienia dla starców i kalek oraz towarzystw i zakładów dobroczynnych. Opiekę nad starcami, kalekami i sierotami sprawowały dozory parafialne, w skład których wchodziły osoby duchowne i świeckie. Do nadzoru nad tymi instytucjami powołano Radę Główną Opiekuńczą.13
2.1. Druga Rzeczypospolita. Odrodzona Rzeczpospolita borykała się nie tylko typowymi dla nowego państwa problemami przezwyciężania politycznych, ekonomicznych i społeczno – kulturowych skutków rozbiorów, ale również ze skutkami masowego bezrobocia, inflacją, rozszerzającą się skalą pauperyzacji i marginalizacji znacznej części społeczeństwa, Już w pierwszych latach nowej państwowości dostrzeżono potrzebę zajęcia się problemami opieki społecznej. W ustawie z dnia 16 sierpnia 1923 r. (Dz. U. Nr 92, poz. 726 z późn. zm.) ustalono ogólne zasady funkcjonowania opieki społecznej w Drugiej Rzeczypospolitej. Opiekę społeczną określano już jako zaspakajanie ze środków publicznych niezbędnych potrzeb życiowych tych osób, które trwale lub chwilowo własnymi środkami materialnymi lub własną pracą uczynić tego nie mogą, jak również zapobieganie wytwarzaniu się stanu powyżej określonego (art. 1). Do zakresu opieki społecznej w rozumieniu ustawy włączono:
1) opiekę nad niemowlętami, dziećmi i młodzieżą, zwłaszcza nad sierotami, półsierotami, dziećmi zaniedbanymi, opuszczonymi, przestępcami oraz zagrożonymi przez wpływy złego otoczenia,
2) ochronę macierzyństwa,
3) opiekę nad starcami, inwalidami, nieuleczalnie chorymi, upośledzonymi umysłowo, i w ogóle niezdolnymi do pracy,
4) opiekę nad bezdomnymi ofiarami wojny i szczególnie ciężko poszkodowanymi, …………………………………………………………..
13 I. Sierpowski, op. cit., s. 14. Por. J. Łopatko, Miłosierdzie i dobroczynność w Polsce, Polityka Społeczna 1982, nr 5, s. 25.
5) opiekę nad więźniami po odbyciu kary,
6) walkę z żebractwem, włóczęgostwem, alkoholizmem i nierządem,
7) pomoc instytucjom opiekuńczym prywatnym i współdziałanie z nimi (art. 2).
Na szczególną uwagę zasługuje precyzyjne określenie w ustawie roli organów samorządowych, gmin wiejskich i miejskich, powiatowych i wojewódzkich związków komunalnych i poddanie ich w zakresie świadczenia opieki społecznej kontroli ministra pracy i opieki społecznej.14
Po zakończeniu II wojny światowej działania opiekuńcze podejmowane przez instytucje państwowe i organizacje społeczne miały charakter restytucyjny, sprowadzały się najczęściej do zapewnienia elementarnych świadczeń w naturze i zapewnienia schronienia bezdomnym, chorym, osieroconym. Pierwsze lata powojenne (1945 – 1947) określa się często jako okres ratownictwa społecznego. W tym czasie nikt nie kwestionował potrzebę opieki społecznej, co znalazło potwierdzenie w dekrecie z 22.10.1947 roku (Dz. U. RP nr 65, poz. 389) w sprawie mocy obowiązującej niektórych przepisów przedwojennego ustawodawstwa z zakresu opieki społecznej.15
W okresie stalinowskim (lata 1948 – 1956) dominował pogląd o zbędności opieki społecznej w państwie, w którym wszyscy obywatele, jeśli tylko zechcą i nie przeszkadza im w tym ewidentne kalectwo czy podeszły wiek, mogą znaleźć zatrudnienie i zapewnić sobie środki do życia. Zasadą nadrzędną polityki socjalnej państwa była produktywizacja ludności. Ograniczenie zakresu działalności instytucji opieki socjalnej w zakresie dzieci i młodzieży, poprzez przekazanie opieki nad dziećmi w wieku od 3 do 18 lat ministrowi oświaty – ustawa z dnia 2.04.1949 r. (Dz. U. nr 25, poz. 175) oraz opieki nad dziećmi do lat 3 ministrowi zdrowia – ustawa z dnia 4.02.1950 r. (Dz. U. nr 6, poz. 49).16
Zasadnicze zmiany w zakresie podejścia do problemów pomocy społecznej w Polsce nastąpiły w latach 1957 – 1989. Pierwszą ich oznaką było ponowne przywrócenie uchwałą nr 92 Rady Ministrów z dnia 5.03.1959 roku instytucji
……………………………………………………..
14 A. Oleszczyńska, Opieka społeczna w Polsce w okresie 60 – lecia, [w:] Rodowód rozwój i perspektywy polityki społecznej w Polsce, pod red. I. Siewko, Warszawa 1980, s. 110 – 121. Por. K. Wódz, op. cit., s. 24 – 25.; I. Sierpowska, op. cit., s. 17 – 19.
15 J. Łopato, zarys rozwoju pomocy społecznej w Polsce Ludowej, Polityka Społeczna 1987, nr 10. Por. K. Wódz, op. cit., s. 43 – 44. I. Sierpowski, op. cit., s. 20 – 22.
16 J. Łopatko, Zarys rozwoju pomocy społecznej …, jw. Por. K. Wódz, op. cit., s. 44 – 45.
opiekunów społecznych (MP nr 32, poz. 145) oraz utworzenie w 1958 roku Polskiego
Komitetu Pomocy Społecznej. Określenie zadań opiekunów społecznych powiatowych i terenowych nastąpiło w rozporządzeniu ministra pracy i opieki społecznej z dnia 27.10.1959 r. o zakresie i trybie działania opiekunów społecznych (MP z 1959 r., Nr 93, poz. 496 oraz z 1964 r., nr 62, poz. 287). W latach sześćdziesiątych rozpoczęły działalność pierwsze szkoły pracowników socjalnych. Pracownicy ci przejmowali stopniowo obowiązki związane z diagnozowaniem potrzeb opiekuńczych i opracowywaniem planów pomocy; opiekunom pozostawiono przede wszystkim funkcje doradcze, rozpoznanie środowiska itp. Taki podział zadań ukształtował się ostatecznie w latach 1969 – 1972, gdy przy przychodniach obwodowych tworzono ośrodki opiekuna społecznego. (zob. instrukcja nr 1/69 ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 31.01.1969 r. w sprawie ośrodka opiekuna społecznego (Dz. Urz. MZiOS, poz. 12).17
W strukturach organizacyjnych służb społecznych wiodąca rola przypadła pracownikom socjalnym, zatrudnionym w ośrodkach opiekuna społecznego lub przechodniach rejonowych. Do zakresu obowiązków pracownika socjalnego należało m.in. diagnozowanie potrzeb w dziedzinie pomocy społecznej, organizowanie i prowadzenie we współpracy z właściwymi instytucjami i organizacjami społecznymi pracy socjalnej w środowisku, opracowywanie wniosków dotyczących problemów socjalnych gminy lub rejonu zapobiegawczo – leczniczego, leczniczego także organizowanie działalności opiekunów społecznych. W systemie pomocy środowiskowej wyodrębniano formy pomocowe: pomoc materialną (finansową, rzeczową), pomoc w organizacji życia codziennego oraz pomoc w zaspokajaniu potrzeb wyższego rzędu (organizacja czasu wolnego, aktywizacja społeczna ludzi starych, wypoczynek itd.). W zakres poszczególnych form pomocy wchodziły: świadczenia pieniężne (zasiłki stałe, okresowe, jednorazowe), świadczenia rzeczowe (m.in. żywność, odzież, bielizna pościelowa, przedmioty i narzędzia ułatwiające pracę inwalidom), świadczenia usługowe (lecznice, pielęgnacyjne, domowe, remontowe itd.), usługi kulturalne, rekreacyjne i poradnictwo.18
Zakres przedmiotowy świadczeń uregulowany został w instrukcjach MZiOS. Określony w nich m.in. wysokość (w wypadku zasiłków), zakres i przeznaczenie poszczególnych typów świadczeń, do których zaliczono także poradnictwo
………………………………………………………….
17 K. Wódz, op. cit. s. 45 – 48
18 tamże, s. 48.
psychopedagogiczne, prawne, pomoc w znalezieniu mieszkania itp. Pomoc środowiskowa mogła być udzielona również w ramach instytucji, np. dziennych domów pomocy społecznej czy ośrodków adaptacyjnych w domach pomocy społecznej.
Zakres podmiotowy pomocy społecznej, obejmował przede wszystkim osoby trwale niezdolne do pracy, a w szczególności:
1) mężczyzn w wieku 65 lat i więcej i kobiety w wieku 60 lat i więcej oraz osoby będące inwalidami I i II grupy, jeżeli nie pracowały, nie pobierały emerytury lub renty, a równocześnie:
a) nie posiadały żadnych środków utrzymania,
b) posiadały częściowe środki utrzymania (np. alimenty, dochód z wynajmowanego lokalu) jednak wysokości niższej niż 80% najmniejszej emerytury,
c) znajdowały się przejściowo w trudnych warunkach materialnych z powodu:
- czasowej niezdolności do pracy jedynego żywiciela rodziny po wyczerpaniu zasiłków chorobowych,
- utraty jedynego żywiciela rodziny,
- szkolenia jedynego żywiciela rodziny w zakładzie szkolenia inwalidów lub na kursach przysposobienia zawodowego. Ponadto dzieci do lat 3 i młodzież głęboko niedorozwinięte umysłowo, a także:
1) osoby poszkodowane wskutek klęski żywiołowej,
2) osoby dotknięte gruźlicą lub mające na utrzymaniu dzieci chore na gruźlicę bądź zagrożone tą chorobą i wymagające dożywiania, jeżeli pozostawały w trudnych warunkach bytowych,
3) osoby zwolnione z więzień,
4) członkowie rodzin alkoholików itd.
Mimo tak szczegółowej charakterystyki grup objętych świadczeniami środowiskowej opieki społecznej, brak ustawowego uregulowania tej materii spowodował, iż korzystanie z różnych form pomocy było uzależnione w dużej mierze od uznaniowej decyzji organu administracji państwowej, który dysponował środkami.19
19 K. Wódz, op. cit., s. 49 - 50.
Lata po roku 1989.
Uspołecznienie systemu sprawowania władzy, dopuszczające istnienie samorządu terytorialnego spowodowało przeniesienie problemu opieki społecznej na najniższy szczebel terytorialnego podziału kraju. Uchwalona ustawa o pomocy społecznej z 29.11.1990 r. (Dz. U. z 1990 r. Nr 87, poz. 506 z późn. zm.) uregulowała kompleksowo - co nie znaczy idealnie - całość zagadnień dotyczących obszaru pomocy społecznej, podporządkowując je Ministerstwu Pracy i Polityki Socjalnej. Trudno przecenić społeczne znaczenie tego aktu prawnego uchwalonego po 67 latach po ustawie o opiece społecznej z 1923 r. Znalazły się w niej rozstrzygnięcia większości podnoszonych w okresie poprzedzającym jej uchwalenie – wątpliwości dotyczące roli organów administracji publicznej (rządowej i samorządowej), w realizacji zadań pomocy społecznej na poziomie lokalnym, zakresu rzeczowego i osobowego świadczeń z tytułu pomocy społecznej, zasad jej udzielania, oraz kwalifikacji zawodowych pracownika socjalnego. Oto najważniejsze regulacje ww. ustawy. Ustawa z 29.11.1990 r. definiowała pomoc społeczną jako instytucję polityki społecznej państwa mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i usprawnienia (art. 1). Celem pomocy społecznej miało być zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Pomoc społeczna powinna była w miarę możliwości doprowadzić do usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem (art. 2). Ustawodawca wskazał 11 szczególnych przypadków uzasadniających udzielenie pomocy społecznej z powodu:
1) ubóstwa,
2) sieroctwa,
3) bezdomności,
4) potrzeby ochrony macierzyństwa,
5) bezrobocia,
6) upośledzenia fizycznego lub umysłowego,
7) długotrwałej choroby,
8) bezradności w sprawach opiekuńczo – wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego,
9) alkoholizmu lub narkomanii,
10) trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego,
...
dexter147