ROMAN GR�DECKI POLSKA PIASTOWSKA WARSZAWA 1969 PA�STWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE Opracowa� i pos�owiem opatrzy� JERZY WYROZUMSKI Ok�adk� i obwolut� projektowa� HENRYK BIA�OSK�RSKI Redaktor ANNA KI�YS Redaktor techniczny HALINA URBANSKA Korektor techniczny MARIA WRONA Copyright by Pa�stwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1969 Printed in Poland Dziejowa rola Boles�awa Chrobrego W r. 1933 ukaza�a si� praca zbiorowa dziewi�tnastu wybitnych historyk�w niemieckich Deutschland und Polen 1. W przedmowie do tego dzie�a wypowiedzieli autorzy pi�kne zdania na ten temat, �e �historia nie powinna by� nadu�ywana jako �rodek do rozbudzania nami�tno�ci i przeciwie�stw, lecz raczej powinna by� poci�gni�ta do s�u�by na rzecz porozumienia i z�agodzenia przeciwie�stw, jakie wyros�y w ci�gu dziej�w mi�dzy narodami", historyk za� ma by� � w poj�ciu tych uczonych niemieckich � �s�ug� prawdy,, kt�ry chocia� z urodzenia nale�y przede wszystkim do swego narodu, jednak ma te� obowi�zki w stosunku do zwi�zanych z nim wsp�lnot� kulturaln� s�siad�w oraz na rzecz og�lnego dobra ca�ej ludzko�ci"2. Tej w�a�nie idei porozumienia narod�w i s�u�by dla dobra ludzko�ci ma s�u�y� ta niemiecka ksi��ka o historycznym stosunku Niemiec do Polski. Znalaz�o si� w niej do�� miejsca na to, by jasno �cho� pokr�tce � u�wiadomi� czytelnikowi, jak si� historyczna nauka niemiecka zapatruje na pocz�tek pa�stwa polskiego i jak ocenia tych w�adc�w, kt�rzy je zbudowali. 1 Deutschland und Polen. Beitrage zu ihren geschichtlichen Be-iliungen, red. A. Brackmann, Munchen-Berlin 1933. - Tam�e, s. III - IV. Dziejowa rola Boles�awa Chrobrego Czeg� wi�c dowiadujemy si� w tym wzgl�dzie od uczonych niemieckich? Oto pierwszy znany w dziejach w�adca Polski Mieszko I by� wedle wszelkiego prawdopodobie�stwa Normanem, zwa� si� Dago, przyby� przypuszczalnie przez Ba�tyk i wyl�dowa� przy uj�ciu Odry, i st�d w g�r� tej rzeki podbija� sobie plemiona s�owia�skie, i wreszcie przyj�� s�owia�skie imi� Mieszka. Tak jak sto lat wcze�niej norma�ski Ruryk stworzy� pa�stwo ruskie, tak oko�o r. 960 drugi Norman, Dago Mieszko, stworzy� drugie pa�stwo s�owia�skie 3. Inny historyk niemiecki nie jest tak pewny norma�-skiego pochodzenia tw�rcy polskiego pa�stwa, ale i on stwierdza, �e dzia�alno�� Mieszka I ma wyra�ne pokrewie�stwo z tw�rczo�ci� pa�stwow� norma�skich Wiking�w. A je�li Mieszko I nie by� Wikingiem z Pomorza lub z Danii, to w ka�dym razie sztuki organizowania pa�stwa nauczy� si� od norma�skich s�siad�w na Pomorzu 4. Tak wi�c Polacy wedle wsp�czesnej nauki niemieckiej nie zdobyli si� w�asnym wysi�kiem na stworzenie pa�stwa, lecz dostali je w prezencie od germa�skich �Nordmann�w"! Nasza wsp�praca nad wy�wietleniem stosunk�w polsko-niemiec-kich w ci�gu dziej�w, do kt�rej nas ci uczeni w interesie porozumienia mi�dzynarodowego i dla dobra ludzko�ci zaprosili, musi si� zacz�� od obrony rodzimego charakteru pocz�tk�w naszego pa�stwa i od obrony narodowo�ci jego tw�rc�w. Jak�e mamy zapatrywa� si� na te norma�skie sugestie historyk�w niemieckich? Jedynym argumentem za tym, �e Mieszko by� norma�skim Wikingiem, jest 3R. Holtzmann, Schlesien im Mlttelalter, tam�e, s. 148. i A. Brackmann, Die politlsche Entwichlung Osteuropas vom 10. bis 15. Jahrhundert, tam�e, s. 30. Dziejowa rola Boles�awa Chrobrego w tych wywodach jego drugie imi�: Dago. Historycy polscy od dawna wiedzieli, �e Mieszko I mia� dwa imiona, podobnie jak Mieszko II: Lambert, Kazimierz Odnowiciel: Karol, W�adys�aw I: Herman itp. Ale to drugie imi� Mieszkowe (Dago) jest tylko domys�em opartym na sto lat p�niejszym rege�cie kancelarii papieskiej, gdzie ono brzmi: �Dagome". Historycy polscy przyjmowali mo�liwo�� tego drugiego imienia Dago, jako chrzestnego, podobnie jak Lambert i Karol, a z norma�skiego jego charakteru wnioskowali, �e co najwy�ej jego matka by�a Normank�, nie za� ojciec, skoro wedle rodzimej tradycji ojciec Mieszka mia� s�owia�skie imi� Ziemomys�. Historycy niemieccy okazali tu niew�tpliwie zbyt wielk� skwapliwo�� i po�piech w zaliczeniu Mieszka do szeregu norma�skich tw�rc�w pa�stw. Czynili to z zupe�nie wyra�nym celem przypisania �ywio�owi germa�skiemu o jedn� zas�ug� wi�cej w stosunku do Polski. Bez tego celu czyni� to kilkadziesi�t lat temu polski uczony Karol Szaj-nocha, przypisuj�c powstanie pa�stwa polskiego jakiemu�, nieznanemu ze �r�de� historycznych najazdowi Norman�w5. Ale dzi� ju� dobrze wiemy, �e norma�ski pocz�tek Polski wymy�lony przez Karola Szajnoch�, a p�niej silnie zmodyfikowany przez Franciszka Piekosi�skiego 6, by� naukow� fantazj� i przewidzeniem. Nie damy jej sobie narzuci� w nowej postaci historykom, niemieckim. Wszystko, co si� zachowa�o w �r�d�ach do dziej�w Mieszka I i jego nast�pc�w, a s� to �wiadectwa przewa�nie niemieckie, �wiadczy jednym wielkim g�osem, �e by�a to rodzima, !K, Szajnocha, Lechicki pocz�tek, Polski, Krak�w 1858. fF, Piekosi�ski, O powstaniu spo�ecze�stwa polskiego Ul wiekach �rednich i jego pierwotnym ustroju, Krak�w 1881. Dziejowa rola Boles�awa Chrobrego s�owia�ska dynastia plemienia Polan, kt�ra zdo�a�a swej w�adzy podda� drog� wewn�trznego podboju wszystkie inne polskie plemiona. Kiedy i w jakim tempie si� to sta�o, nie wiemy. Mieszko I przedstawia si� nam w �r�d�ach ju� jako w�adca wielkiego pa�stwa, opartego o brzeg Ba�tyku na p�nocy, a grzbiet Karpat na po�udniu. Na. wschodzie do pa�stwa tego w��czone ju� by�y Grody Czerwie�skie, mi�dzy g�rnym Wieprzem a Bugiem, i Przemy�l, kt�re to terytorium w r. 981 ksi��� Rusi W�odzimierz oderwa� od Mieszkowego pa�stwa. Na zachodzie dolna Odra stanowi�a jego granic�, a w toku by�a obronna walka :z Niemcami o �u�yce i Mi�ni�. Wszystkie plemiona polskie �� Polanie, Pomorzanie, Kuja-wianie, Mazowszanie, Sl�zanie z Lubuszanami 7 i Opo-lanami, i Wi�lanie � zjednoczone ju� by�y w ramach pa�stwa Mieszkowego. Wsp�czesny pisarz nazwa� je najwi�kszym pa�stwem s�owia�skim, a si�y swoje militarne umia�o ono istotnie okaza� w pierwszych historycznie znanych walkach z Niemcami i Czechami. Jako tw�r terytorialny zatem by�o pa�stwo polskie dzie�em Mieszka I. S�usznie te� monografista Mieszka I Stanis�aw Zakrzewski nazywa go �budowniczym pa�stwa polskiego"8. Zaszczytny ten tytu� przyznaje mu te� W�adys�aw 'Semkowicz 9. Ale by�a to budowa zupe�nie �wie�a, ledwo w surowych zarysach wzniesiona. Wymaga�a wzmocnienia i utwierdzenia, a przede wszystkim wype�nienia tre�ci� organizacyjn� i kulturaln�, ~< Po wojnie prof. Gr�decki utrzymywa�, �e nie by�o plemienia Lubuszan. IS. Zakrzewski, Mieszko I jako budowniczy pa�situa polskiego, Warszawa 1921. � "W. Semkowicz, Geograficzne podstawy Polski Chrobrego, Krak�w 1925 (odb. z �Kwart. Hist.", R. 39), s. 58. Dziejowa rola Boles�awa Chrobrego 9 je�li nie mia�a run�� jak domek z kart, za lada podmuchem burzy dziejowej. T� w�a�nie prac� organizacyjn� i cywilizacyjn� wykona� jego syn Boles�aw. Pos�u�my si� tu analogi�. Po blisko dwuwiekowym okresie rozbicia dzilnicowego wskrzesi� bohaterski W�adys�aw �okietek zjednoczone Kr�lestwo Polskie. Ale dokona� on tylko tej niejako technicznej pracy po��czenia kilku ksi�stw dzielnicowych w jednolite kr�lestwo, a w�a�ciw� tre�� ustrojow� wla� w stworzony przeze� tw�r terytorialny syn jego Kazimierz Wielki, tw�rca jego gospodarczej i kulturalnej pot�gi. I potomno��, chyl�c z czci� g�ow� przed bohaterskim wysi�kiem �okietka, w�a�ciw� zas�ug� dziejow� przyzna�a jego synowi, daj�c mu tak wyj�tkowy w dziejach wszystkich narod�w przydomek Wielkiego. Podobnie we wsp�lnym dziele Mieszka I i Boles�awa Chrobrego wi�kszy talent, skuteczniejszy wysi�ek i pe�niejsz� zas�ug� stwierdzi� musimy u Boles�awa Chrobrego, kt�ry id�c �ladem ojca, tchn�� si�y �ywotne i ducha w to, co stworzy� jego ojciec. Nim rozwa�� jego dzia�alno�� oko�o budowy i utwierdzenia pa�stwowo�ci polskiej, przypomn� jeszcze jeden s�d niemieckiej historiografii w tej kwestii. Oto czytamy w wymienionym dziele zbiorowym przyznanie, �e Boles�aw by� wprawdzie �jedyn� znacz�c� osobisto�ci� m�odego pa�stwa polskiego, jaka si� wy�ania z ciemnych przekaz�w �r�d�owych", ale by� to zdobywca tego rodzaju, jak awanturniczy Waregowie ruscy, kt�rych dziko�ci chrzest nie zdo�a� okie�za�, by� to w�adca panuj�cy nad barbarzy�skim ludem, zdradzaj�cy rysy i cele polityczne wielkiego chana"!1" io A. B r a c k m a n n, op. cit., s. 32. 10 Dziejowa rola Boles�awa Chrobrego Dziejowa rola Boles�awa Chrobrego 11 Czyli celem jego barbarzy�skiej w�adzy by�o zniszczenie, grabie� i po�oga. Tak sobie historycy niemieccy wyobra�aj� tego monarch�, w kt�rym my czcimy w�a�ciwego tw�rc� naszego pa�stwa; zr�wnuj� go z awanturniczymi Waregami i �upieskimi chanami Tatar�w. Zupe�nie inaczej oceniali Boles�awa wsp�cze�ni mu wybitni Niemcy, jak �w. Bruno i biskup Thietmar, kt�rzy przez wiele lat z bliska widzieli jego dzia�alno��, rozumieli jej cele, dostrzegali jej bezpo�rednie skutki. Id�c g��wnie za ich �wiadectwami uprzytom-nimy sobie pokr�tce zas�ug� dziejow� Boles�awa Chrobrego, jako budowniczego niepodleg�ej, kr�lewskiej Polski. Najbli�sza potomno�� uczci�a niepospolitego w�adc� przydomkiem Wielkiego i Chrobrego. Ten drugi przydomek, chocia� jest cia�niejszy, bo maluje tylko wojenn� wielko�� Boles�awa, zwyci�y� w opinii i w serdecznym umi�owaniu nast�pnych pokole�. Jest to zrozumia�e, bo osobista rycersko�� Boles�awa, jego dumny gest szczerbienia miecza na z�otej bramie zdobytego Kijowa, jego �wietne triumfy jako znakomitego wodza silniej dzia�a�y na fantazj� dalszych pokole�, kt�re mniej szcz�liwe by�y w boju i z �yw� t�sknot� zwraca�y pami�� ku temu chrobremu bohaterowi, kt�ry przez wiele lat z niezmiennym szcz�ciem wi�d� zbrojny nar�d do zwyci�stw i do s�awy. Wojenne dzie�a Boles�awa stanowi� tylko jedn� cz�� jego rz�d�w. W tradycji nabra� on rys�w na wp� legendarnych, jako przede wszystkim wielki zdobywca. Tymczasem jego wojny mia�...
jac1123