krotka synteza.doc

Okres wojenny - lata 1939-1945

We wrześniu 1939 roku ukazały się wiersze Tadeusza Gajcego ("Dzień pierwszy"), Czesława Janczarskiego ("Wrzesień 1939"), Juliana Przybosia ("U szczytu drogi"), Kazimierza Wierzyńskiego ("Święty Boże"), Jana Brzechwy ("Ojczyzna"), Aleksandra Baumgardtena ("Katowicka ballada" - wiersz o zajęciu miasta i jego bohaterskiej obronie), Leopolda Lewina ("Nowe Termopile"), Jerzego Pietrkiewicza ("Szarża pod Kutnem") czy Teodora Bujnickiego ("Modlitwa za Warszawę").

W czasie wojny wielu polskich twórców znalazło się za granicą: Tadeusz Boy-Żeleński, Mieczysław Jastrun, Władysław Broniewski, Aleksander Wat, Gustaw Herling-Grudziński (w Związku Radzieckim), Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Antoni Słonimski (najpierw we Francji, a po jej kapitulacji w Anglii), Jan Lechoń, Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński (w Stanach Zjednoczonych), Teodor Parnicki (w Meksyku), Witold Gombrowicz (w Argentynie).

Pomimo że Niemcy podczas okupacji starali się zniszczyć wszelkie przejawy życia kulturalnego, rozwijało się podziemne życie twórcze, odbywały się konspiracyjne spotkania literackie i wieczorki poetyckie na których debiutowało wielu młodych poetów. Swoją działalność rozwijały nielegalne drukarnie, konspiracyjne redakcje kilkudziesięciu czasopism, np. miesięcznika "Sztuka i Naród".

Główni twórcy tego okresu zarówno (w kraju i na emigracji):

•  poezja - Władysław Broniewski, Teodor Bujnicki, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Roman Bratny, Artur Międzyrzecki, Marian Czuchnowski, Stanisław Młodożeniec, Kazimierz Wierzyński, Antoni Słonimski, Julian Tuwim;


•  proza - Maria Kuncewiczowa, Teodor Parnicki, Ksawery Pruszyński, Jerzy Meissner, Arkady Fiedler, Marian Czuchnowski, Melchior Wańkowicz.

Młodych twórców urodzonych w latach dwudziestych XX wieku, którzy debiutowali podczas wojny (Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy), po wojnie (Miron Białoszewski, Zbigniew Herbert, Roman Bratny, Tadeusz Borowski) określa się mianem Kolumbów. Nazwa ta wywodzi się od książki Romana Bratnego "Kolumbowie rocznik 20".

Okres powojenny 1945-1955

W literaturze tego okresu dominowały dwa nurty: temat wojny i okupacji oraz "literatura inteligenckich obrachunków".

W 1949 roku na Zjeździe Związku Literatów Polskich zostaje proklamowany socrealizm. Według niego sztuka miała obowiązek naśladowania rzeczywistości, a w zasadzie ukazywania działań zgodnie z teorią marksistowską. Powieść, nazywana produkcyjniakiem, musiała ukazywać piękno, optymizm i prace przy budowie nowego świata, a obraz rzeczywistości w literaturze winien być zgodny z koncepcją rzeczywistości głoszonej przez partię.

Literaci tworzący w stylu socrealistycznym:

•  poeci - Adam Ważyk, Władysław Broniewski, Wiktor Woroszylski,

•  pisarze - Tadeusz Konwicki ("Przy budowie"), Aleksander Ścibor-Rylski ("Węgiel"), Kazimierz Brandys ("Obywatele"), Igor Newerly ("Pamiątka z Celulozy")

Inni twórcy tego okresu ich dzieła:

¨Tadeusz Borowski - "Opowiadania"

¨Zofia Nałkowska - "Medaliony"
¨Gustaw Herling-Grudziński - "Inny świat"
¨Jerzy Andrzejewski - "Popiół i diament"
¨Leon Kruczkowski - "Niemcy"
¨Jerzy Szaniawski - "Dwa teatry"
¨Czesław Miłosz - "Zniewolony Umysł", "Dolina Issy"
¨Melchior Wańkowicz - "Ziele na kraterze"

¨Poeci: Konstanty Ildefons Gałczyński, Tadeusz Różewicz, Kazimierz Wierzyński.

Lata 1956-1968 - czasy odwilży

Śmierć Józefa Stalina w 1953 roku, a także zmiany w ekipie rządzącej w Polsce (na czele partii staje Władysław Gomułka) skutkują rozluźnienie cenzury, odejściem od twórczości socrealistycznej. Pojawiają się utwory, krytykujące system totalitarny oraz literatura obrachunków październikowych ("Poemat dla dorosłych" Adama Ważyka, "Ciemności kryją ziemię" Jerzego Andrzejewskiego, "Wzlot" Jarosława Iwaszkiewicza, "Matka Królów" Kazimierza Brandysa).

Z emigracji wracają Zofia Kossak-Szczucka, Melchior Wańkowicz, Stanisław Młodożeniec. W kraju wydano utwory Teodora Parnickiego i Marii Kuncewiczowej. Nadal wielkim nieobecnym pozostaje Witold Gombrowicz, mimo to jego utwory "Ferdydurke", "Pornografia", "Trans-Atlantyk" i "Dzienniki" cieszyły się w kraju wielkim zainteresowaniem.

Debiutują Stanisław Grochowiak, Aleksander Minkowski, Marek Hłasko i Ireneusz Iredyński. Rozwija się twórczość poetycka. Tadeusz Różewicz pisze "Kartotekę", Miron Białoszewski wydaje "Obroty rzeczy" i "Rachunek zaściankowy", Zbigniew Herbert tomy poezji "Hermes, pies i gwiazda", Wisława Szymborska "Wołanie do Yeti" i "Sto pociech".

W latach sześćdziesiątych zaczynają tworzyć Andrzeja Bursa, Ernest Bryll i Edward Stachura. Wydane zostają tomiki wierszy Jerzego Harasymowicza ("Powrót do kraju łagodności" oraz cykl "Madonny polskie"), Władysława Broniewskiego ("Anka"). W Stanach Zjednoczonych Czesław Miłosz wydaje tom poezji "Gdzie słońce wschodzi i kędy zapada".

W twórczości tego okresu nie brakuje tematyki wojennej: Roman Bratny ("Kolumbowie. Rocznik 20."), Jarosław Iwaszkiewicz ("Sława i chwała"), Maria Dąbrowska ("Przygody człowieka myślącego"), Miron Białoszewski ("Pamiętnik z powstania warszawskiego").

Sławomir Mrożek zwrócił się w kierunku groteski ("Wesele w Atomicach" i "Deszcz"). Stanisław Lem wyniósł na wyżyny literaturę fantastyczno-naukową ("Obłok Magellana", "Dzienniki gwiazdowe", "Solaris", "Opowieści o pilocie Pirxie").

W dramaturgii polskiej na odnotowanie zasługują utwory Leona Kruczkowskiego ("Pierwszy dzień wolności" i "Śmierć Gubernatora") oraz sztuki Sławomira Mrożka ("Tango" i "Emigranci").

Lata 1968-1970

Pojawia się "Młoda Fala" - grupa pisarzy urodzonych w latach w drugiej połowie lat czterdziestych, debiutujących w końcu lat sześćdziesiątych. Twórcy tej grupy byli bardzo nieufni wobec rzeczywistości. W swoich utworach domagali się, aby literatura stała się formą aktywności światopoglądowej i moralnej. Głównymi przedstawicielami "Młodej Fali" byli: Stanisław Barańczak, Adam Zagajewski, Julian Kornhauser, Ryszard Krynicki, Ewa Lipska. Wypowiadali się głównie w poezji i krytyce literackiej.

Lata 1970-1989 

W literaturze tego okresu pojawią się próby rozliczenia polskiej przeszłości powojennej. Poza cenzurą ukazuje się powieść Tadeusza Konwickiego "Mała apokalipsa", ukazująca absurdy życia w Polsce Ludowej, z nurtu chłopskiego należy wymienić wybitne powieści Edwarda Redlińskiego "Awans" i "Konopielka" oraz Wiesława Myśliwskiego "Kamień na kamieniu". W 1980 roku Czesław Miłosz otrzymał Literacką Nagrodą Nobla.

W latach osiemdziesiątych wychodzi esej historyczny Pawła Jasienicy "Rozważania o wojnie domowej". Pojawia się poezja chrześcijańska, m.in. księdza Jana Twardowskiego ("Znaki ufności" i "Zeszyt w kratkę"). Został wydany tom wierszy Zbigniewa Herberta "Pan Cogito".

W czasie stanu wojennego nastąpił rozkwit liryki patriotycznej. Bardem tych czasów był Jacek Kaczmarski. Jego "Mury" stały się swoistym hymnem narodowym politycznej opozycji. W zbiorze poezji "Raport z oblężonego miasta" (wydanym w drugim obiegu) Zbigniew Herbert dokonał rozrachunku z epoką stalinizmu i sowiecką agresją

Literatura po roku 1989 do 2000

Po upadku komunizmu zniesiono cenzurę. Zniknął podział na literaturę oficjalną i podziemną. W 1996 r. Wisława Szymborska otrzymała literacką Nagrodę Nobla. W tym samym roku wydano "Dzienniki" Stefana Kisielewskiego.