Zajęcia nr 2
M. Księżopolski, Modele polityki społecznej, zeszyt nr 3, IPiSS i IPS UW, str. 8 - 19
Ø lata `60 – te studia porównawcze nad modelami polityki społeczne, klasyfikacja poszczególnych państw na podstawie kryterium ilościowego – tzn. jak duze srodki przeznaczane są na politykę społeczną – czyli jak wysoki jest udział wydatków socjalnych w dochodzie narodowym
Ø metoda ta niewiele mówiła na jakie potrzeby i grupy są te wydatki przeznaczane
Ø kryterium jakościowe:
ü uwarunkowanie dostępu do świadczeń i usług
ü selektywność/powszechność ochrony socjalnej
ü jakość i poziom świadczeń i usług
ü zakres i cele polityki rynku pracy (prawo do pracy czy prawo do zasiłku)
ü rola władz publicznych w zaspokajaniu podstawowych potrzeb obywateli
ü sposoby finansowania programów socjalnych
Ø trzy modele; marginalny, instytucjonalny, motywacyjny (ze wzg. na relacje polit. społ. z polit. gospod)
Ø istnieją 2 podstawowe kanały zaspokajania potrzeb indywidualnych: rynek i rodzina, polit. społ może wkroczyć w postaci rozwiązań doraźnych tylko wtedy gdy te mechanizmy zawadzą
Ø Titmuss teoretycznych podstaw tego modelu doszukuje się w prawie o ubogich
Model motywacyjny (służebny, wydajnościowy)
Ø programy socjalne to ważny dodatek do gospodarki, pełnia wobec niej role służebną
Ø model ten zakłada priorytet zasług i wydajności pracy
Ø efektem funkcjonowania tego modelu jest kształtowanie lojalności klasowej i grupowej
Ø programy o charakterze ubezpieczeniowym, wysokość świadczeń uzależniona od statusu danej osoby na rynku pracy i uzyskiwanych dochodów
Ø polit. społ jest integralną częścią w ramach danego społeczeństwa
Ø gwarancja powszechnego dostępu do świadczeń i usług
Ø podstawowe kryterium to kryterium potrzeb
Ø polit.sp. pełni funkcję redystrybucji dochodów
Ø bezpieczeństwo socjalne z racji obywatelstwa
Ø trzy modele ze wzg. na formy ingerencji państwa kapitalistycznego w wolna grę sił rynkowych: państwo pozytywne, państwo bezpieczeństwa socjalnego, państwo dobrobytu społecznego
Ø polit.sp chroni właścicieli kapitału przed ewent. trudnościami zw. z zywiołowa grą sił rynkowych i przed potencjalnymi żądaniami redystrybucji dochodów – środkiem do tego celu jest – rozwój ubezpieczeń społecznych – wyrównujacych dochody w ramach cyklu życiowego pracowników najemnych i przenoszących ryzyko bezrobocia lub choroby z jednostki na całą populację
Ø celem jest zagwarantowanie minimalnego dochodu wszystkim obywatelom, a nie tylko wybranym grupom pracujących
Ø ustalenie tego minim. dochodu ma sprzyjać rozwojowi społeczeństwa równych szans
Ø nie ogranicza się do gwarantowania minimum, celem jest nie tylko wyrównywanie szans, ale generalnie warunków życiowych
Ø wyróżnia trzy reżimy : liberalny, konserwatywno – korporacyjny, socjaldemokratyczny
Ø reżimy wyodrębnione są z uwagi na:
ü stopień dekomodyfikacji dostępu do świadczeń i usług, czyli na ile ten dostęp ma charakter bezwarunkowy, a w jakiej mierze jest uwarunkowany uprzednim opłacaniem składek, świadczeniem pracy, czy sytuacją materialną osoby
ü wpływ świadczeń i usług socjalnych na zachowanie lub zmianę dotychczasowych podziałów społecznych
ü relacje między państwem a rynkiem prywatnym w ubezpieczeniach emerytalnych
Ø założenie o decydującej roli wolnego rynku w zaspokajaniu potrzeb jednostkowych, problemy społeczne wynikają z natury jednostkowej, celem p.społ jest łagodzenie biedy
Ø USA, Kanada, Australia, Japonia, Szwajcaria
Ø dominują świadczenia o charakt. opiekuńczym, skromne transfery uniwersalne lub umiarkowane programy ubezpieczeń społecznych
Ø świadczenia socjalne maja nie zastępować pracy zarobkowej – etos pracy
Ø dlatego świadczenia są umiarkowanej wysokości , dostęp ograniczony, a korzystanie z nich wiąże się z obniżeniem statusu społecznego
Ø minimalizowanie stopnia dekomodyfikacji, ograniczanie zakresu praw socjalnych, wytwarzanie się specyficznych podziałów społecznych
Ø Austria, Francja, Niemcy, Włochy, Belgia
Ø dążenie do zachowania istniejących różnic w statusie społecznym wykształconych na rynku – nie dąży się do redystrybucji dochodu, ale zapewnia się gwarancje socjalne
Ø zależność od kościoła, ważna rola rodziny
Ø państwo ingeruje ale w sposób nie zagrażający prawidłowemu funkcjonowaniu mechanizmów rynkowych
Ø kraje nordyckie, Holandia
Ø powszechne i bezwarunkowe prawa socjalne (także dla klas średnich)
Ø dążenie nie do minimum, ale do wysokiego standardu życia – wysokie świadczenia dla wszystkich = tyle samo dla robotnika co i dla kl. Średniej
Ø wina tkwi w systemie, a nie w jednostce
Ø celem jest taki system, kt. zaspokoi potrzeby wszystkich na odpowiednim poziomie
Wielka Brytania – model marginalny, czasem określany liberalno – kolektywistycznym dla podkreślenia dualnego charakteru à bezpieczeństwo socjalne maja zapewnić same jednostki i państwo. Państwo gwarantuje: obowiązkowe ubezpieczenie społeczne, powszechną służbę zdrowia, zasiłki rodzinne, minimum wynagrodzenia. Zapewnienie wyższego bezpieczeństwa leży w gestii samego zainteresowanego. Dla GB wymyślono 4 kategorie – tzn. kraj o tradycji rządów labourzstowskich (partia pracy), tu także Australia i N. Zelandia
Kraje pasa łacińskiego (model elementarny)– określenie dla krajów śródziemnomorskich tj. Grecja, Hiszpania, Portugalia, Włochy – mają najsłabiej rozwinięte programy polityki społecznej – prawa socjalne maja charakter obietnicy, a prawo do pracy i pomocy urzeczywistniane jest w niewielkim stopniu. Silna w tych krajach pozycja Kościoła skłania do nazywania panującej w nich polityki społecznej mianem – katolickiej. Obowiązują tu zasady społecznej nauki kościoła w tym zasady pomocniczości. Ważna rola rodziny, wspólnot lokalnych, kościoła, i ngo. Ferrer proponuje model ten nazwać południowoeuropejskim ze wzg. na charakt. cechy (tekst str.15)
III. Zmiany strategii polityki społecznej w krajach po transformacji l`90 –te
Zmiany transformacyjne:
§ pełne zatrudnienie zastąpione bezrobociem
§ zlikwidowanie dotacji do części cen
§ odpłatność za część usług socjalnych
§ spadek płac realnych i dochodów gospodarstw domowych
§ brak pewności pracy i płacy – załamanie się socjalistycznego sposobu zapewniania bezpieczeństwa socjalnego
Konsekwencje:
§ obniżenie standardu życia
§ rozszerzenie się sfery niedostatku
§ spadek zaspokojenia potrzeb ludności
Strategie polityki społecznej:
§ dążenie do stworzenia efektywnego systemu osłony socjalnej i gwarancji dochodowych:
a) zupełnie nowe świadczenia socjalne tj. zasiłki dla bezrobotnych ( początkowo b. korzystne warunki), zasiłki mieszkaniowe, zwiększenie możliwości wcześniejszego przechodzenia na emeryturę dla zwalnianych osób
b) reforma bądź budowa systemu pomocy społecznej – ochrona dla wszystkich a nie dla niepełnosprawnych i starszych. Oprócz Czech pomoc poniżej minimum socjalnego
c) wprowadzenie, polepszenie mechanizmów waloryzacji świadczeń socjalnych i płac
d) złagodzenie lub likwidacji ograniczeń działalności samopomocowej i charytatywnej – stymulacja 3 sektora
§ działania dotyczące problemu bezrobocia – głównie zasiłki, rozwiązania pasywne
§ trzeci nurt ma na celu dostosowanie programów socjalnych do powstającej gospodarki rynkowej i zmniejszających się możliwości finansowych państwa:
a) odejście od monopolu władz publicznych w świadczeniu usług socjalnych
b) ograniczenia zaspokajania potrzeb przez państwo w sferach: mieszkalnictwo, kultura, rekreacja, opieka nad dzieckiem
c) wycofanie lub ograniczenie zakładów pracy z prowadzenia działalności socjalnej
d) ograniczona racjonalizacja systemów zabezpieczenia społecznego: oddzielenie funduszy ubezpieczeniowych od budżetu państwa, stworzenie oddzielnych instytucji ubezpieczeń emerytalnych i zdrowotnych, wydłużenie wieku emerytalnego i staży pracy (na początku na odwrót), obciążenie pracowników opłacaniem składki na ubezpieczenia społeczne, reformy systemów świadczeń emerytalno- rentowych, wprowadzenie mieszanych systemów emerytalnych (III-filarowe), reformy ochrony zdrowia
IV. Modele polityki społecznej w krajach Europy Środkowej i Wschodniej
Trudne do określenia jest do jakiego modelu dążą kraje byłego bloku. Problem polega na tym, że monopol państwa w pewnych dziedzinach zanika bardzo powoli, natomiast inne borykają się z problemem ludzi którzy bez pomocy tego państwa nie są w stanie samodzielnie funkcjonować w nowym systemie.
Zdaniem autora państwo nie wycofa się z dziedzin warunkujących życiem, zdrowie, wykształcenie
1
justysior