PUBLIKACJA ZAWIERA:
1. Program terapii logopedycznej dla dzieci z głębszym stopniem upośledzenia
WSPOMAGANIE ROZWOJU MOWY
DZIECI Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYMW STOPNIU UMIARKOWANYM I ZNACZNYM
2. Zajęcia otwarte przeprowadzone w ramach realizacji programu.
3. Ewaluacja programu w roku szkolnym 2004\2005.
Uwaga! Program jest w trakcie realizacji!
Ełk, 5 stycznia 2006 r.
Orzechowska Teresa
PROGRAM TERAPII LOGOPEDYCZNEJ
DLA DZIECI Z GŁĘBSZYM STOPNIEM UPOŚLEDZENIA
Opracowała Teresa Orzechowska
EŁK 2004
SPIS TREŚCI
Wstęp
I. Charakterystyka programu……………………………………...........................4
II. Cele programu………………………………........................8
1. ogólne………………………………………..............................8
2. szczegółowe………………………………...............................8
III. Procedury osiągania celów…………………...................9
1. sposoby realizacji……………………………..........................9
2. formy pracy z dziećmi……………………..............................9
IV. Charakterystyka dzieci objętych programem…..10
V. Treści programowe………………………………................11
VI. Przewidywane osiągnięcia...............................................16
VII. Ewaluacja................................................................................17
Aneks.........................................................................................18
Literatura................................................................................24
WSTĘP
Każde dziecko, bez względu na poziom rozwoju umysłowego, ma prawo do miłości, akceptacji, do wszechstronnego rozwoju. Działanie szkodliwych czynników, które działają w czasie ciąży i porodu sprawiają, że rodzą się dzieci niepełnosprawne. Stanowi to zawsze cios dla rodziców, często oznacza cierpienie dla dziecka. Duży odsetek wśród dzieci niepełnosprawnych stanowią osoby z niepełnosprawnością intelektualną. W przeważającej większości są to dzieci spontaniczne, przyjacielskie i ujmujące – zwłaszcza te, które spotykają się z pełną aprobatą osób, wśród których przebywają (rodzina, szkoła, dom pomocy społecznej). A gdy zajęte są stosowną do ich poziomu zabawą czy nauką, są równie ożywione i zainteresowane, jak ich sprawni rówieśnicy. Aby wspomagać ich rozwój, należy poznać istotę uszkodzenia i prowadzić właściwą rewalidację. Wnikliwe oszacowanie możliwości intelektualnych dziecka i indywidualnie zarysowany program mogą przyspieszyć tempo jego rozwoju umysłowego, a zajęcia będą dostarczać dziecku radości. Wszystko zależy od szans, jakie będą im dane, aby mogły rozwinąć swoje możliwości. Najczęściej potrzebna jest też terapia logopedyczna, Im większy stopień upośledzenia umysłowego, tym większe opóźnienie w rozwoju mowy.
Dla dziecka z głębszym stopniem upośledzenia niezrozumienie go przez otoczenie, a szczególnie przez rodzinę jest czynnikiem zakłócającym jego rozwój społeczny i emocjonalny. Zwłaszcza, jeśli nie może zaspokoić swoich potrzeb. Jedne z nich w następstwie prowadzonej terapii logopedycznej opartej na współpracy z domem, lub na skutek pracy pedagogicznej prowadzonej w szkole i kontaktów rówieśniczych potrafią posługiwać się mową. Inne z otoczeniem będą komunikować się za pomocą gestu i mimiki wspartych pojedynczymi, nieartykułowanymi dźwiękami. Ważne jest, by nauczyć je takich sposobów komunikowania się z otoczeniem, by mogły nawiązywać stosownie do swoich możliwości i potrzeb dialog z osobami z najbliższego otoczenia.
I. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Podstawą rewalidacji mowy dziecka upośledzonego umysłowo nie jest wypracowanie poprawności artykulacyjnej, lecz zapewnienie mu jak najpełniejszego kontaktu z jego otoczeniem. Nawet, jeśli dziecko jest niezdolne do komunikowania się, można mu pomóc w życiu, jeśli nauczymy je rozumienia choćby niewielu słów. (G. Tkaczyk 1998)
Program ten został opracowany z myślą o dzieciach z głębszą niepełnosprawnością intelektualną (w stopniu umiarkowanym i znacznym). Szczególnie zalecany jest dla dzieci małych, rozpoczynających terapię logopedyczną. Programem tym objęte zostały najmłodsze dzieci w Zespole Szkół nr 4 Specjalnych w Ełku – z zespołu edukacyjno-terapeutycznego Ib. Został on zaplanowany na dwa lata – na rok szkolny 2004\05 i 2005\06.
Program składa się z czterech etapów:
I Etap – Przygotowanie do uczenia się. Ćwiczenia zachowań kluczowych.
Jeśli rozpoczyna się pracę z dzieckiem, należy zacząć od najprostszych czynności, które są podstawą pracy edukacyjno – terapeutycznej z dzieckiem niepełnosprawnym intelektualnie. Są to:
A. spokojne siedzenie – zanim nauczyciel rozpocznie pracę z dzieckiem powinien uzyskać kontrolę nad tą czynnością, w przeciwnym razie jest to czynnik zakłócający terapię od podstaw.
B. uważne patrzenie – ukierunkowywanie i utrzymanie uwagi dziecka będzie przebiegać w dwóch etapach: nawiązanie kontaktu wzrokowego oraz skierowanie uwagi wzrokowej na wybrane przedmioty w otoczeniu. Jeśli dziecko potrafi siedzieć na krześle do 2 lub 5 minut i skupia wzrok na twarzy nauczyciela, można rozpocząć naukę naśladowania.
C. naśladowanie – by dziecko nauczyło się mowy, należy rozpocząć naukę od niewerbalnego naśladowania. Początkowo naśladuje ruchy nauczyciela w zakresie motoryki dużej. Następnym krokiem będzie pokazanie, jak bawić się zabawkami, jak wykorzystać instrumenty muzyczne (bębenek, cymbałki).
Ważne jest by na tym etapie nauczyciel prowadzący zajęcia nawiązał więź emocjonalną z uczniem. Ma to znaczenie w pracy z dziećmi nie tylko z upośledzeniem umysłowym. Zakłada to bliski kontakt fizyczny, akceptację dziecka, indywidualne podejście do przebiegu terapii, tak, by nie trzymać się sztywno programu, lecz by wspierać rozwój dziecka.
II. Etap – Ćwiczenia fonacyjne. Onomatopeje.
Fonacja to wydawanie głosu przez człowieka.
Ćwiczenia fonacyjne będą opierały się na spółgłosce m i na samogłoskach ustnych a, o, u, e, i, y. Sylaby dźwiękonaśladowcze – onomatopeje – stanowią pewien etap w rozwoju kontaktów werbalnych z otoczeniem. W sposób naturalny nazywają dźwięki w otoczeniu dziecka. Istnieje wielka różnorodność tego typu sylab, które są rozumiane przez dziecko i bliskie mu. Jest to doskonały materiał, na bazie którego można budować wyrazy, a następnie zdania. Jest to także doskonałe ćwiczenie aparatu oddechowego i artykulacyjnego poprzez ich wyrazistą, przedłużającą wymowę i wielokrotność powtórzeń. Drugi etap terapii opiera się na naśladowaniu dźwięków wydawanych przez nauczyciela, dlatego tak ważne jest, by już na wcześniejszym etapie dziecko naśladowało terapeutę w zabawie, poprzez powtarzanie gestów, ruchów.
III. Etap – Ćwiczenia strony leksykalnej mowy – powiększanie zasobu słownictwa biernego i czynnego.
Jeśli dziecko nauczyło się rozumienia wypowiadanych do niego słów, poprawnie reaguje na proste polecenia (etap I i II), można rozszerzyć ten zakres o naukę rozumienia nazw przedmiotów, osób, czynności. W dalszym etapie przechodzimy już do mowy czynnej, polega to na powtarzaniu słów za nauczycielem, oraz na udzielaniu odpowiedzi jednoelementowych na pytania: Kto (co) to jest?, Co robi?, Jaki?, Ile?,. Powiększamy zasób słownictwa nie tylko ilościowo, ale także jakościowo – rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, liczebniki, przysłówki.
IV. Etap – Ćwiczenia strony gramatycznej mowy – zdanie proste.
Ćwiczenia na tym etapie będą zmierzały do nauki poprawnego konstruowania zdań prostych. Jeśli w zasobie leksykalnym dziecka znajduje się już kilkanaście słów, należy rozpocząć pracę nad gramatyzacją mowy. Początkowo ćwiczenia będą polegały na naśladowaniu – powtarzaniu za nauczycielem, następnie uczeń będzie odpowiadał na zadawane pytania, w końcowym etapie będzie partnerem w dialogu.
Na wszystkich etapach pracy z dziećmi będą realizowane ćwiczenia słuchowe (słuchu fizycznego, mownego), ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne i ćwiczenia oddechowe – wszystkie te ćwiczenia prowadzone będą w formie zabawy.
Rozwój każdego z czworga dzieci objętych niniejszym programem przebiega w sposób indywidualny i dlatego realizacja programu dla poszczególnego dziecka nie zawsze rozpocznie się od tego samego poziomu. Nie wszystkie też, muszą przejść przez kolejne etapy – zależy to od możliwości psychofizycznych danego dziecka. Rozwój mowy jednego może zatrzymać się na etapie wyrazu, dla innego zaś trzeba będzie opracować bardziej zaawansowany program, by rozwijać jego sprawność językową i komunikacyjną. Lecz dla jednego i drugiego będzie to duży postęp w rozwoju komunikacji werbalnej.
W terapii logopedycznej (nie tylko) dziecka z głębszym stopniem upośledzenia ważną rolę odgrywa zabawa. Zaangażowanie emocjonalne sprawia, że spontanicznie włączają się do pracy. Stanowi to dla nich źródło radości, satysfakcji i jest motywacją do podjęcia wysiłku. Ważna jest aktywność logopedy, jego zaangażowanie, twórcze pomysły i przewodnia rola. Dlatego też, w niniejszym programie na wszystkich etapach pracy dzieci uczą się bawiąc. Zabawa jest nieodłącznym elementem każdych zajęć. Pracując nad kolejnymi, nowo wprowadzanymi dźwiękami należy nadawać im znaczenie. Tylko w takich przypadkach uzasadnione jest wprowadzanie głosek, praca na sylabach, gdyż w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym intelektualnie terapię logopedyczną rozpoczyna się od wprowadzania wyrazów. Pracując nad słownikiem biernym umożliwiającym dziecku rozumienie mowy, można jednocześnie wykorzystać głoski, dźwięki naturalne wspomagające rozwój mowy. Na przykład:
- głoska m – mruczy kot (maskotka, obrazek),
- y – ryczy lew,
- mu – muczy krowa,
- fu – spadają liście (papierki, watki),
- samogłoski łączone eo – dźwięk karetki pogotowia, au – wycie wilka.
Dlatego też ćwiczenia słuchu fonematycznego rozpoczynają się na najwcześniejszym etapie pracy z dzieckiem, gdy różnicujemy dźwięki, np. jadący samochód (w) i spadające liście (f), ryk lwa (y) i płacz małego dziecka (i). Po wielokrotnych systematycznych powtórzeniach dziecko kieruje swoje zainteresowanie ku przedmiotowi, któremu przypisany został dźwięk wymawiany przez logopedę.
SCHEMAT PROGRAMU
WSPOMAGANIE ROZWOJU MOWY DZIECKA
PRZYGOTOWANIE DO UCZENIA SIĘ
ĆWICZENIA ZACHOWAŃ KLUCZOWYCH
SPOKOJNE SIEDZENIE
UWAŻNE PATRZENIE
NAŚLADOWANIE
MOTORYKA DUŻA
...
elleth