lokaty i karty platnicze.doc

1.Historia kart płatniczych

Początki kart płatniczych sięgają pierwszego dwudzistolecia XX w., kiedy to w 1917 roku amerykańska firma Smart & Roebuck zaoferowała swoim klientom karty z metalu. Niedługo potem zaczęto ich używać w domach towarowych i na stacjach benzynowych. Podstawą pojawienia się kart płatniczych był fakt powszechnego udzielania kredytów. W stosunkowo krótkim czasie metal został zastąpiony plastikiem i w ten sposób można mówić o narodzinach karty płatniczej. Początkowo karta była jedynie instrumentem udzielania kredytu konsumpcyjnego. Dopiero od końca lat czterdziestych XX w., kiedy to w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej (w 1947r.) pojawiły się pierwsze karty wystawione przez Flatbush National Bank oraz Franklin National Bank, karta płatnicza zaczęła zmieniać swój charakter na instrument rozliczeniowy. Pierwszy system kart płatniczych zaczął funkcjonować pod koniec lat pięćdziesiątych i związany jest z kartami T&E należących do American Exspress. Skłoniło to Bank of America do stworzenia karty, która dała początek największej organizacji kartowej VISA International. W parę lat potem grupa banków amerykańskich stworzyła podwaliny pod powstanie kolejnej znaczącej organizacji tego typu, MasterCard.

Rozwój kart płatniczych w Europie związany był z koniecznością obsługi podróżnych i turystów przybywających z Ameryki, którzy posługiwali się nowymi środkami płatniczymi.

Początki wprowadzenia kart w Europie do obiegu i stworzenia z nich masowego produktu były bardzo trudne ze względu na bariery psychologiczne społeczeństw przyzwyczajonych  do obrotu gotówkowego lub czekowego.

Obecnie na świecie emitenci kart płatniczych są skupieni w dwóch wielkich międzynarodowych systemach:

·        Zdecentralizowany system bankowy, do którego należą takie organizacje jak VISA, Europay, MasterCard, JCB(Japan Credit Bureau)

·        Scentralizowany system klubowy z American Exspress i Diners Club

Do największych organizacji należy VISA, którą tworzy ok.20 tys.banków działających w ponad 180 krajach świata. Visa oferuje kilka typów kart, które przeznaczone są dla konkretnych grup użytkowników:

·        Classic,

·        Business,

·        Gold,

·        Electron

·        Plus

·        Wzbogacone o mikroprocesor karty VISA Cash, CCPS, COPAC

Najpoważniejszym konkurentem VISA jest Europay International ze swym strategicznym partnerem MasterCard. Europay posiada sześćdziesięcioprocentowy udział w rynku europejskich kart bankowych.

Korzyści dla uczestników obrotu kartami

I.                    Dla banków

·        Zyskują na przeprowadzaniu obrotu bezgotówkowego, a w skali makroekonomicznej ogranicza podaż pieniądza gotówkowego

·        Bieżące monitorowanie transakcji

·        Prowizja pobierana od akceptantów za pośredniczenie między nimi a nabywcami dóbr i usług

·        Karty płatnicze są bardzo dobrym instrumentem udzielania krótkoterminowego kredytu, dającego bankowi przychód w postaci odsetek

·        Rozliczanie transakcji przeprowadzonych w walutach obcych przynosi znaczne dochody z tytułu różnic kursowych

·        Efekt marketingowy-klient dokonując transakcji kartą płatniczą ma świadomość, że czyni to dzięki swemu bankowi, który załatwia za niego wszelkie czynności

II.                 Dla akceptantów

·        Gwarancja otrzymania zapłaty

·        Wyeliminowanie trudności związanych z przetrzymywaniem gotówki (bezpieczeństwo)

·        Zwiększenie obrotów, wynikające z faktu, że od klienta płacącego kartą mogą spodziewać się zakupów na większą skalę

III.              Dla posiadaczy kart

·        Całodobowy i całotygodniowy dostęp do środków zgromadzonych na rachunku - zarówno w bankomatach, jak i w punktach handlowo-usługowych.

·        Możliwość większej płynności w gospodarowaniu pieniędzmi dzięki kartom kredytowym i kartom charge.

·        W wypadku kart kredytowych i charge - możliwość skorzystania z krótkookresowych, nieoprocentowanych kredytów.

·        Podczas pobytu za granicą - możliwość korzystania z karty, bez konieczności wymieniania waluty przy dokonywaniu płatności.

·        Możliwość dokonywania transakcji bezgotówkowych na całym świecie oraz korzystania z bankomatów na całym świecie.

·        Możliwość dokonywania płatności drogą listowną, telefoniczną i internetową, bez fizycznego użycia karty.

·        Możliwość dokonywania operacji typu zlecenia, przelewy, zakładanie lokat w określonych bankomatach.

·        Możliwość uzyskania dodatkowych pakietów ubezpieczeniowych, gwarancyjnych i rabatowych, szczególnie przydatnych w trakcie podróży zagranicznych.

·        Podkreślenie Twojej wiarygodności. Złote i platynowe karty płatnicze dodatkowo podnoszą prestiż swego posiadacza.

Karty płatnicze są najdynamiczniej rozwijającą się formą rozliczeń bezgotówkowych w Polsce. Ostatnie lata przyniosły znaczny wzrost zarówno liczby kart w obiegu, jak również liczby operacji dokonanych przy ich użyciu. W grudniu 1994 r. Liczba kart płatniczych wynosiła 21,9 tys., a w czerwcu 1998 r. 1.546 tys. (ponad 70-krotny wzrost). Pomimo dynamicznego wzrostu liczby wyemitowanych kart płatniczych, ich udział w płatnościach bezgotówkowych pozostał na bardzo niskim poziomie.

Jednakże, biorąc pod uwagę fakt, że coraz więcej polskich banków oferuje karty płatnicze, przewiduje się w najbliższej przyszłości dalszy wzrost liczby wyemitowanych kart, a także liczby transakcji dokonywanych przy ich użyciu.

W kwietniu 1994 r. Powołano Radę Wydawców Kart Bankowych (RWKB) przy Związku Banków Polskich. Większość polskich banków emitujących karty płatnicze należy do RWKB, która została utworzona w celu udzielania pomocy bankom w kontaktach z innymi organizacjami łączącymi banki wydające karty (np. VISA i Europay), współpracy z organami administracji państwowej w opracowywaniu regulacji prawnych w zakresie operacji kartami w Polsce, współpracy w rozwoju i promocji kart, a także tworzeniu spójnej infrastruktury technicznej dla funkcjonowania kart.

Równocześnie powstały dwie inne organizacje, skupiające banki należące do międzynarodowych organizacji: VISA Forum Polska i Europay Forum Polska. Do ich zadań należy między innymi wymiana doświadczeń i zapobieganie nieuczciwej lub szkodliwej konkurencji.

Karty emitowane przez polskie banki są zazwyczaj opatrzone logo jednego z międzynarodowych systemów organizacji, tj. VISA International lub Eurocard/MasterCard International, co umożliwia łatwiejszy dostęp do punktów akceptujących karty płatnicze. Karty krajowe mogą być opatrzone logo PolCard lub jedynie logo emitującego banku.

PolCard jest spółką akcyjną, należącą do Związku Banków Polskich i grupy banków, spełniającą funkcje centrum autoryzacyjno–rozliczeniowego o zasięgu ogólnokrajowym. PolCard współpracuje z bankami wydającymi karty. Oferuje on zarządzanie sieciami bankomatów w trybie on–line, wdrożył  mechanizm umożliwiający udostępnienie bankomatów każdego banku klientom innych banków, obsługuje specjalny system rozliczeniowy, umożliwiający kompensatę należności i zobowiązań wynikających z transakcji dokonywanych kartami (KSR). Obecnie z usług PolCardu korzysta 27 polskich banków.

Drugim centrum autoryzacyjno–rozliczeniowym o zasięgu ogólnokrajowym jest Centrum Kart i Czeków Banku Polska Kasa Opieki NP. Ponadto istnieją wyodrębnione ze struktury niektórych banków jednostki organizacyjne, spełniające funkcje lokalnych centrów autoryzacyjno–rozliczeniowych, głównie dla transakcji z użyciem kart płatniczych, emitowanych przez macierzyste banki. Do tej grupy zaliczyć trzeba również instytucje niebankowe, np. American Express.

W przypadku kart płatniczych schemat rozliczeń jest podobny, jak dla kart debetowych i kredytowych. Jedyna różnica między nimi leży w układzie bank – klient. Usługodawca, jeżeli nie dysponuje elektronicznym terminalem typu POS (odczytującym informacje z karty, umożliwiającym dokonanie autoryzacji transakcji i transmitującym dane niezbędne do rozliczenia transakcji) musi dostarczyć papierowy wydruk ze szczegółami transakcji do centrum rozliczeniowego, z którym jest związany umową (umowa może być zawarta bezpośrednio z centrum rozliczeniowym lub z najbliższym oddziałem banku uczestniczącego w systemie.) Umowa z centrum rozliczeniowym przewiduje termin wykonania powyższej czynności.

Karty emitowane przez polskie banki wyposażone są w pasek magnetyczny. Właściciel karty musi złożyć podpis w momencie dokonywania zakupu lub wprowadzić PIN – kod w przypadku wypłaty z bankomatu. Polskie banki rozważają wyposażenie kart w mikroprocesor. Kilka banków rozpoczęło testowanie takiego rodzaju karty.

Rodzaje bankowych kart płatniczych

Karta płatnicza to płytka laminowanego PCV o standardowych wymiarach 54x86x0,76mm, przygotowana zgodnie z normami ISO. Charakteryzuje się ona nadrukiem związanym z bankiem- emitentem oraz- jeżeli jest w jednym z międzynarodowych systemów- posiadaniem emblematu tego systemu. Zawiera pasek magnetyczny, na którym posiadacz składa wzór swego podpisu. Karta ma także kilka zabezpieczeń takich jak hologram, nadruk UV i mikroprint. Przed wydaniem karta jest personalizowana przez wytłoczenie lub nadruk płaski imienia i nazwiska posiadacza, numeru karty oraz kodowanie paska magnetycznego. W ten sposób karta jest jednoznacznie powiązana z określoną osobą i rachunkiem bankowym. Ostatnim etapem personalizacji jest złożenie podpisu przez posiadacza karty na jej odwrocie przy odbiorze.

Karty płatnicze można podzielić pod względem funkcjonalnym i podmiotowym.

1.Podział funkcjonalny obejmuje głównie karty kredytowe, obciążeniowe (charge) i debetowe.

Ø      Karta kredytowa- wydając kartę kredytową bank przyznaje jej posiadaczowi limit kredytowy. Posiadacz tej karty może więc korzystać ze środków, których aktualnie nie ma na rachunku. Bank zwykle określa termin spłaty części lub całości płatności dokonanych kartą kredytową. Karty kredytowe są wydawane na podstawie umowy, która ma cechy zwykłej umowy kredytowej.

Ø      Karty obciążeniowe- funkcjonują na podobnych zasadach co karty kredytowe. Pozwalają one także na dokonywanie płatności oraz pobieranie gotówki, którą posiadacz w danej chwili nie dysponuje, chociaż brak środków nie jest z góry założony w umowie. Umowa karty płatniczej daje możliwość zaciągania krótkoterminowego kredytu (tzw. kredytu kupieckiego), który powinien być spłacony w stosunkowo krótkim terminie, zwykle w okresie rozliczeniowym. Posiadacz karty nie musi wyrażać woli zaciągnięcia kredytu, gdyż możliwość taką uzyskuje w związku z charakterem tej karty. Karty te działają na zasadzie odroczonej płatności w stosunku do chwili zakupu. Otrzymując z banku zestawienie transakcji reguluje powstałe należności z rachunku bankowego albo ze środków własnych. W razie opóźnienia płatności musi zapłacić odsetki określone w umowie.

Ø      Karta debetowa- umożliwia dokonywanie płatności za nabyte towary lub usługi tylko z posiadanych na rachunku bankowym środków pieniężnych. Oznacza to, że równocześnie z transakcją następuje obciążenie rachunku posiadacza karty. Karty debetowe dają więc posiadaczowi możliwość dysponowania saldem na swoim rachunku w zbliżonym zakresie co czeki. Czasami banki oferując zawieranie umów o saldo debetowe na rachunku bankowym ( tzw. overdraft), stwarzają możliwość realizowania kartą debetową transakcji także w sytuacji, gdy w danej jej posiadacz nie ma własnych środków finansowych na rachunku.

2. Drugi podział funkcjonalny obejmuje kartę gwarancyjną, gwarantowaną, przedpłaconą i tzw. elektroniczną portmonetkę.

Ø      Karta gwarancyjna – ma na celu zagwarantowanie płatności dokonanej czekiem do wysokości określonej na awersie. Czek potwierdzony kartą gwarancyjną staje się czekiem z gwarancją bezwarunkowej zapłaty. Karty wydawane są wraz z czekami. Przykładem może być tu karta wydawana do euroczeków banku PeKaO S.A. Karta gwarancyjna może także spełniać funkcję karty bankomatowej przy podejmowaniu gotówki z bankomatu.

Ø      Karty gwarantowane- funkcjonują na podstawie złożonego w banku depozytu na rachunku bankowym, mającym zwykle charakter lokaty terminowej. Tego typu karty są wydawane klientom, którzy nie mają jeszcze utrwalonej pozycji i zdolności płatniczej (kredytowej). Karty powiązane z depozytami funkcjonują zwykle jako karty kredytowe (kredyt jest zabezpieczony lokatą). W przypadku konieczności egzekwowania roszczeń bank kieruje swoje postępowanie przede wszystkim do zdeponowanej kwoty gwarancyjnej

Ø      Karty przedpłacone- nie są tylko produktem bankowym; mogą być wydawane przez inne instytucje , w tym handlowo-usługowe. Karta taka ma zakodowaną wartość na pasku magnetycznym, która zmniejsza się wraz z każdorazowym użyciem. Typowym przykładem może być tutaj karta telefoniczna. Karty tego rodzaju nie występują w praktyce bankowej dość często, niemniej ich rola może się zwiększyć w przyszłości, np. jako bezgotówkowych środków pieniężnych, którymi mogą posługiwać się osoby nie posiadające pełnej zdolności do czynności prawnych.

Ø      Elektroniczna portmonetka- powstała na bazie inteligentnej karty przedpłaconej, która przy użyciu specjalnych terminali dostosowanych do zapisu i odczytu dwu kart równocześnie pozwala na dokonanie operacji zwiększenia i zmniejszenia pojemności obu kart. Umożliwia to dokonywanie płatności niemalże jak z „ręki do ręki”(stąd też nazwa) i wyłącza konieczność autoryzowania kart. Karta CLIP jako elektroniczna portmonetka jest produktem należącym do kategorii pay before. Umożliwia ona przechowywanie w pamięci mikroprocesora karty wpłaconej wcześniej kwoty. Wszystkie płatności dokonywane za pomocą tej karty są bezpośrednio odliczane od zapisanej kwoty dzięki elektronicznym czytnikom zainstalowanym u akceptantów. Podczas transakcji CLIP automatycznie informuje posiadacza karty o wysokości kwoty zapisanej na karcie i daje możliwość ponownego „załadowania” karty od razu w punkcie, w którym dokonuje się transakcji. Karta umożliwia przechowywanie w pamięci jednocześnie kwoty w różnych walutach. Korzyści, jakie daje ta karta, polegają na zwiększeniu wygody i bezpieczeństwa oraz zaoszczędzeniu czasu wszędzie tam, gdzie dokonywane są drobne wydatki dnia codziennego, np. przy zakupie prasy, w automatach wrzutowych, przy korzystaniu ze środków transportu publicznego, płatnych odcinków autostrad, aparatów telefonicznych.

Pod względem podmiotowym możemy wyróżnić karty płatnicze w zależności od rodzaju klientów, którym są oferowane. Zwykle taki podział obejmuje:

Ø      Klientów indywidualnych, czyli osoby fizyczne,

Ø      Klientów instytucjonalnych, do których zalicza się przede wszystkim podmioty gospodarcze, oraz osoby prawne albo jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, nie prowadzące działalności gospodarczej,

Ø      Klientów uprzywilejowanych obejmujących zarówno klientów indywidualnych, jak i instytucjonalnych, którzy zostali zakwalifikowani na mocy wewnętrznych procedur bankowych. Procedury te wskazują, że pewne kategorie klientów, którzy dostarczają bankowi szczególnie dużych dochodów, mogą być także szczególnie wyróżnione przez bank. Wyrazem tego jest zaoferowanie im kart o nazwie Gold, Platynowa, Signia itp., które są dostosowane do ich indywidualnych potrzeb. Karty te mogą zawierać również ofertę dodatkowych usług, takich jak ubezpieczenie na życie.