1. RODZAJE AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ W ŚRODOWISKU WODNYM
Pływanie sportowe - łączy się z systematycznie prowadzonym treningiem o charakterze wytrzymałościowo - szybkościowym. Nowoczesny trening, oparty na wszechstronności ruchowej. Jednak jego głównym celem jest osiągnięcie wyniku w sensie wyczynowym.
Pływanie rekreacyjne - ma związek z wypoczynkiem, głównie ma na celu dostarczenie przyjemności, chociaż oddziaływanie na człowieka Jest wybitnie zdrowotne i wszechstronnie.
Pływanie użytkowe - popularyzacja tej formy pływania przejawia się na kursach nauki. Pływanie dla przydatności osobistej
Pływanie lecznicze - coraz częściej wykorzystuje się środowisko wodne oraz umiejętności pływackie dla celów rehabilitacji ruchowej.
Ze wzglądu na rodzaj działalności ruchowej w środowisku wodnym, pływanie lecznicze można podzielić na:
Pływacki sport Inwalidów - to dalszy proces rehabilitacji - którego celem jest między innymi poprawienie wyniku sportowego. Cele zdrowotne, realizowane w czasie tego procesu, stymulują, intensywność procesu treningowego
Ćwiczenia hydrokinezyterapeutyczne - polegają na wykonywaniu określonych ruchów - przez osoby z zaburzeniami narządu ruchu - w basenach odpowiednio do tego przystosowanych. Odciążenie i rozluźnienie organizmu przebywającego w wodzie o odpowiedniej temperaturze (30-38") wpływa korzystnie na zmniejszenie bolesności, zwiększenie zakresu ruchu (po urazach, złamaniach itp.), płynności i łatwości wykonania ruchu. Te ćwiczenia stosowane są między innymi w nauce chodzenia i reedukacji mięsni
Pływanie zdrowotne - wykorzystuje się środowisko wodne w celu poprawienia sprawności zaburzonych funkcji organizmu: narządu ruchu, układów krążenia, oddychania, narządów wewnętrznego wydzielania, układu nerwowego i innych.
Formę i metodykę pływania zdrowotnego różnicują jego funkcje, np. zwiększanie sprawności narządu ruchu (amputowani, paraplegicy), zwiększenie sprawności funkcji układów wewnętrznych ustroju (np. choroby układów krążenia i oddychania), relaks organizmu oraz stan zdrowotny pacjentów.
Pływanie korekcyjne - to ćwiczenia w środowisku wodnym w pozycji poziomej, zachowujące charakter ruchów lokomocyjnych, w których grupa mięśni o zaburzonym napięciu mięśniowym jest poddana działaniu korekcyjnemu.
Pływackie ćwiczenia korekcyjne - zgodnie z podstawowymi funkcjami wychowania fizycznego - spełniają funkcję kompensacyjną i korektywną. W ramach tych podstawowych funkcji, jakimi są działania profilaktyczne (funkcja kompensacyjna) i działania interwencyjne we wszelkich przypadkach odchyleń od normy postawy ciała, pływanie korekcyjne spełnia wiele innych zadań, podnosząc rangą i celowość ich stosowania:
Zwiększanie umiejętności pływackich - w miarę opanowywania podstawowych sposobów pływania korekcyjnego wprowadza się nowe, o większym stopniu skuteczności korekcyjnej, wymagające często w Ich wykonaniu zwiększenia umiejętności pływackiej;
Zmniejszenie napięcia mięśniowego - pływanie jako jedna z niewielu dyscyplin sportowych wpływa w dużym stopniu na zmniejszenie tonusu spoczynkowego nieśni szkieletowych. W wadach postawy ma to szczególne znaczenie dla nieśni nadmiernie napiętych i skróconych;
Pobudzenie czucia głębokiego w celu autokorekcji - odciążenie i zawieszenie ciała w wodzie w trakcie ćwiczeń lokomocyjnych zmusza organizm - wskutek braku bodźców z podłoża - do stałej kontroli napięć odpowiednich grup mięśniowych. Podświadoma, kontrola napięć mięśniowych stwarza określone nawyki, doskonaląc proces autokorekcji;
Podnoszenie wydolności organizmu - jako ćwiczenia lokomocyjne, realizowane w odmiennych warunkach środowiskowych, angażują w większym stopniu niż izolowane ćwiczenia korekcyjne na lądzie układy krążenia i oddychania. Wpływa to bezpośrednio na zwiększenie wydolności organizmu, unikając jednocześnie negatywnych skutków zwiększonego obciążenia na lądzie;
Zwiększenie motywacji działania - w porównaniu z ćwiczeniami korekcyjnymi na lądzie, pływanie korekcyjne - poprzez swoje odmienne' środowisko - wprowadza czynnik pewnej rywalizacji i rozprężenia psychicznego. Aktywizuje to podświadomie dziecko do dalszego aktywnego działania w procesie korekcyjnym.
2. ODDZIAŁYWANIE ŚRODOWISKA WODNEGO NA ORGANIZM CZŁOWIEKA
Woda oddziałuje w różny sposób na ciało człowieka w niej zanurzane. Organizm reaguje na temperaturę wody (czynnik termiczny), odbiera ciśnienia (hydrostatyczne, hydrodynamiczne), odczuwa lepkość wody, napięcie powierzchniowe.
Czynnik termiczny
Reakcja organizmu człowieka na działanie wody związana jest głównie z warunkami termicznymi, czyli wynika z temperatury wody. W zależności od temperatury wyróżniamy wodę:
Zimną o temperaturze 8-20°C
Chłodną 21-27°C
Letnią 28-33°C
Ciepłą 34-37°C
Gorącą 38-42°C
Woda, zależnie od temperatury, oddziałuje w różny sposób na receptory czuciowe skóry, powodując uczucie zimna, ciepła lub gorąca. Woda o temperaturze 33-35°C nie powoduje wyraźnych odczuć, gdyż jest to temperatura zbliżona do temperatury ciała, nazywana temperaturą obojętnego punktu cieplnego (punktu izotermicznego).
Bodziec termiczny powoduje w organizmie człowieka określone odczyny. Reakcje układów i narządów ustroju na bodziec termiczny są tym większe, im bardziej temperatura oddziaływania (środowiska) różni się od temperatury obojętnego punktu cieplnego.
Wpływ wody na układ krążenia
Wpływ wody na naczynia krwionośne
Zmiany naczynioruchowe występujące w skórze pod wpływem bodźców termicznych są kompensowane antagonistycznym zachowaniem się naczyń jamy brzusznej i klatki piersiowej. Po zwężeniu naczyń obwodowych następuje rozszerzenie wielkich naczyń klatki piersiowej i jamy brzusznej, natomiast rozszerzeniu naczyń obwodowych towarzyszy zwężenie naczyń jamy brzusznej i klatki piersiowej. Zależność ta nie odnosi się do takich narządów jak śledziona, nerki, mózg, które będąc pochodzenia ektodermalnego, reagują identycznie z naczyniami skórnymi.
Krótkotrwałe działanie zimnej wody powoduje skurcz naczyń skórnych objawiających się bladym zabarwieniem skóry, po którym następuje czynne rozszerzenie naczyń krwionośnych, zwane odczynem naczyniowym. Skóra po odczynie naczyniowym jest jasnoczerwona i ciepła. Odczyn naczyniowy występuje tym szybciej i wyraźniej, im krótszy jest czas działania bodźca zimna i im większa jest różnica temperatury ciała i wody. Wystąpieniu odczynu naczyniowego towarzyszy uczucie ogólnego rozgrzania i orzeźwienia.
Woda ciepła powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry i podskórnych, trwające jeszcze dłuższy czas po zaprzestaniu działania bodźca. To czynne przekrwienie, głównie o charakterze tętniczym. powoduje żywo różowe zabarwienie skóry.
Woda gorąca (o temperaturze powyżej 4()°C) powoduje przejściowe zwężenie naczyń i wywołuje krótkotrwałe dreszcze, po których szybko pojawia się uczucie silnego rozgrzania, spowodowanego następowym rozszerzeniem naczyń krwionośnych.
Wpływ wody na ciśnienie krwi i serce
Woda zimna zwężając naczynia obwodowe wpływa na podwyższenie ciśnienia krwi tym bardziej, im niższa jest temperatura wody. Po wystąpieniu odczynu naczyniowego ciśnienie nieco spada, ale nigdy nie dochodzi do wartości pierwotnej. Woda zimna zwalnia czynność serca i obniża tętno. Ciepła woda rozszerza naczynia krwionośne, przez co powoduje spadek ciśnienia krwi, a także przyspiesza czynność serca. Wzrasta przy tym objętość wyrzutowa i pojemność minutowa serca. Wzrost temperatury wewnątrz ciała o 1°C powoduje zwiększenie częstości skurczów serca średnio o 18,5 raza. W wodzie gorącej czynność serca także ulega przyspieszeniu, ale objętość wyrzutowa serca zmniejsza się na skutek zmniejszonego wypełnienia komór.
Obciążenie układu krążenia w kąpielach ciepłych (do temperatury ok. 39°C) jest podobne do obciążenia, występującego przy wysiłku chodzenia po równym podłożu. Przy wyższych temperaturach obciążenie serca zwiększa się progresywnie. Kąpiele w wodzie letniej nic powodują większych zmian ciśnienia krwi i pracy serca.
Wpływ wody na skład krwi
Kąpiele w wodzie zimnej powodują wzrost liczby czerwonych i białych krwinek w naczyniach obwodowych. Rośnie również zawartość hemoglobiny i ciężar właściwy krwi. Jest to spowodowane przesunięciem krwi ku obwodowi na skutek pobudzenia krążenia. Również kąpiele gorące wpływają na wzrost liczby krwinek czerwonych i zawartość hemoglobiny. Wzrost ten jest jednak pozorny środowiska wodnego na organizm człowieka - związany ze zgęszczeniem krwi po silnym poceniu się. Zmian w liczbie krwinek i zawartości hemoglobiny nic powodują jedynie kąpiele cieple.
Zarówno woda zimna, jak i gorąca stosowane ściśle miejscowo powodują, w miejscu działania, wyraźne zwiększenie liczby krwinek białych.
Wpływ wody na oddychanie
Kąpiele cieple wpływają na wzrost wentylacji płuc. Oddech staje się przyspieszony i powierzchowny. W ciepłej wodzie wentylacja minutowa pluć może zwiększyć się nawet 3-4 krotnie, ale w wodzie gorącej wentylacja pluć może być nieco mniejsza niż w wodzie ciepłej.
Kąpiel w wodzie chłodnej oraz w wodzie zimnej powoduje pogłębienie i zwolnienie oddechu, którym towarzyszy zwiększenie wentylacji minutowej płuc. W wodzie zimnej oddech może być nieregularny.
Wpływ wody na układ nerwowy
Woda działa na ustrój człowieka przez zakończenia nerwów zlokalizowanych w skórze, skąd bodźce są przekazywane do ośrodkowego układu nerwowego. Krótkotrwałe kąpiele w zimnej wodzie powodują wzrost pobudliwości czuciowej i ruchowej nerwów obwodowych. Chronaksja, (czyli czas, który mija od chwili zadrażnienia nerwu prądem elektrycznym o najsłabszym natężeniu do wystąpienia odczynu) zmniejsza się o połowę. Krótkotrwałe kąpiele zimne, po chwilowych dreszczach, działają orzeźwiająco i pobudzająco na nerwy czuciowe i ośrodkowy układ nerwowy — powodują poprawę samopoczucia i zwiększają chęć do wysiłków fizycznych. Kąpiele zimne zwiększają odczuwanie bólu i wzmagają napięcie powierzchownych grup mięśniowych.
Krótkotrwałe kąpiele ciepłe działają także pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy. Kąpiele gorące natomiast wpływają hamująco na nerwy czuciowe i ośrodkowy układ nerwowy. Powodują 2-3-krotny wzrost chronaksji, zmniejszenie szybkości przewodzenia bodźców, osłabiają odczuwanie bólu. Krótkotrwałe kąpiele gorące działają kojąco i uspokajająco. Długotrwałe kąpiele gorące wywołują uczucie ogólnego zmęczenia i osłabienia. Dlatego po długotrwałej gorącej kąpieli zaleca się krótkotrwały zimny natrysk lub chłodną kąpiel, aby przywrócić uczucie rześkości i świeżości.
Wpływ wody na czynności wydzielnicze
Wpływ na wydzielanie potu
Po kąpieli gorącej obserwuje się wydzielanie potu dochodzące do 1500 g. Wraz ze wzmożonym wydzielaniem potu występuje wydalanie chlorku sodowego, nieorganicznych kwasów tłuszczowych, mocznika, amoniaku i niekiedy produktów wadliwej przemiany materii (acetonu w cukrzycy, barwników żółciowych u chorych na żółtaczkę).
Wpływ na wydalanie moczu
Kąpiele zimne wzmagają wydalanie moczu na skutek drażnienia ośrodków regulujących czynność pęcherza moczowego. Krótkotrwale zimne kąpiele zwiększają przejściowo czynność wydzielniczą nerek. Długotrwałe działanie zimnego bodźca powoduje zwężenie naczyń krwionośnych nerek i w skutek tego zmniejsza wydzielanie moczu.
W ciepłej kąpieli wydalanie moczu zwiększa się. Wzrasta wydzielanie moczu przez nerki, ciepło działa przeciwskurczowo na pęcherz moczowy i obniża napięcie zwieracza cewki moczowej. W kąpieli gorącej czynność wydzielniczą nerek zmniejsza się.
Wpływ na wydzielanie gruczołów przewodu pokarmowego
Zimne kąpiele zwiększają łaknienie. Powodują zwiększenie wydzielania soków trawiennych. W żołądku wzrasta zawartość kwasu solnego. Zimne kąpiele znacznie zwiększają czynność motoryczną żołądka i ruchy robaczkowe jelit. W cieplej kąpieli po początkowym nasileniu wydzielania soków trawiennych i ruchów robaczkowych jelit obserwuje się zahamowanie tych czynności. Kąpiele ciepłe sprzyjają zmniejszeniu łaknienia.
Wpływ na gruczoły dokrewne
Zimna woda powoduje pobudzenie wydzielania noradrenaliny, adrenaliny,
glikokortykosteroidów i 17-ketosteroidów. Wzrasta również wydzielanie TSH, tyroksyny i histaminy. Po głębokim ochłodzeniu sekrecja amin katecholowych ulega zmniejszeniu. Kąpiele ciepłe sprzyjają zwiększeniu wydzielania acetylocholiny i kwasu adenylowego.
Wpływ wody na przemianę materii
Zużycie tlenu przez organizm wzrasta wyraźnie w kąpielach o temperaturze powyżej 38°C i poniżej 32°C. W kąpielach ciepłych jest to związane ze zwiększeniem w tych warunkach czynności układu krążenia i oddychania. Wzrost temperatury ciała o 1°C zwiększa przemianę materii o 17%. Kąpiele chłodne i zimne wzmagają procesy przemiany materii, aby zaspokoić zwiększone zapotrzebowanie organizmu na energię cieplną. W kąpielach ciepłych o temperaturze nieznacznie przewyższającej temperaturę ciała procesy przemiany materii ulegają niewielkiemu zwolnieniu, co pozwala wyrównać zwiększone pobieranie ciepła z wody przez rozszerzone naczynia krwionośne skóry.
Wpływ wody na mięśnie
Krótkotrwale zimne kąpiele wzmagają napięcie, wydajność i silę mięśni poprzecznie prążkowanych. Odruchowemu zwężeniu naczyń krwionośnych skóry towarzyszy przekrwienie mięśni. Daje to efekt „treningu" krążenia obwodowego. Długotrwale kąpiele zimne działają natomiast osłabiająco na mięśnie szkieletowe — szczególnie wyraźnie u osób wątłych. Krótkotrwale gorące kąpiele pobudzają i wzmacniają mięśnie szkieletowe. Długotrwale działanie tego bodźca, podobnie jak i długotrwale działanie zimna, osłabia mięśnie poprzecznie prążkowane i wywołuje uczucie zmęczenia. Można ten stan usunąć stosując krótkotrwałą kąpiel lub natrysk zimny.
Nasilenie reakcji organizmu wykonującego aktywność ruchową w środowisku wodnym będzie zależało od tego, na ile ilości ciepła wyprodukowano podczas pracy przez ustrój wpłynie na różnicę temperatury ciała i punktu cieplnie obojętnego wody.
Idealne warunki pracy w środowisku wodnym zachodzą wtedy, gdy nadmiar ciepła - wytwarzany podczas pracy ustroju - równa się ciepłu eliminowanemu w wodzie.
Przeciwwskazania do przebywania w środowisku wodnym o temperaturze powodującej przegrzanie organizmu (dodatni bilans cieplny):
-niewydolność krążenia z zaburzeniami rytmu,
-stany pozawałowe,
-gruźlica płuc,
-stany zapalne ostre i pod ostre,
-miażdżyca uogólniona,
-cukrzyca,
-ciąża, miesiączka,
-choroba Basedowa,
-choroba wrzodowa,
-niskie ciśnienie krwi,
-krwawienia i skłonności do krwawień,
-bóle głowy,
...
lazew20