Transformacja ustrojowa:
Jest rewolucją jaka wydarzyła się na wielu płaszczyznach polskiego systemu, gospodarki oraz zmian społecznych. Spowodowana była chęcią zmian i niechęcią do elity rządzących ówczesnej opozycji.
Różnego rodzaju manifestacje i strajki robotnicze, ukształtowanie się związków zawodowych, czy tez Solidarności, skłoniły władze PRL do rozpoczęcia obrad okrągłego stołu. To właśnie to wydarzenie uznaje się za oficjalny początek transformacji ustrojowej. Jeszcze przez jakiś czas system wierny partii matce utrzymywał się lecz sam fakt dopuszczenia strony opozycyjnej do oficjalnych rozmów może świadczyć o początkach pluralizmu na scenie politycznej PRL.
Transformacja systemu rozwijała się na trzech głównych płaszczyznach:
· gospodarczej- płaszczyzna ta zaczęła się już w roku 1988 reformami rządu Mieczysława Rakowskiego. Rząd ten rozpoczął bardzo szybkie reformy rynkowe i liberalizację polskiej, centralnie planowanej gospodarki. Transformacja gospodarcza zakończyła się w 1990 roku, przyjęciem pakietu reform gospodarczych, czyli tzw. Planu Balcerowicza.
· ustrojowej- ta płaszczyzna transformacji polegała na zmianach systemowych funkcjonowania państwa Polskiego. Najważniejszymi zmianami dla tej płaszczyzny były przede wszystkim porozumienia obrad okrągłego stołu, powołujące do życia senat i prezydenta. Drugim natomiast ważną zmianą transformacji zmieniającą obowiązujący system, było uchwalenie noweli grudniowej, czyli Ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, która całkowicie zmieniła I rozdział obowiązującej konstytucji, wprowadziła nowe zasady funkcjonowania państwa oraz w symboliczny sposób zerwała z dotychczasowym modelem tzw. demokracji ludowej.
· społecznej- rozwój transformacji na płaszczyźnie społecznej związany był z przejściem z typowych socjalistycznych społeczeństw, które charakteryzowały się niskim stopniem otwartości. Ale również oznaczało wiele nowych praw dla jednostki, podstawowych praw do życia itp., jak również co jest najważniejsze brak ograniczeń w kwestii wolności zrzeszania się, wypowiedzi i przynależności do różnych frakcji politycznych.
Konsekwencją tych blisko dwumiesięcznych rozmów było:
-restytucja izby wyższej parlamentu oraz urzędu prezydenta
-zmiana prawa o stowarzyszeniach, a tym samym możliwość pełnoprawnej rejestracji Solidarności
-ale przede wszystkim jedną z najważniejszych konsekwencji było zwołanie kontraktowych wyborów, w których opozycja miała możliwość zdobycia 35% miejsc w sejmie
-w wyborach do senatu opozycja miała możliwość zdobycia 100% miejsc oraz uzyskała możliwość wybrania premiera ze swojego kręgu
Po wielu nowelizacjach konstytucji z 1952, które mogły ukierunkować procesy przemian ustrojowych na tory demokratyczne, została przyjęta nowa konstytucja dnia 17 października 1997 roku. To właśnie tą datę umownie, niektórzy badacze przemian ustrojowych uznają za ich koniec.
Historyczne doświadczenia demokratyczne podziału lewica - prawica Co do odniesień do demokratycznych korzeni doświadczeń Rzeczpospolitej, to krąg badań jest ściśle zawężony. Począwszy od odzyskania niepodległości w 1918 roku, aż do roku 1989 pozostawaliśmy w systemach, które tą wolność skrzętnie nam ograniczała. Mimo wszystko jednak:
1) Lata 1918-1926
Po odzyskaniu niepodległości ciężko mówić w państwie Polskim o jakimkolwiek podziale sceny politycznej. Istniały natomiast trzy obozy skupiające ugrupowania bez konkretnego systemu, które to partie nie miały żadnego wspólnego programu ideologicznego. Ówczesną strukturę partyjną da się określić w ramach trzech ośrodków: środowisk związanych z Ligą Narodów, Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych oraz środowisk ludowych. I tak: pierwsze środowisko (związane z liga narodów) skupiało zaplecze polityczne Romana Dmowskiego, Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych była natomiast obozem skupiającym zwolenników Józefa Piłsudzkiego. Jak więc widać do 1926 podział na prawicę i lewicę nie odzwierciedlał tego co dziś powszechnie uważamy za taki podział sceny politycznej. Odniesienia te odnosiły się do wspólnych działań i realizowanych strategii.
Lewica obejmowała:
-Polska Partia Socjalistyczna
-PSL Wyzwolenie
-Stronnictwo chłopskie
-Niektóre mniejsze partie ludowe
Prawica obejmowała:
-Związek Ludowo Narodowy
-Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji
-Stronnictwo Rolnicze
-Stronnictwo Chrześcijańsko – Narodowe
Istniało również centrum . Skupiało ono: PSL- Piast, Narodowy Związek Robotniczy, Narodową Partię Pracy, oraz mniejsze Partie chrześcijańsko społeczne konserwatywne i liberalne.
2) Lata 1926-1939
Mechanizm jakim posługiwały się partie w tworzeniu podziału lewica-prawica po przewrocie majowym zaczął się zmieniać. Po przejęciu faktycznych rządów przez Józefa Piłsudzkiego istniał obóz skoncentrowany przy jego osobie, czyli Bezpartyjny blok współpracy z Rządem oraz Obóz Zjednoczenia Narodowego. Opozycja została praktycznie w ogóle wykluczona z życia politycznego. I choć pojawiły się próby jej zjednoczenia to właściwie oprócz Centrolewu, trudno mówić o jakiejkolwiek alternatywie wobec Sanacji.
Reżim sił rządzących poparcie miał w konstytucji z 1935 roku, która to zabraniała istnienie opozycji, tak więc wybory praktycznie do wybuchu wojny były bojkotowane przez opozycję.
3)Lata 1944-1989
Pierwszą oznaką demokratycznych przesłanek mogło być polityczne umocowanie się pozycji PSL, na podstawie porozumienia moskiewskiego. Działało na zasadach trzech mocarstw po konferencji w Jałcie. Na tych samych zasadach w 1945 powstało ponownie Stronnictwo Pracy, które wspierane było przez kościół katolicki. Jednak jeszcze w tym samym roku została zdelegalizowana i przejęta przez osoby Polskiej Partii Robotniczej. Choć okres ten był nacechowany eliminacją konkurencji, posiadał znikome oznaki rywalizacji politycznej, ale zaznaczyć trzeba ważną uwagę jaką jest to, że nie miało to nic wspólnego z ówczesnym podziałem lewica-prawica.
Władza przejmowała kolejno władzę poprzez kształtowanie się systemu rządów trzech partii, poprzez:
-zjednoczenie sfery robotniczych partii w miarę spójną całość (co dla większości partii oznaczało likwidację)
-osłabienie sił opozycyjnych
Jakiekolwiek inne doświadczenia demokratyczne w tym okresie skupiają się wokół istnieniu ruchów opozycyjnych:
-tajnych organizacji
-NSZZ „Solidarność”
-działalności kościoła katolickiego
Wnioskiem, oczywistym jaki nasuwa się po analizie systemu politycznego przed 1989, jasno wynika, ze nie istniała jako taka w swojej formie lewica i prawica. W tworzeniu sceny politycznej partie wzorować się musiały na zachodnich wzorcach podziału sceny politycznej, gdyż rzeczywistego wyglądu tego podziału w historii Polski przed III Rzeczpospolitą nie mamy.
Przywrócenie pojęć lewica i prawica po roku 1989
Podstawowymi kryteriami warunkującymi możliwość przywrócenia czy też poniekąd stworzenia pojęć lewica- prawica, było:
-odniesienie się do historycznych doświadczeń, których w historii praktycznie brak, więc skonfrontowanie ich z modelami zachodnich systemów.
-implementacja na polski system takiego modelu wynikała z tego, ze spectrum pojęciowe lewicy i prawicy, może być zmienne w czasie. Dlatego też system na linii lewica- prawica, który ukształtowała transformacja systemowa nadal podlega ewolucji.
-Trzy konteksty jakie wyróżnił Antoszewski w procesie powstawania partii politycznych (społeczny, polityczny i organizacyjny) odwołują się w swoich założeniach do kierunków lewica-prawica
Tworzenie partii na zasadzie ideologicznych lewica- prawica zwraca uwagę na zależności w jej formatowaniu:
1) nierówność na starcie prawicy w formowaniu pluralistycznej sceny politycznej, gdyż lewica, wywodząca się z komunistycznych środowisk posiadała zaplecze materialne i organizacyjne
2)brak aspiracyjności podmiotów wyborczych- w zachodnich modelach partie długo walczyły o upowszechnienie prawa wyborczego
Ważnym czynnikiem kształtującym lewicę i prawicę po 1989 roku była kwestia organizacyjna. Wg kryterium pochodzenia bowiem, partie grupowały się na trzy kategorie:
-partie postkomunistyczne (wywodzące się z sił reżimowych)
-partie wywodzące się z opozycji komunistycznej
-oraz te niezwiązane ze stronami konfliktu
Wniosek: -partie wywodzące się z sił komunistycznych w początkowej fazie kształtowania się polskiej sceny politycznej były izolowane
-partie solidarnościowe, które fragmentaryzowały się po roku 1989, dalej wykazywały takie tendencje co spowodowało klęskę w wyborach w 1993 roku
-proce kształtowania lewicy i prawicy sprawił, że specyficzne spektrum, podlegało w okresie transformacji bardzo szybkim ewolucjom
Wpływy transformacji na przyszły stan polskiej lewicy i prawicy
1. Rozbicie sceny politycznej 1989-1993
Okres ten, który charakteryzował się ogromną fragmentaryzacją sceny politycznej spowodowany był przede wszystkim modelem ewidencyjnym w tworzeniu partii, który to zakładał bardzo liberalne normy zakładania partii. Z założenia miał skłaniać obywateli do uczestniczenia w życiu politycznym
Bezpośrednim efektem, pierwszych rywalizacyjnych wyborów w 1991 roku, stała się skrajna fragmentaryzacja systemu partyjnego. Spowodowane było to z pewnością zastosowaniem proporcjonalnej ordynacji wyborczej, ale również sprzyjała temu „otwartość” rynku wyborczego. Elektorat solidarności również uległ fragmentaryzacji.
2. Faza genetycznej dwublokowości 1993-2004
Okres, w którym wyodrębnił się bardzo widoczny podział socjopolityczny na linii lewica- prawica.
3. Dominacja partii prawicowych po 2004 roku
Wynik słabnącego poparcia dla partii lewicowych i walka na scenie politycznej pomiędzy partiami prawicowymi. Strefa lewicy, posiada znaczenie marginalne
vesper_fischer