Mieczysław Jastrun.doc

MIECZYSŁAW JASTRUN

Pierwotnie Mojsze Agatsztajn ,(1903-1983), polski poeta, eseista, prozaik. 1923-1929 studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim filologię polską i niemiecką oraz filozofię. Pracował jako nauczyciel m.in. w Brześciu nad Bugiem i w Łodzi. Debiut w prasie 1924. W okresie okupacji przebywał najpierw we Lwowie, potem w Warszawie.
Nawiązywał w swojej twórczości do klasyki romantycznej i europejskiego symbolizmu, szczególnie R.M. Rilkego. Liryka refleksyjno-filozoficzna pozostająca pod wpływem katastrofizmu międzywojennego. Tomiki poetyckie m.in.: Spotkanie w czasie (1929), Dzieje nieostygłe (1935), Strumień i milczenie(1937).
Twórczość okresu okupacji i po zakończeniu II wojny światowej stanowi refleksję patriotyczną i egzystencjalną o grozie wojny, śmierci, zagłady, w tomikach Godzina strzeżona (1944), Rzecz ludzka (1946), Sezon w Alpach (1948).
Krytyczny stosunek do cywilizacji i historii oraz poczucie osamotnienia jednostki walczącej o swoją tożsamość i autentyczność pojawiają się m.in. w zbiorach Genezy (1959), Większe od życia (1960), W biały dzień (1967), Wyspa (1973), Scena obrotowa (1977).
Książki eseistyczne i biograficzne, jak: Mickiewicz (1949), Poeta i dworzanin. Rzecz o Janie Kochanowskim (1954). Szkice o poezji i jej twórcach, np. Wizerunki (1956), Między słowem a milczeniem (1960). Eseje o tradycjach kulturalnych od starożytności po współczesność, niekiedy bardzo krytyczne, doszukujące się w XX w. znamion kryzysu cywilizacyjnego: Mit śródziemnomorski (1962), Wolność wyboru (1969), Eseje (1973), Podróż do Grecji (1978).
Przekłady i antologie: Dwa wieki poezji rosyjskiej (1947, wraz z S. Pollakiem), Symboliści francuscy. Od Baudelaire'a do Valéry'ego (1965) i Poezja Młodej Polski (1967) - dwie ostatnie w seriiBiblioteki Narodowej.
Autobiograficzna powieść Piękna choroba (1961). Ponadto Wiersze zebrane (1956), Poezje (1966), Eseje wybrane (1971), Rzecz ludzka. Wybór wierszy (1973), Poezje zebrane (1975).

Współredaktor "Kuźnicy"; w jego twórczości dominuje nurt refleksyjno-filozoficzny liryki, zespalającej doświadczenia późnego symbolizmu z retoryką i patosem poezji romantycznej; ewolucja od katastroficznego niepokoju przed 1939 (zbiory wierszy Dzieje nieostygłe 1935, Strumień i milczenie 1937), przeżycia okupacyjnej tragedii narodu (Godzina strzeżona 1944, Rzecz ludzka 1946) i powojennej fascynacji ideologią komunistyczną. (Barwy ziemi 1951, Poemat o mowie polskiej 1952) do sceptycznej refleksji nad zmiennością historii i ograniczeniami egzystencji ludzkiej (Gorący popiół 1956, W biały dzień 1967, Scena obrotowa 1977, Punkty świecące 1980); zbiory esejów filoz.-kult. i lit. (Mit śródziemnomorski 1962, Wolność wyboru 1969, Podróż do Grecji 1978), opowieści biograficzne o A. Mickiewiczu (1949), J. Słowackim (1951) i J. Kochanowskim (1954), powieść Piękna choroba (1961), wspomnienia Smuga światła (1983), przekłady poezji fr., niem., i ros.; oprac. m.in. antologie Symboliści francuscy (1965), Poezja Młodej Polski (1967); Eseje wybrane (1971), Poezje zebrane (1975); 1950 i 1955 .

Poezje

posłowie: Józef Kurylak

Poeta Nocy

Jastrun czerpał z metafizyki liryków lozańskich i przetwarzał w mroczne obrazy swojej egzystencjalistycznej poezji. Wielkość poezji Jastruna tkwiła w jej współczującej psychologii ,we wszechobecnej jej przyrodzie, w pesymizmie. Przede wszystkim widać magię jego słowa. Poeta często zwracał się do czytelnika, umiał kształtować smak literacki, był wyjątkowym znawcą sztuki, zwłaszcza francuskiej i niemieckiej. On pierwszy udostępnił w jęz. polskim wiersze Holderlina i Rilkego. Znał się dobrze na malarstwie i literaturze antycznej, odznaczał się niebywałą erudycją. Kurylak, gdy poznał poetę stwierdził, że jest taki, jakim go sobie wyobrażał, mimo swojej wówczas popularności. Jastrunowi towarzyszyła rozpacz powodowana brakiem Boga, którego działania nie dostrzegał w beznadziejnej bezcelowości historii („Ostatnia droga”). Poezja była dla niego narzędziem upowszechniającym jakąś formę orfeizmu i nadziei. Nie głosił pochwały Boga ani kultu człowieka. Poezja jego odznacza się przenikliwą ciemnością, pokazywała świat okrutny, bez Boga, a jednocześnie jest dowodem tego, ze świat bez Boga nie istnieje.

Kiedy był młody napisał „Spotkanie w czasie”- kilkanaście żałobnych pieśni o przemijaniu, w których traci nadzieje i wspomina (dziewczynę, trawy, zboża, strumienie). Później pojawiła się u niego absolutyzacja czasu jak u Prousta, był pierwszym proustowskim poeta czasu w  Polsce. Odkrywał destrukcyjne działanie czasu, czasowi przypisywał moc transcendencji.

Posiadał zdolności wizjonerskie (wiersz „Sarkofagi” ze zbioru „Inna wersja”). Ten zbiór zawiera wiele ważnych jego wierszy, wierszy-syntez. Autor panuje w nich nad formą i językiem, łączy wizjonerstwo i intelekt („Oleandry”, „Osamotnienie”, „Źródło”, „W dzieciństwie sielskim”).

Poezja Jastruna jest nowoczesna w sferze formy, jak i filozofii, należy on do poetów głębokich przeżyć (Bóg, śmieć). Uważał on poezję za narzędzie poznania. Był „poetą nocy”.

Poezje

Przedmowa: Julian Rogoziński

- poemat „Spotkanie w czasie”, debiut książkowy poety to utwór można by rzec programowy (poeta, powołany do życia z nicości, zamierza stworzyć świat, który nie powstałby nigdy, gdyby nie egzystencja jego twórcy; demiurg jest jednak śmiertelny, opuścił nicość aby znów nieuchronnie w nią wstąpić. Sytuacja ta budzi w poecie lęk, na który szuka środków zaradczych)

- poezja Jastruna czerpie z niepokojów człowieka pochłoniętego obserwacją przemijania rzeczy, poeta próbuje jednak zawsze pozostać obcy niepokojom biernym i tragicznej fascynacji nieuniknioną śmiercią.

- w liryce Jastruna pojawia się dążność poznawcza, szukanie określeń jak najbardziej w swojej poetyckości lakonicznych  i precyzyjnych  (skrystalizowane w „Intonacjach”)

- prymat myślenia dyskursywnego nad automatycznym kojarzeniem lirycznym (chodziło o ujęcie natchnienia w rygor intelektualny) np.czas w metaforach nacechowanych rzeczowością czysto poetycką, wolną od sentymentalizmu, fałszywych uniesień, wszelkiego artystycznego fałszu).

- postrzeganie czasu u Jastruna ulega przemianie, nabiera czas cech materii (powstaje zbiór „Strefa owoców”)

- tomy „Intonacje”, „Strefa owoców”, „Większe od życia”, „Piękna choroba” są portretem artysty z czasów młodości, „autobiografią”, uważane są za osiągnięcia szczytowe poety

- dojrzała młodość Jastruna

Wiersze

Tom „Dzieje nieostygłe”: „Z wiosną”, „Przed świtem”

Tom  „Strumień i milczenie”: „Zasłony”, „Umarłe milczenie”

Tom „Godzina strzeżona” : „Godzina strzeżona”, „Sen nocy zimowej”, „Żydzi”

Tom „Rzecz ludzka”: „Osaczenie”, „Na zgliszczach”

Tom „Gorący popiół” : „Rozmowa z pisarzem”, „Dziady”

Tom „Intonacje”: „W czasie”, „Myśl”, „Ostatnia droga”

Tom „strefa owoców”: „Owoc”, „Dom nad morzem”, „Mężczyzna i kobieta”

Tom „ Godła pamięci”: „Ściana”, „Dlaczego”

Tom „W biały dzień”: „Znaki życia”, Kraj bez pamięci”

„Portret nieznajomego” z tomu „Strefa owoców”

- własny wizerunek, autoportret autora

- poeta potrafi unieważnić śmierć, zbudować nowy świat, poddaje analizom wartościującym elementy, z których będzie formować swoje dzieło

- musi oddzielać to co godne poezji o tego co niegodne

- stawia sobie cel, który potem realizował konsekwentnie, nieubłaganie wobec siebie: rezygnacja ze spraw błahych a sercu drogich

„Ostatnia droga” z tomu „Intonacje”

- skazaniec

- aniołowie nie przychodzą mu na pomoc

- pesymistyczny obraz

- rozpacz podmiotu bo nie widzi działania Boga

„Trwa nieustannie strach, mord, tortura/ I zdrada intelektu”

- beznadziejna bezcelowość historii

- zwątpienie podmiotu a jednocześnie siła moralno -duchowa

Mieczysław Jastrun w wierszu pod tytułem "Chartres" wspaniale opisuje piękno architektury tej katedry zwracając uwagę na każdy najmniejszy szczegół... Opowiada o czasie zastygłym w skale, z którego zbudowana jest katedra o niezwykle harmonijnej konstrukcji, o zachowanych prawach statyki i ciążenia. W oczach poety tego kamiennego, pozornie nieruchomego kolosa porywają ku niebu witraże, w których każda barwa porusza nasze zmysły... Faktycznie charakterystycznym elementem architektury katedry gotyckiej są witraże umieszczone w ostrołukowych oknach oraz filary zarówno w środku budynku jak i na zewnątrz, które sprawiają, że oczy same spoglądają w stronę nieba. Wspomnianych filarów było zwykle dwanaście, co symbolizowało dwunastu apostołów lub dwanaście plemion Izraela. Światło wpadające do wnętrza budynku przez kolorowe szybki witraży podświetla umieszczone na nich sceny z Biblii. Jastrun mówi w wierszu o Matce Boskiej przychodzącej do nas w czerwieni i mnichach wznoszących ręce do zbawienia widocznych na "ściskanych przez ołów celach szkła".Poeta wyraża w tym utworze zachwyt katedrą, która prawdziwie unosi nasze myśli do Boga, jest jakby kamiennym pomnikiem wystawionym na Jego cześć. Jest to poetycki opis przeżyć człowieka poruszonego architekturą gotyckiej świątyni.

***

Świat mnie przerażał swym ogromem.

Rosłem ku niemu krzywo, zachwiany jak kwiat,

Zalękniony na progu zakochanych lat,

Jak ten, kto pod oknami nieznanego domu,

(Gdzie w zapuszczonych storach onieśmiela cisza)

Przechadza się krokiem niepewnym, nim wejdzie do

wnętrza,

Dzisiaj -gniewem wyrosłem nad dom,

Ku dalekim wytężony dniom,

Nienawiścią, która kocha, gdy dręczy,

Wierszem, który podważyć i dźwignąć chce świat,

Nie proszę, żądam od życia.

Dziady

Powracają z pooranym czołem,
Z wyplutymi na gwiazdy zębami.
Szyje zgięte Polarnym Kołem,
W oczach mroźnej pustyni firmament.

Niby dziadom białym wołopasom,
Długie rosną im brody śniegowe.
Tak rozeszli się ze swoim czasem,
Że stracili dawny wzrok i mowę.

Proszą tylko o chleb i o wódkę,
Zaszywają się w kąty mieszkania,
Słychać gulgot i dziąseł mlaskania.
Tak, historia długa, życie krótkie.