AWANGARDA:
· To tendencje twórcze, których celem jest wypracowanie nowych form ekspresji filmowej. Ideę przewodnią podejmowanych działań stanowi przeciwstawianie się tradycyjnym formom narracji, zwł. literackim i teatralnym. W historii kina wyróżniły się w latach 20. awangardy: francuskie, radzieckie i niemieckie.
· Do francuskich zaliczały się ugrupowania:
a) Impresjonistów:
- 1 połowa lat 20
- L. Delluc, G. Dulac, M. L’Herbier, J. Epstein
- Dążyli do oddziaływania nastrojem obrazu, refleksami świetlnymi, zwolnionym gestem aktorskim, poezją wizualną.
b) Zwolenników czystego kina:
- Zwani niekiedy dadaistami
- Wprowadzali alogiczną grę wizualną, opartą na ruchach przedmiotów i kształtów geometrycznych (np. Balet mechaniczny F. Légera, 1924) lub na pozbawionych sensu powiązaniach montażowych (np. Antrakt R.Claira, 1924).
c) Surrealistów:
- L. Buñuel (Pies andaluzyjski, wspólnie z S. Dali 1928)
- Wprowadzali struktury narracyjne oparte na luźnej, niekontrolowanej grze skojarzeń (nie zawsze pozbawionej głębszych znaczeń).
· Awangardy radzieckie połowy lat 20. poszukiwały rozwiązań w dziedzinie:
a) Filmu dokumentalnego (D. Wiertow: Kino-Oko 1924, Szósta część świata 1926, Człowiek z kamerą 1928)
b) Filmu fabularnego o komediowej bądź sensacyjnej stylizacji (L. Kuleszow: Niezwykłe przygody Mr. Westa w krainie bolszewików 1924, Promień śmierci 1925)
c) Swoiście stylizowanej burleski, korzystającej z cyrkowego ekscentryzmu. Tzw. Fabrykę Ekscentrycznego Aktora (FEKS) reprezentowali G.M. Kozincew i L.Z. Trauberg (Przygody Oktiabryny 1924, Miszka walczy z Judeniczem 1925).
· Awangarda niemiecka podjęła rozwiązania gł. w dziedzinie plastyki filmowej (animacja). V. Eggeling zrealizował filmy: Symfonia diagonalna (1919-1921), Rytm 1921, Rytm 1922, Rytm 1925; H. Richter: Studium filmowe (1926), Przedpołudniowe strachy (1928). Niektórzy zaliczają również do awangardy ekspresjonizm filmowy.
· Elementy wniesione do filmu poprzez awangardę niemiecką zostały wyeksploatowane przez późniejszą awangardę francuską. Przecież rytm i muzyczność filmu odkryte przez Vikinga Eggelinga i Hansa Richtera, jak i elementy poetyckości odkrywającej tajemne aspekty rzeczy, nagminnie eksploatowane były przez filmy nurtu ekspresjonistycznego, kammerspielu, i w obrębie tak zwanej “nowej rzeczowości”.
· Nowością, która jednak nie wniosła do samego języka i samej sztuki filmowej niczego prócz idei montażu “metaforycznego” okazał się jedynie surrealizm popierany przez niewątpliwie wielkie nazwiska dla świata artystycznego (Dali, Buńuel, Artaud).
· Pierwsze filmy awangardy nawiązywały do dorobku dadaistów i stanowiły abstrakcyjny taniec przedmiotów, linii i plam. Zestawiane one były często pod względem analogii kształtów, lub jak chce tego muzyczna organizacja ich niemych filmów, pod wpływem rytmu. Filmy te miały stanowić rodzaj wizualnej symfonii, a dzieła Vikinga Egellinga, takie jak Symfonia diagonalna, Symfonia równoległa, czy Symfonia horyzontalna, były pierwocinami nowego stylu filmowego, który nie wyszedł poza bardzo wąski krąg odbiorców. Barierę tą przełamał jako pierwszy Walter Rutmann kiedy to wprowadzając do Nibelungów F. Langa swój “Sen o szkołach”. Był to pozbawiony muzyki “taniec znaków heraldycznych”
· Film traktowano jak nową sztukę, która powinna wyrobić sobie własne artystyczne środki wyrazu, które to rzecz jasna musiały być, jak wszystkie ówczesne, elementami skrajnie abstrakcyjnymi. Okazało się rychło, że tak jak chce tego Krakauer film podążył w stronę rejestrowania rzeczywistości. Jeśli nawet nie jest to rzeczywistość “codzienna” odzwierciedla ona codzienne marzenia ludzkie (przyszłość, kosmos, pieniądze, miłość, zabójstwa) które nie są wolne od tytanicznego (Orficy) elementu materialnej rzeczywistości. Elementu, który stanowi granice ludzkiej wyobraźni. Na wyższą, abstrakcyjną dowolność, jak się szybko okazało, pozwolić mogą sobie jedynie sami artyści tworzący dzieła, które nigdy nie dotrą do “szerszego odbiorcy” (cóż za groteskowe sformułowanie). Dziś powszechnie uważa się, że awangarda niewiele wniosła do dzisiejszego kina, a dzieje się tak dla tego, iż proponowała ona wyższą pod względem kreacji formę przekazu. Formę, która nie opierała się na wspólnym istniejącym już języku, ale konstruowała go wraz ze swym odbiorcą. Formę, która nie tylko wymagała odbioru, ale i aktywnego współtworzenia.
· Francuska awangarda filmowa była pewnego rodzaju “laboratorium kina”, przedmiotem jej zainteresowań było tworzywo i język obrazu filmowego, a nie opowieści rzeczywistość filmowa; odrzucała literackość, teatralność; twórcy francuskiej awangardy filmowej badali możliwości wyrazowe filmu, eksperymentowali, bawili się montażem, sięgali po nowe możliwości kina, np. R. Clair, L. Buńuel
· Awangarda w Niemczech podchodziła do swego programu jak i do sztuki w ogóle w sposób bardzo surowy i pozbawiony humoru, którego nie brakowało rozkochanej w winie i kinie awangardzie francuskiej. Pojawiały się wesołe interpretacje Antraktu Francisa Picabii jako koszmarnego snu człowieka po ludowej zabawie.
· Filmem, który wpisał się w panteon dzieł wybitnych surrealizmu, podobnie jak Antrakt, stał się Pies Andaluzyjski, powstały z koprodukcji S. Dali i Buńuel’a. Film ten doczekał się wielu interesujących analiz i interpretacji z uwagi na bogactwo skojarzeń i możliwości wyłaniających się z połączenia poszczególnych sekwencji i ujęć. Jest on dziełem tak doniosłym i reprezentatywnym dla surrealizmu, jak Gabinet doktora Caligari dla ekspresjonizmu.
· Filmowi dadaiści, a później surrealiści negowali narracyjne, dramatyczne i psychologiczne funkcje kinematografii, utrzymując, że "czyste kino" powinno odwoływać się jedynie do zmysłu wzroku, być "muzyką oczu" operując zestawieniami obrazów, jak muzyka operuje zestawieniami dźwięków. "Dosięgnąć wrażliwości widza - pisała Germaine Dulac - poprzez harmonie, akordy cienia, światła, rytmu, wyrazu tworzy". Nie ważna jest jakakolwiek kanwa dramatyczna, rozwój jakiejkolwiek sytuacji. Ważne są tylko impulsy wzrokowe, odpowiednio zestawione i zrytmizowane."Trzeba będzie nauczyć się znajdować sens pewnych ciągów obrazowych, jak dziecko uczy się zgadywać stopniowo, co oznaczają dochodzące doń dźwięki" - tak nakazywał widzowi Rene Clair .Dzięki nieprzypadkowym zbieżnościom ze teoriami muzycznymi, twórcy awangardy nazwali ten montaż polifonicznym.Montaż ten, atakujący widza ogromną ilością bardzo krótkich ujęć, miał charakter czysto sensualistyczny, irracjonalny. Wywoływał wrażenie nie poszczególnymi połączeniami montażowymi, ale większymi całościami wizualnymi. Impresjoniści tacy jak J.Delluc, J.Epstein czy A.Gance używali go dla syntetyzowania pewnych nastrojów lub wrażeń. Sekwencja pędu pociągu z Koła udręki (A.Gance, 1922) składa się z błyskawicznie krótkich ujęć szyn - lokomotywy - kotła - kół - manometru - drutów telegraficznych - dymu - semaforów - tuneli - zwrotnic. Mówiąc o tej "symfonii" wizualnej, Germaine Dulac pisała: "Postacie nie były już jedynymi ważnymi składnikami dzieła. Obok nich znalazły rozstrzygające znaczenie: długość trwania obrazów, ich przeciwstawienia, ich akordy".O ile jednak Gance, impresjonista trzymał się w swej symfonii realnych elementów otaczającej go rzeczywistości, o tyle surrealiści jak S.Dali i L.Bunuel wyzyskali montaż polifoniczny do tworzenia świata nadrealnego. Wynikał on ze swobodnego kojarzenia według logiki snu, paradoksów podświadomości i kaprysów świadomości wyzwolonej spod kontroli rozumu.
Viking Eggeling:
· 1880-1924
· Szwedzki malarz i twórca filmowy.
· Po wyjeździe ze Szwecji na początku XX wieku uczestniczył w rozwijającym się ruchu Dada. Jakkolwiek jego idee wydawały mu się zbyt radykalne, zaprzyjaźnił się z wieloma liderami ruchu.
· Na początku lat 20. zamieszkał w Berlinie u Hansa Richtera, z którym dzielił zainteresowania dotyczące wykorzystania ruchu w sztuce abstrakcyjnej. Wspólnie tworzyli tzw. scroll-paintings (obrazy malowane na długich, przesuwanych rolach papieru).
· Jego ukończony po kilku latach pracy film Symfonia Diagonalna jest dziś klasyczną pozycją eksperymentalnej animacji. W filmie, z pomocą niemieckiej artystki Erny Niemeyer, Eggeling przetworzył koncepcje ze swoich scroll-paintings w ruchome medium filmu, wierząc iż odnalazł idealny, uniwersalny język przekazywania swoich emocji i wizji.
· Zmarł kilkanaście dni po premierze filmu z powodu choroby zakaźnej.
· Filmy:
- Horizontal-Vertikal Orchester, 1920,
- Diagonal Sinfonie, 1924,
Abel Gance:
· 1889-1981
· Francuski reżyser, scenarzysta i aktor filmowy, związany początkowo z teatrem.
· Jedna z czołowych postaci francuskiej awangardy filmowej po I wojnie światowej.
· Energiczny, pełen inicjatywy i pomysłów w zakresie posługiwania się kamerą filmową, którą np. przywiązywał do huśtawki zawieszonej nad tłumem, do piersi jednego z aktorów, a nawet galopującego konia.
· Imponował dynamicznym, szybkim montażem, tworząc poezję wizualną. Był prekursorem szerokiego ekranu wprowadzając potrójny ekran o symultanicznej akcji, np. w filmie Napoleon (1927) w środku widoczny był cesarz, a po obu jego stronach ruchy wojsk.
· Gance swymi filmami budził zachwyt i powodował krytykę, głównie z powodu skłonności do patetycznej inscenizacji, przerysowanego estetyzmu i eksperymentów.
· Poczynając od lat 30. tworzy coraz mniej znaczące filmy.
- Dramat w zamku Acre (1915)
- Szaleństwo doktora Tube (1915)
- Mater Dolorosa (1917)
- Dziesiąta symfonia (1918)
- Oskarżam (1919)
- Koło udręki (1922)
- Dama kameliowa (1934)
- Beethoven (1936)
- Niebieski, biały, czerwony (1939)
- Kapitan Fracasse (1942)
...
vesper_fischer