- 2 -              - 2 -2

              - 2 -

Sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych jako podstawa oceny płynności finansowej przedsiębiorstwa

1.    Pojęcie i znaczenie przepływów pieniężnych

Sytuację finansową przedsiębiorstwa ocenia się najczęściej przyjmując
za podstawę kryterium rentowności, ryzyka, płynności i niezależności finansowej. Dotychczas, w większości przypadków, źródłem informacji dla takiej oceny był tylko bilans i rachunek zysków i strat. Wieloletnia praktyka w zakresie analizy finansowej w gospodarce rynkowej wykazała jednak, że analiza ograniczona do danych z bilansu (ocena posiadanych zasobów) oraz rachunków zysków i strat (ocena strumieni) – aczkolwiek cenna – pomija wiele informacji potrzebnych do oceny rzeczywistej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, a zwłaszcza płynności finansowej, rozumianej jako możliwość pokrycia w każdym momencie zobowiązań przedsiębiorstwa...[1] Sprawozdania te pozwalają na ocenę różnych aspektów gospodarki przedsiębiorstwa, m.in. zmian w strukturze i efektywności wykorzystania majątku, sposobie jego finansowania, poziomu rentowności, itd. Brak jest natomiast informacji dotyczących:[2]

-     ewentualnego upłynnienia aktywów; zarówno potrzebnego na to czasu (czas, jaki jest konieczny, aby spiętrzyć składniki majątkowe), jak i kwot możliwych
do uzyskania (wycena majątku na tle realizacji cen obserwowanych na wtórnym rynku środków produkcji);

-     terminów spłaty obcego kapitału, zwłaszcza możliwości prolongaty spłaty kredytów bankowych, wpływającej na zdolność płatniczą i zapewniającej niezakłóconą regulację płatności pieniężnych (płace, czynsze, podatki, itd.);

-     obecnego (w trakcie okresu obrachunkowego) stanu zasobów wykazywanych
w bilansie;

-     możliwości kreowania przyrostów gotówki, a także ustalania zapotrzebowania
na przyszłe, zewnętrzne źródła finansowania;

-     przyczyn istniejących różnic między wielkością wygospodarowanego zysku
a faktycznymi wpływami gotówkowymi;

-     efektów gotówkowych występujących w działalności inwestycyjnej i finansowej.

Jednym z głównych czynników wpływających na płynność, a tym samym zdolność płatniczą przedsiębiorstwa, jest niewątpliwie zysk, ujęty w rachunku zysków
i strat oraz bilansie. Odzwierciedla on dynamikę rozwoju firmy i stanowi najważniejszą podstawę pomiaru i oceny efektywności gospodarowania. Mimo, ze zysk i płynność są wzajemnie powiązane, to jednak często nie występują one równolegle. Nie zawsze wzrostowi zysku towarzyszy zwiększenie wpływu gotówki, a poprawa rentowności nie jest równoznaczna z polepszeniem się sytuacji finałowej przedsiębiorstwa
i zwiększeniem stanu gotówki. W praktyce gospodarczej zdarzają się przypadki, że firma wykazująca znaczny zysk bankrutuje z uwagi na brak środków pieniężnych spowodowany niewypłacalnością odbiorców, a przedsiębiorstwo wykazujące stosunkowo niskie zyski przetrwa, o ile zachowuje niezbędny stan środków pieniężnych zapewniających utrzymanie płynności.[3] 

Z przedstawionych przyczyn zarządzanie przepływami pieniężnymi stało się 
w gospodarce rynkowej jednym z głównych czynników w kierowaniu przedsiębiorstwem, a analiza finansowa została wzbogacona o ocenę przepływów środków pieniężnych. Do tego celu zostało opracowane dodatkowe sprawozdanie. Zgodnie z postanowieniami ustawy o rachunkowości z dnia 24.09.1994 r. rozszerzono zakres przedmiotowy sprawozdawczości finansowej o sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych w stosunku do[4]:

1)     banków i ubezpieczycieli;

2)     jednostek działających na podstawie prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych;

a)      jednostek działających na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych;

3)     spółek akcyjnych;

4)     pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdanie finansowe, osiągnęły lub przekroczyły granicę dwóch
z trzech następujących wielkości:

a)      średnioroczne zatrudnienie – 50 osób;

b)     suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego – równowartość w walucie polskiej 1.000.000,- Euro;

c)      przychód netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych
za rok obrotowy – równowartość w walucie polskiej 3.000.000,- Euro.

Podstawowym celem sporządzania sprawozdania z przepływów jest określenie źródeł pochodzenia oraz kierunków wykorzystania uzyskanych w roku obrotowym środków pieniężnych i ekwiwalentów przez jednostkę. Na podstawie danych wykonania ułatwione jest zaś przewidywanie przyszłych dopływów i wydatków środków pieniężnych, a dalej ocena zdolności jednostki do wypracowania nadwyżki pieniężnej. Informacje zawarte z sprawozdaniu z przepływów pozwala bardziej szczegółowo aniżeli bilans i rachunek zysków i strat, wyjaśnić zmiany następujące w aktywach bilansu, jak i sytuacji finansowej, a zwłaszcza w strukturze finansowania działalności gospodarczej oraz płynności finansowej jednostki. Informacje o przepływach pieniężnych mogą być też użyteczne przy określaniu kwoty, terminów oraz stopnia pewności przyszłych przepływów pieniężnych i umożliwiają użytkownikom tworzenie wariantów oceny i wyboru kierunków rozwoje jednostki.[5]

Istotą przepływów środków pieniężnych jest ustalenie różnicy między wpływami a wydatkami pieniężnymi poniesionymi w danych okresie, co może spowodować dodatnią lub ujemna nadwyżkę środków pieniężnych (cash flow). [6]

Wartość dodatnia oznacza zagospodarowanie przez firmę nadwyżki środków finansowych, która umożliwia samofinansowanie i sprzyja zachowaniu stabilnej sytuacji finansowej. Wartość ujemna natomiast świadczy o konieczności korzystania
z obcych źródeł finansowania, co może naruszać równowagę finansową.[7]

Przy ocenie dodatniego, czy tez ujemnego cash flow należy wskazać na przyczyny kształtowania się tych wielkości. Dodatnia wielkość może wystąpić wtedy, gdy obroty pieniężne mają duży udział w całości sprzedaży, co jest zjawiskiem pozytywnym. Wartości ujemne mogą powstać przy znacznym udziale sprzedaży kredytowej w całości obrotów oraz wzroście należności o negatywnym oddziaływaniu na bieżącą zdolność płatniczą.[8]

W zależności od sposobu sporządzania, stopnia szczegółowości i przyjętych celów spotyka się w literaturze różne ujęcia rachunku, które nie mogą być podstawą do formułowania jednoznacznych pojęciowo definicji przepływów środków pieniężnych (cash flow):[9]

1)     cash flow = wynik finansowy + amortyzacja;

2)     cash flow = wynik finansowy + przyrost rezerw tworzonych z zysku;

3)     cash flow = wynik finansowy + amortyzacja + przyrost rezerw tworzonych z zysku + inne koszty niepieniężne (nie będące wydatkami);

4)     cash flow = wynik finansowy + koszty niepieniężne (nie będące wydatkami) – przychody niepieniężne ( nie będące wpływami).

Trzy pierwsze formuły nie są do końca konsekwentne, ponieważ rzeczywisty przepływ środków pieniężnych koryguje się tylko o niektóre wielkości występujące po stronie wydatków, nie ujmując z kolei równie ważnych korekt w zakresie wpływów. Często twierdzi się, że ujęcie czwarte jest pełne, dokładne i konsekwentne, bo przedstawia przepływy pieniężne jako zrealizowaną w danym okresie nadwyżkę wpływów nad wydatkami.

Przy sporządzaniu sprawozdania z przepływów środków pieniężnych główną rolę odgrywa znajomość wpłat i wypłat gotówkowych, tj. przychodów będących równocześnie wpłatami i rozchodów stanowiących wydatki. Dlatego też obliczenie konkretnych wpływów i wydatków pieniężnych polega na określeniu kosztów, które są wydatkami pieniężnymi oraz przychodów będących wpływami pieniężnymi.

Celowość takiego rozróżnienia przychodów i kosztów oraz wpływów
i wydatków ilustrują przykłady:[10]

¾    tylko sprzedaż zakończona wpływem środków pieniężnych stanowi przychód skuteczny finansowo (przychód jest równy wpływowi gotówki);

¾    sprzedaż dokonana przy udziale kredytu kupieckiego ( wzrost należności) nie stanowi w tej części przychodu skutecznego finansowo (przychód jest wyższy od wpływu środków pieniężnych);

¾    sprzedaż wyrobów, na które uzyskano w roku ubiegłym przedpłaty (wpływy z roku ubiegłego) nie stanowi w danym roku przychodu skutecznego finansowo (przychodom nie towarzyszy wpływ gotówki);

¾    wzrost stanu należności od odbiorców oznacza, że w tej wysokości sprzedaż nie przyniosła wpływu gotówki;

¾    wzrostowi stanu wyrobów gotowych i produkcji w toku oraz innym aktywowanym usługom nie towarzyszą wpłaty środków pieniężnych, wzrost zobowiązań wobec dostawców może oznaczać, że część zużytych materiałów nie będzie się łączyć
z wydatkami gotówki;

¾    spadek zapasów materiałów w związku z ich zużyciem w produkcji nie powoduje wydatków pieniężnych;

¾    wypłacone wynagrodzenia są wydatkami a jednocześnie kosztami;

¾    amortyzacja i rezerwy tworzone w koszty nie są wypłatami.

Obowiązująca w praktyce rachunkowości zasada memoriałowa[11] powoduje, że przychody i koszty wykazywane w sprawozdawczości finansowej, dla zastosowania ich do rachunku z przepływów pieniężnych jako zestawienia wpływów i wydatków gotówkowych muszą być odpowiednio skorygowane. Wielkość przychodów koryguje się do kwoty otrzymanej gotówki, wielkość kosztów do kwoty wypłaconej gotówki. [12] Korygując konsekwentnie przychody i koszty ich uzyskania otrzymuje się dynamiczny rachunek z przepływów środków pieniężnych odzwierciedlający sposoby pozyskania rzeczywistych wpływów gotówkowych i kierunki rozdysponowania przepływów strumieni a także końcowy stan gotówki w kasie i banku oraz jej równoważników (środków płynnych – papierów wartościowych). Tak zestawiony przepływ strumieni środków pieniężnych odgrywa bardzo istotną rolę
w analizie finansowej, a zwłaszcza w ocenie płynności.

Schemat: Relacje między zasadą memoriałową a kasową rachunkowości

Zysk netto

Osiągnięte przychody

Przepływy pieniężne

z

działalności operacyjnej

Korekta przychodów do poziomu wpływów

Korekta kosztów do poziomu wydatków

Poniesione koszty

Przekształcanie (korygowanie) danych zaczerpniętych z tradycyjnej sprawozdawczości finansowej w strumienie gotówkowe zależy od zastosowanej metody sporządzania sprawozdania z przepływów środków pieniężnych.

2.   
Metody sporządzania sprawozdania z przepływów środków pieniężnych

Sporządzając sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych należy wyodrębnić trzy strumienie występujące w badanym okresie z podziałem na:[13]

¾    działalność operacyjną;

¾    działalność inwestycyjną;

¾    działalność finansową.

Przepływy pieniężne z działalności operacyjnej pochodzą przede wszystkim
z podstawowej, przynoszącej dochód, działalności podmiotu (produkcja, handel, usługi).  Ich wielkość jest istotnym wskaźnikiem przy ocenie płynności finansowej, pozwala, bowiem – przed odpowiednie porównania – ocenić, czy kwota uzyskanych środków pieniężnych i ich ekwiwalentu wystarczy do spłaty zaciągniętych kredytów lub pożyczek,  sfinansowania inwestycji w majątku trwałym, by utrzymać operacyjną zdolność do działania, wypłacić dywidendy lub dokonać lokat kapitałowych bez posiłkowania się zewnętrznymi źródłami finansowania. Przepływy z działalności inwestycyjnej określają rozmiary nakładów, jakie zostały poniesione w celu powiększenia zasobów pozwalających na generowanie przyszłych dochodów i środków pieniężnych. Związane są one z transakcjami nabycia i sprzedaży składników rzeczowego majątku trwałego, praw majątkowych i innych praw, a także długoterminowych lokat, które należą do ekwiwalentów środków pieniężnych. Przepływy z działalności finansowej odzwierciedlają zmiany wielkości i struktury kapitałów pozostających w dyspozycji firmy. Dotyczy to zarówno kapitału własnego, jak i pożyczek czy kredytów, z wyjątkiem kredytów bankowych o charakterze operacyjnym, wykazywanych na rachunku bankowym. Klasyfikację podstawowych wpływów i wydatków w podziale na poszczególne rodzaje działalności przedstawia poniższy schemat.

Wpływy i wydatki w trzech rodzajach działalności firmy

Źródło: T. Kiziukiewicz, Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych w zarządzaniu firma wg Ustawy o rachunkowości i wytycznych Ministra Finansów, Wydawnictwo Ekspert, Wrocław 1995, s. 1, J. Pałysk, Gotówkowy krwiobieg, Businessman Magazine, nr 3/1999, s. 111.

Przekształcanie (korygowanie) danych zaczerpniętych ze sprawozdawczości finansowych w strumienie gotówkowe zależy, jak już wspomniano, od rodzaju zastosowanej metody sporządzania sprawozdania z przepływów środków pieniężnych. W teorii i praktyce wielu państw stosowane są alternatywnie dwie główne metody sporządzania sprawozdania:

1)     metoda bezpośrednia;

2)     metoda pośrednia.

Różnice między nimi dotyczą ustalania środków pieniężnych generowanych przez działalność operacyjną,. W odniesieniu do gotówki pochodzącej z działalności inwestycyjnej i finansowej sposób obliczeń jest identyczny. Metoda bezpośrednia może być realizowana w dwojaki sposób. Pierwszy polega na zestawieniu wszystkich operacji gotówkowych firmy, co jest bardzo pracochłonne, nieopłacalne i na ogół nie znajdujące zastosowania w praktyce. Drugi sposób obejmuje odpowiednie grupowanie przychodów i kosztów, które poprzez zastosowanie korekt sprowadza się do wielkości otrzymanych wpływów oraz wielkości dokonywanych wydatków.[14] Korekty, jakim poddawane są informacje sprawozdawcze o przychodach i kosztach przedstawiono poniżej.

Przekształcenie przychodów i kosztów w przepływy gotówkowe działalności operacyjnej w metodzie bezpośredniej

...