Witruwiusz__O architekturze ksiąg dziesięc.pdf

WITRUWIUSZ

O ARCHITEKTURZE, KSIĄG X

KSIĘGA

PIERWSZA

Przedmowa

[1] Imperatorze Cezarze, kiedy Twoja boska myśl i potęga obej-

mowała władzę nad światem i kiedy dzięki Twemu niezwyciężo-

nemu męstwu pokonano wszystkich nieprzyjaciół, a obywatele

szczycili się Twoim triumfem i zwycięstwem, kiedy wszystkie

podbite ludy na Twoje czekały skinienie, a Twoje wspaniałe myśli

i rady kierowały ludem i senatem rzymskim uwolnionym od stra-

chu, wtedy wśród tylu Twoich zajęć nie śmiałem wydać mej pracy

o architekturze, owocu poważnych rozmyślań. [2] Bałem się, aby

przeszkadzając Ci w niewłaściwej chwili, nie urazić Cię. Widząc

jednak, że dbasz nie tylko o bezpieczeństwo powszechne i o ustrój

państwa, lecz także o właściwy wygląd budowli publicznych, o to

aby państwo wzrastało dzięki Tobie nie tylko w prowincje, lecz

także żeby majestat imperium znalazł znakomite świadectwo w bu-

downictwie publicznym, uważałem, że nie powinienem dłużej

zwlekać, lecz jak najprędzej wydać dla Ciebie moją pracę z tej

dziedziny, tym bardziej że już przedtem byłem znany Twemu ojcu,

którego cnoty podziwiałem. Skoro zaś z wyroku bogów przyjęto

go w siedziby nieśmiertelnych, a władza ojca w Twe przeszła ręce,

moja cześć dla niego, pozostając wierna jego pamięci, zrodziła

również moje przywiązanie do Ciebie. I tak wraz z Markiem Aure-

liuszem, Publiuszem Minidiuszem i Gnejuszem Korneliuszem zaj-

mowałem się konstrukcją i naprawą balist, skorpionów i innych

maszyn wojennych; wraz z nimi uzyskałem z tego tytułu wynagro-

dzenie, którego udzieliłeś mi w dowód uznania za usługi, a które

za wstawiennictwem Twej siostry nadal mi zachowałeś. [3] Skoro

zobowiązałeś mię tym dobrodziejstwem tak, że do końca ży-

cia nie muszę się lękać niedostatku, zacząłem to dzieło pisać dla

Ciebie; zauważyłem bowiem, że wiele budowałeś i nadal budujesz

i że także w przyszłości interesować się będziesz budownictwem

publicznym i prywatnym, aby odpowiadało wielkości Twoich czy-

nów i przekazało je pamięci potomnych. Spisałem więc pewne pra-

widła, abyś mając je przed oczyma sam mógł ocenić wartość już

zbudowanych i na przyszłość planowanych budowli, w tych księ-

gach bowiem wyłożyłem wszystkie zasady architektury.

Rozdział pierwszy

[l] Wiedza architekta łączy w sobie wiele nauk i różnorodnych

umiejętności i dopiero na jej podstawie można ocenić dzieła wcho-

dzące w zakres wszystkich innych sztuk. Wiedza ta rodzi się

z praktyki i teorii. Praktyka jest to przez ustawiczne ćwiczenie zdo-

byte doświadczenie, które pozwala na wykonanie rękodzieła z ja-

kiegokolwiek materiału, stosownie do założenia. Teoria zaś jest

tym czynnikiem, który na podstawie biegłości i znajomości zasad

proporcji może wyjaśnić i wytłumaczyć stworzone dzieło. [2] Dla-

tego architekci, którzy nie posiadając wiedzy starali się uzyskać

zręczność techniczną, nie mogli zdobyć uznania odpowiadającego

ich wysiłkom. Ci zaś, którzy zaufali jedynie teorii i księgom uczo-

nym, szli, jak się zdaje, za cieniem, a nie za istotą rzeczy. Nato-

miast ci, którzy opanowali obie te dziedziny, jako ludzie wyposa-

żeni w pełen rynsztunek szybciej osiągali swój cel, a zarazem

uznanie. [3] Jak bowiem wszędzie, tak przede wszystkim w archi-

tekturze istnieją dwa elementy: przedmiot, który jest określany,

i jego określenie. Przedmiotem określanym jest rzecz, o której się

mówi; tym, co go określa, jest wywód oparty na zasadach nauko-

wych. Dlatego wydaje się, że w obu tych dziedzinach powinien być

biegły ten, kto się poświęca zawodowi budowniczego. Powinien

być utalentowany i chętny do nauki. Ani bowiem talent bez wie-

dzy, ani wiedza bez talentu nie mogą stworzyć doskonałego mi-

strza. Powinien opanować sztukę pisania, być dobrym rysowni-

kiem, znać geometrię, mieć dużo wiadomości historycznych. Po-

winien pilnie słuchać filozofów, znać muzykę; nie powinny mu

być obce medycyna i orzeczenia prawnicze; powinien znać astro-

nomię i prawa ciał niebieskich.

[4] A oto powody, dlaczego tak być powinno. Architekt musi

umieć pisać, aby za pomocą notatek pamięć swą wzmocnić, na-

stępnie musi znać rysunek, aby za pomocą szkiców łatwo stworzyć

obraz zamierzonego dzieła. Geometria zaś jest architekturze bar-

dzo pomocna. Przede wszystkim uczy użycia linii i cyrkla i dzięki

temu ułatwia przedstawienie budowli na płaszczyźnie i wyznacze-

nie kątów, poziomu i linii prostych. Podobnie i w budowlach dzię-

ki znajomości optyki doprowadza się prawidłowo światło z odpo-

wiednich stron świata. Za pomocą zaś arytmetyki oblicza się kosz-

ty budowli i ich wymiary; również trudne zagadnienia symetrii

rozwiązuje się za pomocą geometrycznych praw i metod. [5] Ar-

chitekci muszą też mieć duży zasób wiadomości historycznych,

gdyż umieszczając często liczne ozdoby na budowlach, zapytani

o nie, powinni umieć je uzasadnić. Na przykład jeśli ktoś umieści

w budowli zamiast kolumn posągi kobiece w długich szatach, tak

zwane kariatydy, a nad nimi umieści belkowanie z gzymsem, to

pytającym musi podać takie wyjaśnienie: Karia, miasto pelopone-

skie, sprzymierzyła się przeciw Grecji z wrogami jej, Persami; po-

tem Grecy, po chlubnym zwycięstwie uwolnieni od wojny, porozu-

mieli się i wypowiedzieli wojnę Kariatom. Zdobywszy miasto wy-

mordowali mężczyzn, a kobiety uprowadzili w niewolę i nie

pozwolili zdjąć ani długich szat, ani ozdób kobiecych nie tylko dla-

tego, aby je przeprowadzić w triumfie, ale też aby - na wieki poni-

żone - zdawały się być groźnym symbolem niewoli, ponosząc ka-

rę za winy swego miasta. Dlatego ówcześni architekci umieścili ich

posągi obarczone ciężarem budowli, ażeby potomnym przekazać

pamięć kary, jaka spadła na Kariatów. [6] Podobnie Lakończycy

pod wodzą Pauzaniasza, syna Agesilausa, pokonawszy małą garst-

ką w bitwie pod Platejami niezliczoną liczbę nieprzyjaciół i od-

bywszy sławny triumf obfity w broń i skarby zdobyczne, postawi-

li ze zdobyczy wojennej jako pomnik zwycięstwa portyk perski,

będący dla potomnych świadectwem chwały i męstwa. W portyku

tym ustawili posągi przedstawiające jeńców w barbarzyńskim stro-

ju, podtrzymujących dach na znak hańbiącej kary poniesionej za

pychę. Uczynili to dlatego, aby z jednej strony przerazić nieprzyja-

ciół wzbudziwszy w nich lęk przed swym męstwem, z drugiej zaś

strony, aby własnych obywateli, gdy patrzyć będą na ten symbol

męstwa, pobudzić i przygotować do obrony wolności. Od tego cza-

su wielu architektów tworzyło posągi perskie podtrzymujące archi-

trawy i ich ornamentykę; posługując się tym motywem wprowa-

dzili nadzwyczajne urozmaicenie w swych budowlach. Są też inne

tego rodzaju fakty historyczne, które architekt znać powinien.

[7] Filozofia wyrabia u architekta wielkoduszność i poucza, że nie

powinien być zarozumiały, lecz raczej łatwy w obejściu, sprawiedliwy i uczciwy i, co

najważniejsze, pozbawiony chciwości, żadnego bowiem dzieła nie można rzetelnie

dokonać bez sumienności i prawości. Architekt nie powinien być chciwy, nie powinien

myśleć wyłącznie o podarunkach, lecz z powagą winien strzec swej godności i dbać o

dobrą opinię, i to bowiem zaleca filozofia. Prócz tego filozofia uczy o naturze rzeczy, co

po grecku nazywa się φυσιολογία -physiologia. Tę dziedzinę wiedzy musi architekt

dokładnie poznać, gdyż obejmuje ona wiele zagadnień przyrodniczych, choćby na

przykład doprowadzenie wód, ponieważ w zagięciach i na zakrętach powstają pod

wpływem ciśnienia w różny sposób różne naturalne prądy powietrza, których

szkodliwemu działaniu nie będzie mógł zaradzić nikt, kto z filozofii nie zaczerpnął wiedzy

o zasadniczych prawach przyrody. Również ten, kto będzie czytał dzieła Ktesibiosa albo

Archimedesa i innych, którzy po-

dali wskazówki z tej dziedziny, nie będzie mógł ich pojąć, jeśli nie będzie miał w tym

zakresie przygotowania filozoficznego. [8] Muzykę zaś powinien znać budowniczy

dlatego, aby się orientować w prawach kanonu muzycznego i matematyki oraz by

prawidłowo konstruować balisty, katapulty i skorpiony. W ich poprzecznej belce po prawej

i po lewej stronie znajdują się otwory hemitoniów, czyli półtonów, przez które przeciąga

się i napina - za pomocą korb i dźwigów - liny skręcone ze strun. Lin tych nie można

wcześniej umocować ani związać, póki określone i równobrzmiące tony nie dotrą do

konstruktora. Ramiona bowiem ujęte przez te liny muszą po ich opuszczeniu po obu

stronach jednakowo silnie i zgodnie uderzyć. Jeśliby liny nie były jednakowo nastrojone,

nie dałoby się uzyskać celności pocisku. [9] Podobnie w teatrach naczynia z brązu

zwane przez Greków ηχεία - echeict stawia się w niszach pod stopniami zgodnie z

prawami matematyki wedle różnicy dźwięków i rozmieszcza w krąg według praw symfonii

albo współbrzmienia na kwarty, kwinty i podwójne oktawy, ażeby głos aktora idący ze

sceny, odbiwszy się od naczyń odpowiednio rozmieszczonych, wzmocniony, dochodził

do uszu widzów wyraźniej i przyjemniej. Nikt również nie będzie umiał wykonać machin

hydraulicznych ani innych im podobnych bez znajomości teorii muzyki.

[10] W sztuce lekarskiej musi się architekt orientować na tyle, by

znać nachylenie nieba, które Grecy nazywają κλίματα - klimata,

właściwości czystego i zakażonego powietrza oraz właściwości

wód, albowiem bez znajomości tych zasad nie można założyć

zdrowego osiedla. Architekt powinien również znać i te przepisy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: