MOTYWACYJNE SKŁADNIKI OSOBOWOŚCI

Rozdz. 4.

Tradycyjne podejście do motywacji stosuje się w celu wyjaśnienia trzech kwestii:

1. Co pobudza organizm do działania?
2. Dlaczego organizm wybiera jedną reakcję kosztem drugiej?
3. Dlaczego organizm na ten sam bodziec reaguje raz tak a raz inaczej?

Zwykle rozważa się trzy aspekty motywacji:

1. pobudzenie (organizmu do działania)
2. wybór kierunku
3. gotowość reakcji (czyli dlaczego ten sam bodziec wywołuje w różnych momentach różne działanie)

Pdst. założeniem podejścia motywacyjnego jest teza o istnieniu wewnętrznych determinant zachowania jednostki. Zgodnie z tym poglądem procesy motywacyjne wpływają także na inne  procesy psychiczne (poznanie i działanie, myślenie i zachowanie).

George Kelly, choć pojęcie motywacji uważał za zbędne, zaproponował następujący podział różnych modeli teoretycznych:

1. teorie bodźców „popychających” ku danemu zachowaniu = teorie kija. Pojęcia: popęd, motyw, bodziec,
2. Teorie bodźców „pociągających” = teorie marchewki. Pojęcia: przyczyna, wartość, potrzeba.

Teoria Kelly’go  nie należy do żadnej z tych grup. Ponieważ zajmuje się samą naturą zwierzęcia, Kelly nazywa ją teorią osłaJ

Teorie kija: popędowe teorie motywacji

Tradycyjne teorie popędowe (zwane też hedonistycznymi) utrzymują , że organizmem kierują wewnętrzne bodźce. Popęd wiążę się z pewnym stanem biologicznym, takim jak głód czy pragnienie, wytwarzającym w organizmie napięcie. Napięcie to wywołuje ból albo uczucie dyskomfortu. Usunięcie go powoduje przyjemność.

Teoria popędów Freuda

·         Źródłem wszelkiej energii są stany pobudzenia organizmu – instynkty/popędy.

·         Popędy charakteryzuje:

1. 1. źródło (stan pobudzenia lub napięcia)
   2. cel (zmniejszenie napięcia, niosące ze sobą przyjemność)
   3. przedmiot (sposób ich zaspokojenia)

·         Fred wyróżnił:

1. 1. instynkt życia (libido)
   2. instynkt śmierci (brak odrębnej nazwy, kontrowersyjny, większość psychoanalityków woli mówić o instynkcie agresji)

·         Freudowski model struktury osobowości: id, ego, superego.

·         Psychoanaliza jest teorią dynamiczną  >  dynamika jest efektem gry między siłami motywacyjnymi tkwiącymi w człowieku  >  zdarzają się konflikty między popędami a zakazami moralnymi (superego) lub rzeczywistością  >   wywołują one lęk, a czasami (gdy konflikt jest zbyt silny) nerwice  > aby opanować lęk, człowiek sięga po mechanizmy obronne:

1. 1. zaprzeczenie (wcale nie odczuwam tego pragnienia)
   2. projekcja (pragnienie rzutowane jest na innych)
   3. wyparcie (pragnienie jest wypierane ze świadomości)

·         różnice indywidualne wyrażają się w:

1. 1. sile działania popędu seksualnego i popędu agresji
   2. sposobach wyrażania/zaspokajania swoich pragnień
   3. sposobie radzenia sobie z konfliktem i lękiem

·         Freud przedstawił motywacje ludzkie system hydrauliczny.

Teoria bodźca – reakcji

Większość behawiorystów odrzucało kategorię motywacji, w tym także popędów. Jednak niektórzy uznali, że może obyć ona pożyteczna, jeśli powiążę  się ją z obiektywnie badanymi wpływami zewnętrznymi. Np. czas, jaki organizm może  wytrzymać bez pożywienia, można powiązać z siłą popędu jedzenia. Z modelu tego korzystało wielu teoretyków bodźca-reakcji, między innymi...

Clark Hull.

·         Popędy pobudzają organizm do działania.

·         Popędy dzielimy na:

1. 1. pierwotne (powiązane z fizjologicznymi potrzebami organizmu)
   2. wtórne (nadbudowane nad pierwotnymi, np. niepokój czy lęk nadbudowany nad pierwotnym popędem bólu)

·         zgodnie z teorią instrumentalnego uczenia się Hulla reakcje zostają powiązane z bodźcami w wyniku wystąpienia wzmocnienia powodującego zmniejszenie siły popędu  >  powstaje nawyk  >  nawyki tworzą osobowość człowieka

·         model Hulla ilustrują typowe eksperymenty z zakresu warunkowania instrumentalnego prowadzone na szczurachJ

·         wtórny popęd lęku może być podstawą uczenia się!

Choć Freud i Hull posługiwali się podobnymi pojęciami, dzieliła ich ogromna przepaść. Pomost nad tą przepaścią postanowili przerzucić...

John Dollard i Neal Miller

·         jako jedni z pierwszych odnieśli teorię instrumentalnego uczenia się do procesów osobowościowych człowieka

·         kategoria konfliktu:

-          konflikt dążenie-unikanie

-          im bliżej celu, tym silniejsza reakcja

-          ten sam punkt docelowy związany jest i ze wzmocnieniem pozytywnym, i z karą

-          ponieważ linie zmierzania do celu i unikania go są nachylone pod różnymi kątami, muszą się w którymś momencie przeciąć  >  w miejscu przecięcia konflikt jest najsilniejszy

-          tendencja do dążenia jest większa w dużej odległości od celu

-          tendencja do unikania jest większa blisko celu

Henry Murray

·         główny nacisk na potrzeby:

1. które były dla niego tym samym, czym dla innych psychologów popędy
2. potrzeby płyną ze struktur mózgu odpowiedzialnych za działanie i percepcję
3. mogą jej wywoływać bodźce wewnętrzne i zewnętrzne
4. podział: potrzeby pierwotne, potrzeby wtórne
5. podział: potrzeby jawne (wyrażane bez żadnych zahamowań), potrzeby utajone (ich wyrażanie napotyka przeszkody)
6. potrzeby wiążą się ze stanami napięcia organizmu, a ich zaspokojenie z osłabieniem napięcia

·         satysfakcję przynosi  nie stan braku napięcia, lecz, lecz proces jego osłabiania

·         dążył do sporządzenia klasyfikacji potrzeb: 20 potrzeb jawnych, 8 utajonych

·         dostrzegał znaczenie zarówno zmiennych osobowościowych jak i środowiska zewnętrznego: w tym kontekście mówił o presjach – wpływach środowiskowych oddziałujących  na samopoczucie człowieka, presje były zewnętrznym odpowiednikiem potrzeb

·         można mówić o zgodności lub niezgodności potrzeb i presji

·         ważnym aspektem osobowości człowieka jest organizacja jego potrzeb  >  system szacowania potrzeb opracowany z Ch. Morgan  >  Test Apercepcji Tematycznej (TAT) odwoływał się do wyobraźni, bo ludzie nie potrafią mówić o swoich potrzebach

Mc Clelland

-          projekcyjne narzędzie do mierzenia potrzeby osiągnięć

-          potrzeba osiągnięć działa jak popęd biologiczny, bo pobudza i kieruje zachowaniem

-          badano również potrzebę władzy i bliskości

-          projekcyjne wskaźniki motywacji odzwierciedlają rzeczywiste motywacje, na ich podstawie jesteśmy w stanie przewidywać zachowanie człowieka w swobodne j sytuacji oraz w dłuższym czasie

-          autocharakterystyki odzwierciedlają wartości i normy społeczne

·         Murray rozdzielał motywacje i cechy

Teoria dysonansu poznawczego Festingera

·         Dysonans – stan napięcia powstającego, gdy dwa (lub więcej) przekonania o rzeczywistości(jednostki poznawcze) są niespójne lub pozostają ze sobą sprzeczne

Teorie marchewki-zachęty: motywacja pozytywna

·         Teorie te podkreślają rolę pociągających zachęt, kiedy to motywacją organizmu jest jakaś upragniona sytuacja docelowa. Organizm nie znajduje się pod presją, lecz  czuje pociąg do czegoś. Punkt docelowy wiążę się z przyjemnością, jest więc swoistą „marchewką”.

·         Są hedonistyczne.

·         Kładą nacisk na celowy charakter działania i wyjaśnianie przyczyn zachowania.

·         Pojęcie celu przedstawia ludzi jako planowo działające systemy.

·         Teorie celowe a osobowość: teorie celowe przywracają do łask pojęcie motywacji; różni ludzie obierają sobie różne cele; różnice indywidualne obejmują również sposoby realizacji celów, przyjmowane strategie i plany; cele mają duży wpływ na strategie funkcjonowania osobowości.

·         5 ogólnych kategorii celów:

1. 1. odprężenie/zabawa
   2. agresja/władza
   3. poczucie własnej wartości
   4. uczucie/wsparcie
   5. zmniejszenie niepokoju/poczucia zagrożenia

·         Podstawowe prawidłowości:

1. 1. Ludzie chętniej zmierzają do celów o dużej wartości i osiągalnych.
   2. Działania zbliżające do celu wiążą się z emocjami pozytywnymi i na odwrót.
   3. Istnieje związek między funkcjonowanie celów a samopoczuciem i stanem zdrowia człowieka.
   4. Ludzie wyznaczają sobie odmienne cele w różnych dziedzinach życia.

Poznawcze teorie motywacji: osioł Kelly’ego

·         Człowiek jest aktywny, bo taka jest natura żywego organizmu.

·         Ludzie zachowują się jak naukowcy, którzy próbują przewidzieć przyszłe zdarzenia.

·         Działanie systemu konstruktów osobistych polegało na przedstawianiu sobie rzeczywistości w celu stawiania hipotez dotyczących przyszłych wydarzeń.

·         Ludzie wybierają takie działania, które stwarzają perspektywę dla rozwoju  ich systemu konstruktów osobistych.

·         Dążymy do doskonalenia naszych konstruktów  >  uciekamy przed lękiem powstającym w sytuacji kompletnej niepewności i nudą wynikającą z rutyny. Dążymy, ponieważ tak funkcjonują żywe organizmy.  >  Pervin uważa, że to jest myślenie hedonistyczne, chociaż bez kategorii popędów i zmniejszania napięcia.

Atrybucyjny model Weinera

·         Trzy podstawowe sposoby tłumaczenia przyczyn wydarzeń:

1. 1. wymiar umiejscowienia kontroli: przyczyny wydarzeń tkwią w człowieku lub poza nim
   2. wymiar stabilności
   3. wymiar wpływu na wydarzenia

·         Wymiar atrybucji wpływa na emocje i motywacje człowieka.

·         Szczególne znaczenie mają atrybucje na wymiarze wpływu na zdarzenia, ponieważ w nich uwidacznia się kwestia odpowiedzialności.

Model myślenia o sobie i o świecie Dweck

·         Ludzie przyjmują ukryte założenia na temat Ja i świata, wytyczające im następnie różne cele.

·         Mając za podstawę te ukryte teorie i cele, ludzie dokonują różnych atrybucji i reagują różnymi emocjami i działaniami za wydarzenia.

·         Ludzie mają różne teorie i cele w różnych dziedzinach: osoba prezentująca bezradność w jednej dziedzinie, może być zorientowana na doskonalenie się w innej.

Dążenie do samorealizacji

R.H. White

·         Artykuł kwestionujący tradycyjne pojęcie motywacji

·         Podstawowym motywem działania człowieka jest potrzeba kompetencji, polegająca na tym, że pragnie on działać skutecznie.

·         Każdy organizm naturalnie dąży do wzrostu i rozwoju.

Carl Rogers uważał pragnienie samorealizacji za zasadniczy motyw ludzkich działań.

Maslow nadał ludzkim motywacjom strukturę hierarchiczną.

Deci i Ryan

·         Ludzie mają motywację wewnętrzną: naturalną, wrodzoną skłonność do rozwijania swoich zainteresowań i uzdolnień; polegającą na dążeniu do wykonania jakiegoś zadania z powodu zainteresowania nim samym.

·         Osoby bezinteresownie angażujące się w jakieś działanie bardziej się nim interesowały niż osoby oczekujące nagrody za swój a pracę.

·         Jeśli jakieś zadania odbywa się pod presją kontroli społecznej, wtedy motywacja wewnętrzna słabnie.

Mihaly Csikszentmihalyi

·         Koncepcja doświadczeń optymalnych

·         Koncepcja efektu flow (efekt przepływu): chodzi o sytuacje, kiedy człowiek, choć nie odnosi z tego żadnych korzyści: przyczyną jego działalności jest czysta przyjemność.