3 Zycie z rakiem Lisa Stein.pdf

Z yc i e

z rakiem --

Diagnoza nowotworu ztośiiwego to

dia każdego chorego ogromny wstrząs .

Ale nie wolno się poddawać . Trzeba korzystać

z wszelkich dostępnych metod leczenia

Lisa Stein

Przeelad

∎ Zamiast poddawać się depresji

i standardowym kuracjom,

chorzy na raka coraz częściej

zbroją się w informacje i przejmują

kontrolę nad leczeniem . Tendencja

ta stopniowo zyskuje też akceptację

gtównego nurtu medycyny.

ył luty 2003 roku . Kris Carr,

amerykańska aktorka i foto-

graf, miała właśnie swoje „pięć

minut" - dynamiczną, zielonooką

piękność wręcz rozchwytywano . Naj-

większą popularność przyniósł jej

udział w dwóch reklamach piwa Bud

Light, wyemitowanych podczas roz-

grywek Super Bowl. To wtedy okrzyk-

nięto ją „Julią Roberts reklamy" (tak

przynajmniej twierdził jej agent) . Ale

i wcześniej odnósiła sukcesy. Miała

na koncie kilka ważnych występów

teatralnych i filmowych, w tym rolę

w sztuce Arthura Millera zatytułowa-

nej Związki pana Petera, w której grała

(nago!) u boku Petera Falka.

Podobnie jak większość jej rówie-

śników 31-letnia Carr regularnie ruj-

nowała swoje zdrowie . Batoniki, fast

foody i wypijane w biegu kawy to było

jej menu, które pochłaniała pomiędzy

niekończącymi się przesłuchaniami

a kręceniem kolejnych ujęć . Nic dziw-

nego więc, że od czasu do czasu sza-

lony tryb życia dawał się młodej ko-

biecie we znaki . Tak było i tym razem .

Właśnie wróciła do domu w Nowym

Jorku z festiwalu filmowego Florida's

Sarasota, gdzie odbył się premierowy

pokaz filmu z jej udziałem . Po ,balan-

gach w stylu gwiazd rocka" goniła już

resztkami sił. Postanowiła więc się od-

truć, oczyścić ciało i duszę, poćwiczyć

i przez jakiś czas prawidłowo się od-

żywiać . Obiecała sobie, że na miesiąc

zrezygnuje z picia alkoholu; zapisała

się nawet na zajęcia z jivamukti joga,

aby raz-dwa powrócić do pełni sił .

„Następnego ranka czułam się, jak-

by mnie potrąciła ciężarówka" - wspo-

mina Carr. Bolał ją każdy mięsień.

Zlekceważyła jednak cierpiące ciało,

dochodząc do wniosku, że po prostu

z jej formą jest gorzej, niż przypusz-

czała. Jak zwykle wślizgnęła się w ob-

cisłe dżinsy, nałożyła grubą warstwę

makijażu i ruszyła na przesłuchanie

- tym razem do reklamy dietetycznego

shake'a . (Nie wybrano jej, ponieważ,

jak mówi smukła była modelka, uzna-

no, że jest za gruba.)

Wieczorem okazało się, że sztywne

mięśnie to najmniejszy problem Carr.

Do nasilającego się bólu dołączyły

płytki oddech i skurcze brzucha. Na

•

Doświadczenia Kris Carr, amerykańskiej

aktorki i pisarki, u której wykryto

rzadką, nieuleczalną odmianę raka,

pokazują, w jaki sposób skutecznie

radzić sobie z przewlektą chorobą.

•

Artykut jest krótkim przewodnikiem,

zawierającym wskazówki przydatne

w opracowywaniu skutecznej

strategii przeciw chorobie. Uczy,

jak rozmawiać z lekarzami, oraz

w jaki sposób szukać pomocy.

4 ŚWIAT NAUKI

NADZIEJE ONKOLOGII

„Nie sądzę, by ktokolwiek mial lepsze życie od mojego"

- przekonuje chora na raka Kris Carr .

Diagnoza

i co dalej?

następny dzień umówiła się na wizytę

u lekarza.

Kłopoty z pęcherzykiem żółciowym

- oznajmił ten po krótkim badaniu .

Zalecana terapia : usunąć narząd, któ-

ry, gdy jest zdrowy, pomaga wątro-

bie w trawieniu tłuszczu, chory zaś

- przysparza cierpienia . Specjalista

przepisał Carr środki przeciwbólowe

i wysłał ją na USG, aby potwierdzić,

że to pęcherzyk żółciowy jest przyczy-

ną dolegliwości . Nie był!

„Kiedy zrobili USG, zauważyli »zmia-

ny patologiczne« . Cała wątroba była

pokryta kropkami, wyglądała jak ser

szwajcarski" - wspomina aktorka. Za-

niepokoiło ją to, ale wciąż niczego nie

podejrzewała. „Nie wiedziałam, że te

zmiany to guzy" - wyjaśnia.

Seria badań przeprowadzonych

w ciągu kilku następnych dni wyka-

zała, że organizm kobiety zaatakował

nabłonkowaty śródbłoniak krwiono-

śny (EHE - epithelioid hemangioendo-

thelioma), czyli nowotwór złośliwy

wyściółki naczyń krwionośnych wą-

troby i płuc . Jest to niezwykle rzadki

rodzaj raka - występuje tylko u 0 .01%

chorych na nowotwory, przy czym

w Stanach Zjednoczonych wykrywa

się 200-300 przypadków tego typu za-

chorowań rocznie. Jego przyczyna na-

dal jest nieznana. Lekarze stwierdzili,

że u Carr choroba osiągnęła już czwar-

tą fazę rozwoju, czyli niemożliwa jest

interwencja chirurgiczna, a co za tym

idzie - wyleczenie. „Niektórzy mówią,

że guzy pojawiły się nagle jak deszcz

meteorów" - tłumaczy aktorka. Inni

podejrzewają, że rosły przez całe jej

życie .

EHE zazwyczaj rozwija się powoli.

Nie opracowano jeszcze lekarstwa ani

skutecznej terapii na ten rodzaj nowo-

Rozpoznanie : rak . Kręci się w gto-

wie i coś tamuje oddech . W ułamku

sekundy dotychczasowe życie rozpada

się. „Kiedy słyszy się tę diagnozę, cały

wszechświat zaczyna nagle swobodnie

opadać - pisze Carr w wydanej w 2007

roku książce Crazy Sexy Cancer Tips .

- Wiadomość o nowotworze to potęż-

ny cios . Trzeba wiele czasu, żeby się

po nim pozbierać".

Co zrobić (po wzięciu głębokiego odde-

chu i próbie uspokojenia nerwów) :

Znaleźć najlepszego specjalistę : Nie

wzbraniajcie się przed odbywaniem

podróży i zawsze zasięgajcie drugiej, trze-

ciej, a nawet czwartej opinii, aby upewnić

się, że oferują wam najlepszą terapię .

Przygotować plan działania : Aby opraco-

wać najlepszą receptę, zbierzcie zespół

składający się z lekarzy oraz rehabilitantów

i psychologów (nauczą was, jak wzmoc-

nić odporność i zapanować nad własnym

duchem) . Poproście przyjaciół i rodzinę,

aby się wtrącali i przetrząsnęli Internet

oraz półki z książkami w poszukiwaniu

informacji. „Jeżeli chcecie wyzdrowieć,

musicie przejąć inicjatywę" - radzi Carr.

Zmienić tryb życia : „Nawyki żywienio-

we oraz regularne ćwiczenia fizyczne

to jedyne, co znajduje się pod waszą

kontrolą" - pisze Carr . Radzi, aby wypró-

bowywać zdrowe diety, ćwiczenia gimna-

styczne i alternatywne terapie. Jej zda-

niem pozwala to poprawić samopoczucie

i utrzymać je przez dłuższy czas .

Znaleźć grupę wsparcia: „Nikt nie zro-

zumie was tak dobrze jak inni, którzy

wygrali z rakiem - przekonuje Carr. -

Tkwi w tym niewiarygodna sita".

Żyć pełnią 'rycia! „Nie czekajcie na pozwo-

lenie . Życie nie kończy się w chwili, kiedy

dowiadujecie się o nowotworze - mówi

Carr. - Po prostu zacznijcie żyć" .

WYDANIE SPECJALNE 2009

ŚWIAT NAUKI 5

tworu, ale prowadzi się w tym celu

badania. Lekarz zaproponował stra-

tegię „obserwacji i czekania" . W prak-

tyce oznaczało to, że zostaną pobrane

próbki guzów i przez dwa miesiące

będą sprawdzane pod kątem tego, czy

nadal się rozwijają, a jeśli tak, to w ja-

kim tempie. Okazało się, że w danym

momencie są spokojne . Istniała więc

nadzieja, że taki stan się utrzyma .

Był 14 lutego. „Radosnych walenty-

nek. Masz raka" - zapisała Carr w swo-

im dzienniku.

rują inni . Ja byłam młoda i pełna ener-

gii. Na miłość boską, przecież byłam

dziewczyną z reklamy Bud Light! Mia-

łam wrażenie, jakbym zajrzała w lufę

pistoletu, żeby sprawdzić, ile kul zosta-

ło w środku" .

Dokładnie było ich 24. Zaśmieca-

ły wątrobę i płuca. Carr naciskała na

lekarza, aby powiedział jej, jakie ma

perspektywy i możliwości wyboru. „Po

prostu proszę spróbować normalnie

żyć" - odpowiedział .

Z dwoma tuzinami tykających bomb

w ciele? „Jak, u licha, miałam to zro-

bić? Jak miałam żyć z rakiem, nie my-

śląc codziennie o śmierci?" .

Cóż, lekarz zasugerował, że mogła-

by spróbować wzmocnić swój układ

odpornościowy poprzez odpowiednią

dietę i zmianę stylu życia . „Nie zdawał

sobie sprawy, że w tym momencie za-

siał we mnie ziarno gotowości do prze-

prowadzenia osobistej rewolucji - mó-

wi Carr. - Nie miałam zamiaru biernie

czekać na niewiadome. Postanowiłam

całkowicie pogrążyć się w nałogu le-

czenia i zdrowego życia

Zaczęła szukać wszelkich dostęp-

nych informacji. Zasięgała kolejnych

opinii. „Gdybym posłuchała jednego

z lekarzy, z którymi rozmawiałam na

początku, już by mnie pokroili, przy-

smażyli i dźwigałabym nie jeden, a trzy

obce narządy".

Dlaczego ja?

„CZUŁAM SIĘ TAK, jakbym otrzymała cios

w brzuch od Boga - wspomina ten mo-

ment Carr. - Rak to przerażające sło-

wo. Jak coś takiego mogło przytrafić

się właśnie mi? Przecież na raka cho-

0 co pytać lekarzy

Badania dowodzą, że dobrze poinformowani

pacjenci lepiej znoszą dolegliwości i doświadcza-

ją mniej ubocznych skutków terapii niż ci, którzy ogra-

niczają się do wykonywania zaleceń lekarza . Informacja

daje poczucie choćby ograniczonej kontroli nad chorobą .

Zasada numer jeden : nie dać się zastraszyć lekarzowi .

Niech wytłumaczy wszystko, czego nie rozumiecie. Przed

wizytą warto przygotować listę pytań - pozwala to unik-

nąć zdenerwowania i zmniejsza prawdopodobieństwo,

że o czymś się zapomni. Dobrze jest też zabrać do leka-

rza notes, żeby zanotować odpowiedzi . W sytuacjach

stresowych pamięć lubi płatać figle . Oto pytania :

p Co spowodowało moją chorobę?

•

Jeśli schorzenie ma podłoże genetyczne, czy inni członkowie rodziny

są zagrożeni?

•

Czy należy zmienić styl życia (dieta, ćwiczenia, odpoczynek)?

•

Czego warto unikać, ponieważ mogtoby wywołać lub zaostrzyć objawy choroby?

Co robić, kiedy nasilą się istniejące lub pojawią się nowe objawy?

Jakie badania trzeba przeprowadzać? Jak często?

Li W jakim stadium znajduje się nowotwór? Co to w praktyce oznacza?

Li Jakie są ogólne prognozy w moim przypadku i jaka jest szansa

na wyzdrowienie?

Li Czy moja choroba może wejść w remisję (stadium bezobjawowe)?

•

Jaka jest zalecana terapia?

p Jak często będą przeprowadzane zabiegi (np . chemioterapia) i jak długo

będą one trwać?

Natóg zdrowia

AKTORKA zabrała się do czytania ksią-

żek i przeglądania Internetu. („Mówię

ludziom, że zrobiłam doktorat na Uni-

wersytecie Google" - śmieje się.) Za-

mieniła fast foody na dietę wegańską,

a martini na zielony wywar z ogórków,

włoskiej kapusty, selera i brukselki.

Wspólnie z innymi młodymi kobietami

sformowała „oddział" chorych na raka.

Poznawała alternatywne metody lecze-

nia, nie wyłączając masażu i medytacji.

Spędziła nawet pewien czas w klasz-

torze zen . Zaczęła też dokumentować

swoją podróż. Filmowała wszystkich lu-

dzi, z którymi się spotykała : od lekarzy,

poprzez guru, po rozmaitych konowa-

łów. Dzięki temu zyskała pewność sie-

bie i powoli przejmowała kontrolę nad

chorobą. („Wystrzegajcie się szybkich,

pewnych diagnoz - radzi Carr. - Jeżeli

ktoś daje wam gwarancje, bierzcie nogi

za pas!)

Szukając onkologa, Carr zachowywa-

ła się jak dyrektor firmy, którą na wła-

•

Jakie mogą wystąpić skutki uboczne?

•

Jakie ryzyko i korzyści wiążą się z poszczególnymi terapiami?

Czy istnieją alternatywne metody leczenia? Jakie?

p Jakie są spodziewane efekty terapii?

p Czy leczenie jest bolesne? Jeśli tak, co zrobić, by złagodzić cierpienie?

•

Ile czasu zajmuje dochodzenie do zdrowia? Czy konieczny będzie pobyt

w szpitalu?

Li Kiedy mogę powrócić do normalnej aktywności?

Li Czy mogą wystąpić przerzuty? Jak to wpłynie na dotychczasowe leczenie?

•

Czy kwalifikuję się do doświadczeń klinicznych?

p Co się stanie, jeżeli nastąpi postęp choroby w trakcie eksperymentu

klinicznego?

•

Gdzie mogę szukać emocjonalnego, psychologicznego i duchowego wsparcia?

Do kogo dzwonić z pytaniami po godzinach pracy?

p Czy mogę skontaktować się z panem/panią lub z pielęgniarką, jeśli będę mieć jakieś

pytania? (jeżeli na to pytanie padnie odpowiedż „nie" - poszukajcie innego lekarza) .

6 ŚWIAT NAUKI

NADZIEJE ONKOLOGII

•

sny użytek nazwała „Ratujcie Mój Tyłek

SA" . Lekarzy traktowała natomiast tak,

jakby ubiegali się u niej o pracę. „Jeśli

kandydat spełniał wszystkie wymogi -

OK. Jeśli nie - następny, proszę!" . Nie-

których odrzucała, ponieważ nie mieli

właściwego podejścia do pacjenta („po-

winniśmy się wzajemnie szanować"),

innych dyskwalifikował zalecany plan

leczenia. Wśród odrzuconych znalazł

się na przykład onkolog, który zapropo-

nował przeszczepienie trzech narządów

(chorej wątroby i obu płuc). „Niektórzy

lekarze nie potrafią odejść od starego

schematu: »usmaż go i wytnij«, a cza-

sami to naprawdę nie jest konieczne .

W moim przypadku nie było - opowia-

da Carr. - Chcielibyście, żeby was kroili

na oślep? Trzeba się upewnić, że jest się

w dobrych rękach. Ot, i cała filozofia!" .

Rozmowy z kandydatami utwierdza-

ły ją w przekonaniu, że lekarze „nie

znają odpowiedzi na połowę ze stawia-

nych im pytań" . Jednak najwięcej na-

dziei na ich znalezienie dają ci, którzy

potrafią się do tego przyznać . Do tej

grupy należał specjalista, którego osta-

tecznie „zatrudniła", George Demetri,

kierownik Center for Sarcoma and Bo-

ne Oncology przy Dana-Farber Cancer

Institute w Bostonie . W przeciwień-

stwie do wielu innych „ubiegających

się o stanowisko" nie tylko posiadał

referencje medyczne, lecz także „był

miły i potrafił współczuć", a ponadto

życzliwie traktował wkład pacjenta

w proces leczenia.

mu kres. „Nie wiemy tego. Obecnie

nie ma lekarstwa na ten nowotwór -

mówi Carr. - Nie wątpię jednak, że no-

we farmaceutyki czy metody leczenia

powstaną właśnie tu [w Dana-Farber

Cancer Institute]. Nie mogłam trafić

lepiej" .

Gdy Carr dowiedziała się o chorobie,

skierowała obiektyw kamery na siebie,

rejestrując na taśmie własne życie z ra-

kiem. Po czterech latach powstał film

dokumentalny zatytułowany Crazy Sexy

Cancer. Jesienią 2006 roku kupił go ka-

nał TLC, a swoją premierę na dużym

ekranie miał w ubiegłym roku na fe-

Trzymać chorobę w szachu

ZDANIEM DOKTORA DEMETRI, młoda ko-

bieta może „przeżyć całe życie" z cho-

robą, ale nie jest również wykluczone,

że w pewnym momencie rak położy

Gury w wątrobie

dole). Wkrótce po

usłyszała tę diagno

kupiła wszystkie'

na temat tego scho

Szanse n a zwycięstwo

Powodzenie w walce z rakiem często mierzy się wskaź-

nikiem względnej przeżywalności pięcioletniej. Oblicza

się go, porównując liczbę chorych, którzy żyją pięć lat od diagnozy,

z liczbą ludzi, którzy przeżyliby ten sam

okres, gdyby nie zachorowali . Może się

wydawać, że pięć lat to niewiele, ale

tak naprawdę to mnóstwo czasu, jeśli

weźmie się pod uwagę fakt, że śred-

nia wieku osób, u których wykrywa

się nowotwór, to ponad 65 lat . Obok

przybliżone zestawienie wskaźników

względnej przeżywalności pięcioletniej

dla różnych nowotworów zdiagnozowa-

nych w latach 2002-2003 . Wskaźniki

te obliczono w programie EUROCARE-4,

w ramach którego z rejestrów krajowych

23 państw Europy zebrano dane doty-

Wskaźniki przeżywalności pięcioletniej [%] :

czące przeżywalności ponad 13.5 mln chorych zdiagnozowanych

po 1978 roku, obejmując badaniem około 93% mieszkańców kon-

tynentu . Co ciekawe, jeszcze w 1975 roku skumulowany wskaźnik

względnej przeżywalności pięcioletniej

dla wszystkich nowotworów w pań-

stwach wysoko rozwiniętych wynosił

około 50%, natomiast już w 2000 roku

podniósł się do 67% i ciągle rośnie .

Należy pamiętać, że wskaźniki przeży-

walności różnią się znacznie nie tylko

w zależności od rodzaju raka oraz wieku,

płci, ogólnego stanu zdrowia, stylu życia

i etnicznego pochodzenia chorego, lecz

także możliwości finansowych systemu

opieki zdrowotnej, które często limitują

dostęp do najnowocześniejszej diagno-

styki oraz kosztownych terapii .

Czerniak (skóra)

86.3

Rak piersi

82 .2

Rak prostaty

79.9

Rak pęcherza moczowego

67.3

szyjki macicy

Rak jelita grubego

65 .2

56.8

Rak nerek

55.1

Chłoniaki

53 .6

Rak jajnika

Rak plut i oskrzeli M 12

Rak trzustki ∎ 5.2

36.5

WYDANIE SPECJALNE 2009

ŚWIAT NAUKI 7

Rak

Wsparcie, rady

kologiczna. W przeszłości popełniano

błędy w leczeniu i odrzucano zdoby-

cze medycyny tradycyjnej . Zdaniem

Carr, nowe podejście pozwala inaczej

postrzegać raka - nie w kategoriach

piętna, wyroku śmierci czy wady, którą

koniecznie trzeba wytępić. W ten spo-

sób zwalnia się miejsce dla metod trzy-

mających guzy w szachu, co pozwala

zyskać na czasie i przeczekać do chwi-

• li opracowania kolejnych rozwiązań .

„Nowe, zadziwiające terapie niejed-

nokrotnie trafiają prosto w guz, dzięki

czemu życie i układ odpornościowy

pacjenta pozostają nienaruszone - mó-

wi Carr. - A poza tym, my sami, jako

chorzy, możemy w znacznym stopniu

pomóc naszemu ciału".

i narzędzia

Właśnie dowiedzieliście się, że macie raka,

co dalej? Po pierwsze i najważniejsze, nie

próbujcie uporać się z tym sami . Pozwólcie,

żeby rodzina i przyjaciele udzielili wam

pomocy i poszukajcie ludzi znajdujących się

w podobnej sytuacji, na których będziecie się

mogli oprzeć.

Zasoby w Sieci :

• www.puo .pl : Strona Polskiej Unii Onkologii to najlepsze miejsce, by zacząć swoje

internetowe poszukiwania . Znajdziecie tu listę ośrodków onkologicznych, a także dane

kontaktowe do stowarzyszeń osób chorych i ich rodzin .

• www.nfz.gov.pl: Narodowy Fundusz Zdrowia jest w Polsce głównym płatnikiem świad-

czeń w dziedzinie onkologii . Na jego stronach dowiedzieć się można m .in.: które szpitale

prowadzą leczenie onkologiczne i jak długie są do nich kolejki ; w jaki sposób załatwić

leczenie za granicą, a także, gdzie wykonywane są bezpłatne badania przesiewowe .

• www.coi.pl/index.php/dla-pacjentow: To bardzo przydatna strona Centrum Onkologii

w Warszawie, na której znaleźć można poradniki dla osób już cierpiących na nowotwory

bądź podejrzewających u siebie chorobę nowotworową .

•

www.crazysexycancer.com: Strona Carr. Macie jakieś pytania? Chcecie się wygadać?

Odwiedźcie jej internetową społeczność na w ww .crazysexylife.com

• www.cancer .gov: Strona National Cancer Institute . To obszerne źródło najnowszych

metod leczenia i eksperymentów klinicznych (dostępna również baza danych dotyczących

eksperymentów otwartych).

„Obserwować i żyć"

Obecnie aktorka tworzy organizację

non profit, której celem będzie współ-

praca z najlepszymi onkologami i pro-

wadzenie badań opartych na informa-

cjach uzyskiwanych od ponad 1000

członków internetowe] społeczności

(w ww .crazysexylife.co m) oraz od 5 do

10 łys. gości, którzy co tydzień od-

wiedzają jej stronę (www .crazysexy-

cancencom). „Chcemy być jednym

z wielu mostów łączących medycynę

zachodnią z medycyną tradycyjną" -

deklaruje Carr. Kiedy po raz pierwszy

usłyszała diagnozę, uważała, że nowo-

twór to przerażający ciąg zdarzeń, nie-

uchronnie prowadzących do śmierci .

stiwalu South by Southwest w Austin,

stolicy Teksasu. „Nie chcę powiedzieć,

że rak jest sexy - podkreśla aktorka.

- Twierdzę tylko, że choroba nie musi

odbierać nam sił. Wciąż przecież ży-

jemy i w pełni jesteśmy ludźmi . Może

i mam raka, ale radzę sobie z nim i na-

dal jestem sobą. Najważniejsze to mieć

coś do powiedzenia i to mówić".

Carr należy do wciąż rosnącej licz-

by osób dotkniętych chorobą nowo-

tworową, które żyją pełnią życia .

Umożliwia im to zarówno rozwój

medycyny, jak i postępowa myśl on-

Jak zachować zdrowie

Chorzy poddawani terapii onkologicznej mogą wzmac-

niać swoje fizyczne (i emocjonalne) rezerwy odpowiednią

dietą, ćwiczeniami i zmniejszeniem poziomu stresu . American

Institute for Cancer Research, który finansuje badania nad rolą

odżywiania i ćwiczeń w zapobieganiu nowotworom i ich leczeniu,

zaleca stosowanie diety, która przynajmniej w dwóch trzecich skła-

da się z warzyw, owoców i pełnych ziaren . Oto krótkie podsumo-

wanie badań :

• Badanie przeprowadzone na grupie 22 tys. zdrowych Greków

wykazało, że ich śródziemnomorska dieta, bogata w warzywa, pełne

ziarna, oliwę z oliwek, owoce i ryby, zmniejsza ryzyko zachorowania

na raka przynajmniej o 25%. Inne analizy dowodzą, że składniki

zawarte w warzywach liściastych mogą zahamować wzrost komórek

rakowych w piersi, skórze, płucach i brzuchu, a zielona herbata

może powstrzymać rozwój raka jelita, wątroby, piersi i prostaty .

(Podejrzewa się, że flawonoidy w herbacie i karotenoidy w warzy-

wach działają jako antyoksydanty i mogą unieszkodliwiać rakotwór-

cze wolne rodniki.)

•

nawet o 61%. Wyniki dotyczyły także tych chorych, którzy zajęli się

sportem dopiero w chwili, kiedy usłyszeli diagnozę .

• Przeprowadzone w 2005 roku analizy dowiodły, że 92% kobiet

chorych na raka piersi z grupy blisko 3 łys., które spacerowały lub

wykonywały inne ćwiczenia od trzech do pięciu godzin tygodnio-

wo, żyto jeszcze po 10 latach od momentu rozpoznania choroby .

Natomiast w grupie kobiet ćwiczących mniej niż godzinę tygodnio-

wo przeżywalność wynosiła 86% .

Z opublikowanego w 2004 roku przeglądu prasy naukowej z okre-

su ostatnich 30 lat wynika, że u chorych na nowotwory, którzy

mają poczucie bezradności lub tłumią negatywne emocje, ryzyko

wystąpienia przerzutów jest większe niż u pacjentów nastawio-

Dwa badania przeprowadzone w 2006 roku wykazały, że regular-

ne ćwiczenia zmniejszają ryzyko zgonu z powodu raka jelita grubego

nych do 'rycia optymistycznie i aktywnie uczestniczących w procesie

leczenia .

a ź

8 ŚWIAT NAUKI

NADZIEJE ONKOLOGII

•

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: