Wykłady z finansów publicznych.doc

Wykład 1, 6 października 2010

Egzamin: 1 pytanie opisowe (1/4 punktów)

Literatura:

Finanse państwa:

P. Gaudemet, Finanse publiczne

S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka

W. Ziółkowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie

C. Kosikowski, E. Ruśkowski, Finanse i prawo finansowe

J. Stiglitz, Ekonomia sektora publicznego

Finanse samorządowe:

L. Patrzałek, Finanse samorządowe

C. Kosikowski, Finanse samorządowe

M. Kosek-Wojnar, K. Surówka, Finanse samorządu terytorialnego

N. Gajl, Finanse i gospodarka lokalna na świecie

M. Jastrzębska, Polityka budżetowa jednostek samorządu terytorialnego

Finanse światowe, UE:

A. Komar, Finanse publiczne

L. Oręziak, Finanse UE

L. Etel (red.), Finanse i prawo finansowe

Akty prawne

Nauka o finansach publicznych

Ewolucja nauki o finansach publicznych (daw. nauka o skarbowości). Finanse państwa zaczęto akcentować po II wojnie światowej wraz z rozwojem gospodarki centralnie planowanej. Reformami ‘89-’90 wyznaczono granicę między własnością prywatną i publiczną. Z finansów publicznych wyodrębniono finanse UE, samorządowe i państwowe.

Własność publiczna finansowana z budżetu państwa: edukacja, służba zdrowia, wymiar sprawiedliwości, bezpieczeństwo – pośrednie finansowanie poprzez podatki.

Dobra społeczne częściowo finansowane:

·         Edukacja na szczeblu wyższym

·         Służba zdrowia – niektóre procedury są odpłatne

Definiowanie finansów publicznych

1. Definicja tradycyjna: finanse publiczne to nauka o gromadzeniu i rozdysponowywaniu środków publicznych.
2. Definicja współczesna: finanse publiczne to nauka o gromadzeniu dochodów i ich wydatkowaniu oraz o implikacjach z tego wynikających.

Deficyt – nadwyżka wydatków nad dochodami

Zarządzanie długiem publicznym – utrzymywanie płynności

Wykład 2, 13 października 2010

Funkcje finansów publicznych i budżet państwa

1.       Funkcje finansów publicznych

a)      Alokacyjna

Mechanizmem alokacji jest rynek – wolna gra popytu i podaży, „niewidzialna ręka”.

Alokacja rynkowa

popyt > podaż (wysoka cena towaru)

popyt = podaż (cena równowagi)

popyt < podaż (niska cena towaru, rozwija się konkurencja)

              cena uderza w najmniej efektownych producentów; zaczynają szukać niszy na rynku

Rynek jest regulatorem gospodarki, wprowadza element konkurencji, prowadzi do obniżki cen, wzrostu jakości, nowoczesnych rozwiązań.

Wadą rynku jest fakt, że nie działa w systemach zmonopolizowanych. Zawodzi w kontekście dóbr publicznych (technologie, bezpieczeństwo, obronność) i nieprzewidzianych działań producentów.

Alokacja budżetowa

Alokacji budżetowej dokonuje się poprzez system finansów publicznych. Stanowi uzupełnienie wolnego rynku.

b)      Redystrybucyjna

Pewna część PKB dzielona jest przez państwo (budżet państwa).

Narzędzia redystrybucji budżetowej:

·         Podatki (głównie dochodowe)

·         Wydatki państwa

Budżet jest narzędziem redystrybucji dochodów i wydatków państwa. Problem stanowią dysproporcje dochodowe społeczeństwa.

PKB (%)

              Krzywa równomiernego rozkładu dochodów

              Krzywa nierównomiernego rozkładu dochodów

              Krzywa po opodatkowaniu*

Ludność (%)

* u podatnika zostają mniejsze zasoby, ale więcej idzie na pomoc społeczną, eliminując dysproporcje, w tym przestrzenne, poprzez dotowanie obszarów najsłabiej rozwiniętych.

Z budżetu regulowane tą także koszty niszczenia środowiska naturalnego i postępu technologicznego.

c)       Stabilizacyjna

Stabilizacja koniunktury – zapobieganie nadmiernych wahaniom PKB.

PKB

              Trend (wzrostowy)

              Wzrost odbywa się cyklicznie, wahania powinny być jak najmniejsze

              Lata

Funkcją stabilizacyjną budżetu jest przeciwdziałanie kryzysowi poprzez:

·         Zwiększenie deficytu budżetowego

·         Właściwą politykę kredytową

·         Dofinansowanie banków

Funkcję tę realizuje się poprzez odpowiednią politykę budżetową (umowną politykę finansową państwa).

Automatyczne stabilizatory koniunktury:

·         Podatki

·         Pomoc społeczna

2.       System finansów publicznych

Przekroje systemu finansów publicznych:

1. Prawny – najważniejsze akty prawne:

·         Konstytucje

·         Ustawy podatkowe

·         Inne akty, rozporządzenia itd.

2. Podmiotowy – podmioty uczestniczące w tworzeniu i wykonywaniu budżetu:

·         Władza ustawodawcza: Sejm, Rada Gminy

·         Władza wykonawcza: Rząd, Minister finansów, wójt

·         Urzędy skarbowe, regionalne izby obrachunkowe, izby skarbowe, poborcy podatkowi

3. Instytucjonalny:

·         Budżet państwa

·         Gminy, powiaty, województwa

·         Fundacje, fundusze celowe, ubezpieczenia społeczne

3.       Zasady opracowywania budżetu

Budżet państwa – plan wydatków i sposobów ich finansowania zatwierdzony przez najwyższy organ w państwie.

Przesłanką powstania budżetu było wprowadzenie pieniądza, oddzielenie własności panującego, a następnie rozwój parlamentaryzmu. Budżet jest efektem rozwoju gospodarczego.

Pierwszy budżet w Polsce – 1950 r.

Zasady opracowania budżetu:

1. Zasada jednoroczności – budżet uchwalany jest na rok (w Polsce rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym), a nadwyżka budżetu realizowana jest w nowym roku.

2. Zasada uprzedniości – budżet na nowy rok powinien zostać uchwalony w roku poprzedzającym. Jeśli nie uda się tego dokonać to wykorzystuje się jedno z rozwiązań:

a)      Prowizorium budżetowe – skrócony zapis projektu nowego budżetu autoryzowany przez sejm, pozbawiony spornych punktów

b)      Prorogacja budżetu – wydłużenie zasad wydatkowania i dochodów, podatki i wydatki realizowane są wg dotychczasowych zasad

c)       Projekt budżetu – tylko w wypadku, kiedy strona rządząca posiada większość parlamentarną, a budżet nie został uchwalony z powodów technicznych, a nie politycznych.

d)      Zapisy Konstytucji

e)      Rozwiązanie parlamentu

3. Zasada jawności – jawność procedur budżetowych: prac, głosowania itd.

Wykład 3, 20 października 2010

4. Zasada specjalizacji – każdy wydatek ma przypisane trzy wymiary:

a)      Rodzajowy

b)      Kwotowy

c)       Czasowy

5. Zasada zupełności – pokazuje sposób rozliczania się jednostek i zakładów budżetowych z budżetem państwa

a)      Netto – jednostki rozliczają się saldem (dotyczy dużych podmiotów i kwot)

b)      Brutto – jednostki rozliczają się pełnymi kwotami

6. Zasada jedności i kompletności – budżet sporządzany jest w jednym akcie prawnym i zawiera kompletnie wszystkie dochody i wydatki, co ma na celu zapobieganie wyciekaniu pieniędzy

7. Zasada ogólności (zastąpiła zasadę zrównoważonego budżetu) -  wydatki przedstawione w budżecie muszą mieć ogólne pokrycie w dochodach budżetu; nie można zaplanować wydatków bez pokrycia.

Deficyt budżetowy < 3% PKB

Dług publiczny < 60% PKB

Cykl budżetowy (cztery fazy opracowania budżetu):

1. Planowanie – szacowanie dochodów i wydatków, uchwalanie założeń polityki społeczno-gospodarczej, przedyskutowywanie wskaźników makroekonomicznych. Projekt budżetu powinien pojawić się do 15 listopada.

Metody planowania budżetowego:

1.       Planowanie (określenie najważniejszych celów), prognozowanie (studia ukazujące stopień wydatków potrzebnych na zrealizowanie celu), budżetowanie (włączenie projektu realizacji celu do budżetu)

2.       Koszty i korzyści – próba zastosowania rachunku ekonomicznej efektywności do zadań publicznych. W tej kategorii rozstrzyga się tylko o pewnych kwestiach, np. budowie autostrad, portów, szpitali itp. Korzyści > koszty – zadanie zostanie włączone do budżetu

3.       Bazy zerowej – ma na celu równe traktowanie finansowania budżetowego zadań nowych z już rozpoczętymi; inwestycja jest już włączona do budżetu, ale co roku od nowa rozpatruje się ją pod kątem efektywności i opłacalności, bo co roku ulegają zmianie jej warunki

4.       Zachodzącego słońca – rola władzy ustawodawczej; konieczność kontrolowania aktów prawnych i ich aktualności. W wykonaniu budżetu stare regulacje nie powinny zachodzić na nowe, nowa władza ustala własne reguły.

2. Uchwalenie – powinno zostać dokonane w starym roku budżetowym, zgodnie z zasadą uprzedniości.

Proces uchwalenia budżetu:

1. Expose budżetowe premiera lub ministra finansów w sejmie
2. Wystąpienie przewodniczącego Komisji budżetowej, jako reprezentanta sejmu
3. Pierwsze czytanie (dyskusja)
4. Prace w komisji budżetowej i poprawki
5. Drugie czytanie
6. Trzecie czytanie
7. Głosowanie: większość zwykła, kworum 50%+1

3. Wykonanie – wykonywanie budżetu rozpoczyna się 21 stycznia. Zasady wykonywania:
4. 1. Zasada gospodarności budżetowej – NIK może wstrzymać wykonanie części budżetu
   2. Zasada terminowości
   3. Zasada nieprzekraczalności kwot
5. Kontrola – w trakcie (kwartalne sprawozdania) i po zakończeniu roku budżetowego

Przyjęcie sprawozdania – udzielenie absolutorium; nieprzyjęcie sprawozdania – dymisja rządu.

W kontroli uczestniczą organy administracji publicznej, parlament, wyspecjalizowane jednostki NIK.

Wykład 4, 27 października 2010

Struktura budżetu

1. Podatki – stanowią 80% dochodów. Są to świadczenia przymusowe (dla osób znajdujących się w obowiązku podatkowym), pieniężne (w formie pieniądza, a nie np. danin naturalnych), bezzwrotne (zwraca się tylko nadpłaty), nieodpłatne (odpłatne byłyby wtedy, gdyby ten, kto płaci wyższe podatki otrzymywał więcej dóbr), pobierane przez państwo, samorządy, Kościoły.

Cztery zasady podatkowe Adama Smitha:

1. Równość – idea podatku pogłównego (każdy dom płaci podatek); podatki ustalane według zdolności dochodowej.
2. Pewność – gwarancja stabilności wydatkowania.
3. Dogodność – płacenie po zbiorach lub po uruchomieniu działalności gospodarczej.
4. Taniość –podatki nie powinny być zbyt wysokie; koszty poboru (VAT) jak i postępowania wobec niepłacących powinny być niskie.

Zasady podatkowe Adolfa Wagnera:

1. Fiskalności (jakie powinny być podatki, by przynosić jak najwyższe dochody)
2. 1. Wydajności – tanie w poborze, np. VAT
   2. Elastyczności – podatek powinien reagować na fazy cyklu koniunkturalnego
   3. Stałości – podatnik musi wiedzieć, co płaci, podatki muszą być przewidywalne
3. Ekonomiczności
4. 1. Nienaruszalności majątku podatnika – nie płaci się podatku z majątku, od którego podatek już się zapłaciło; podatek ma być płacony z bieżących dochodów
5. Sprawiedliwości
6. 1. Powszechności – płaci każdy, kto jest w obowiązku...