1.1 Charakterystyka i istota konkurencyjności przedsiębiorstwa.
Każde przedsiębiorstwo musi konkurować z innymi firmami o zainteresowanie klienta. Konkurencja pomiędzy przedsiębiorstwami jest zjawiskiem normalnym w gospodarce rynkowej. Dlatego każda firma stara się być bardziej konkurencyjna, co najczęściej oznacza produkcję coraz lepszych produktów i świadczenie usług lepiej dopasowanych do potrzeb klienta. W ogólnym znaczeniu konkurencyjność daje szansę zdobycia przewagi, stworzenia najlepiej prosperującej firmy na rynku. Jednak czy to wystarczy?
Zdefiniujmy zatem pojęcie konkurencyjności, określmy jej zasięg, cechy i jej determinanty.
Pojęcie konkurencyjności można zdefiniować jako zdolność przedsiębiorstwa do funkcjonowania w danej branży w warunkach gospodarki wolnorynkowej. Im większa konkurencyjność tym pozycja przedsiębiorstwa na rynku jest pewniejsza a jego funkcjonowanie mniej narażone na bodźce zewnętrzne i niepomyślną koniunkturę.
Konkurencja może być rozpatrywana według różnych kryteriów. Są to:
§ Arena konkurencji,
§ Podmioty konkurencji,
§ Przedmiot konkurencji,
§ Zasięg konkurencji,
§ Charakter konkurencji,
§ Intensywność konkurencji.
Areną konkurencji nazywana jest przestrzeń, w której zachodzi zjawisko konkurencji między określonymi podmiotami.[1]
W oparciu o kryterium areny możemy podzielić konkurencję na rynkową i poza rynkową.
Pierwsza z nich ma miejsce między uczestnikami rynku po stronie popytu i podaży.
Arenę konkurencji możemy rozpatrywać na trzech poziomach:
Kolejną istotną cechą jest kryterium podmiotu konkurencji, które określa kim są
konkurujący między sobą. Przyjmując taki punkt widzenia można wyróżnić konkurencję między:
§ państwami ( NAFTA, UE, OPEC)
§ gospodarkami (rynek zbytu/zaopatrzenia, konkurowanie państw o BIZ lokalizowane na ich terenie)
§ przedsiębiorstwami
§ jednostkami organizacyjnymi wewnątrz firm
§ poszczególnymi osobami w przedsiębiorstwie
Konkurencja między firmami, jest najważniejszym chyba przejawem zjawiska
konkurencji rozpatrywanego z perspektywy areny rynkowej.[2]
Przedsiębiorstwa stanowią bowiem główne ogniwo realnego gospodarowania. To od zachowań firm w dużej mierze zależy stan, kierunek i tempo rozwoju gospodarek narodowych i poziom życia ludzi.
Natomiast konkurencja wewnątrz firm, między ich jednostkami organizacyjnymi i poszczególnymi stanowiskami pracy ludzi o ile nie ma charakteru rynkowego, nie pozostaje bez wpływu na wzrost lub spadek możliwości konkurowania między przedsiębiorstwami.[3]
Kolejnym kryterium jest podmiot konkurencji, który określa o co toczy się konkurencja.
Jak wiadomo konkurencja pojawia się „ na wejściach” i „ na wyjściach” konkurujących podmiotów.
Ta „ na wejściach” toczy się na wielu rynkach ( finansowym, produktów i usług, informacji, surowców) a jej przedmiotem są szeroko rozumiane zasoby np. wiedza, środki produkcji, ludzie- jako czynnik pracy, kapitał. Aby jednak zasoby mogły stanowić przedmiot konkurencji muszą mieć charakter dóbr rzadkich rozumianych w ujęciu ilościowym i jakościowym ( np. dogodna lokalizacja, widza, informacje, ludzie o rzadkich kwalifikacjach).
W Polsce przykładem konkurencji podmiotów „ na wejściach” jest konkurowanie koncernów i firm ponadnarodowych.
Przedmiotem konkurencji „ na wyjściach” jest produkt, wyrób, usługa. Konkurencja nie toczy się o ofertę ale o jej rynkową akceptację przez odbiorców.
Aby jednak oferty różnych podmiotów konkurowały między sobą powinny zostać spełnione dwa warunki.
Oferty, powinny być względem siebie substytucyjne. Po drugie siła nabywcza wszystkich potencjalnych nabywców musi być mniejsza od sumy cen, po jakich chcieliby zrealizować te oferty ich dostawcy.[4]
Wyróżniamy cztery odmiany konkurencji „ na wyjściach”. Należy do nich:
§ konkurencja oparta o produkty względnie identyczne pod względem przeznaczenia, ceny, jakości a różniące się jedynie marką,
§ konkurencja oparta o produkty tego samego przeznaczenia, różniące się jednak od siebie oprócz marki, ceną i jakością,
§ konkurencja oparta o produkty całkowicie różniące się od siebie nie tylko przeznaczeniem ale również ceną, jakością, marką i wieloma innymi parametrami, ale zaspakajające podobne potrzeby odbiorców,
§ konkurencja oparta o produkty różniące się wszystkimi cechami użytkowymi i emocjonalnymi, która zaspakaja różne potrzeby.
Zakres konkurencji odnosi się głównie do sytuacji, w których podmiotami konkurencji
są przedsiębiorstwa i służy do wyznaczania granic obszaru lub planowanej ich aktywności.
Wyróżniamy kilka zakresów konkurencji:
§ zakres gałęziowy, który określa, czy podmiot działa w określonej jednej gałęzi czy w wielu strefach życia gospodarczego,
§ zakres asortymentowy, który wskazuje czy dany podmiot wytwarza i konkuruje określonym asortymentem wyrobów czy wieloma asortymentami,
§ zakres segmentu rynku, opisujący typ odbiorców, dla których podmiot wytwarza produkty,
§ zakres pionowy, wskazujący ile ogniw łańcucha kooperacji pionowej obejmuje podmiot,
§ zakres geograficzny , wskazujący granice terytorialne rynków, na których działa i konkuruje firma. Możemy tutaj mówić o konkurencji na rynku lokalnym, regionalnym, krajowym, wielonarodowym,
§ zakres kompetencji, który określa dziedziny szczególnych umiejętności firmy, które wykorzystuje ona w tworzeniu swojej oferty rynkowej.
Rozpatrując charakter konkurencji, wyróżnić możemy konkurencję doskonałą i
niedoskonałą.[5]
Ta pierwsza jest konstrukcją modelową, służącą do teoretycznych rozważań ekonomicznych dotyczących struktury i charakteru rynku (rynek doskonały). W praktyce jednak występują jedynie różne odmiany konkurencji niedoskonałej, np. monopolistycznej.[6]
Rozpatrując konkurencję według kryterium intensywności, możemy mówić o dwóch jej ujęciach.
W pierwszym, intensywność konkurencji wskazuje na zdolność i skłonność podmiotów rynku do uczestnictwa w procesie dostosowawczym do zmieniających się warunków na rynku.
Może być ona wyrażona dwoma powiązanymi wzajemnie zjawiskami do których zaliczamy:
§ stopień zależności każdego sprzedawcy od postępowania konkurentów oraz stosowanych przez nich instrumentów działania na rynkach,
§ stopień możliwości wywierania wpływu na każdego konkurenta
W drugim ujęciu intensywność traktowana jest szerzej, jako cecha opisująca interakcję
organizacji z jej otoczeniem. Tutaj miarą intensywności jest wielkość nakładów zasobów, jakie firma musi przeznaczyć na utrzymanie relacji z otoczeniem na poziomie, który zapewni jej sprawne funkcjonowanie.[7]
Konkurencja jest zjawiskiem, która charakteryzuje różne rodzaje relacji pomiędzy podmiotami. Relacje te polegają na konkurowaniu. Można przyjąć, że współcześnie zjawiskiem powszechnym jest konkurencja i będące jej przejawem konkurowanie.
Aby dobrze i skutecznie konkurować, to znaczy mimo przeszkód osiągać cele, trzeba być konkurencyjnym. Najogólniej można przyjąć , że konkurencyjność jest cechą uczestników konkurencji.
W literaturze podmiotu pojawia się wiele definicji konkurencji. Jest ona przedmiotem licznych badań.
Wielu autorów poruszających temat konkurencyjności, jak na przykład: M. E. Porter, G. Hamel, J. B. Barney, w swoich publikacjach analizują szeroko różnorakie aspekty i uwarunkowania konkurencyjności.
Jedną z niewielu funkcjonujących w literaturze definicji konkurencyjności zaproponowano na Światowym Forum Ekonomicznym w Lozannie w 1994 roku. Mówi ona, że to „ … zdolność kraju lub przedsiębiorstwa do tworzenia większego bogactwa niż konkurenci na rynku światowym”.[8]
Inna, często cytowana definicja konkurencyjności, przyjęta oficjalnie przez OECD, mówi że podmiotem konkurencji jest cała gospodarka ( kraj ) a jej przejawem jest „ … zdolność do wytwarzania dóbr i usług, które w warunkach wolnego i rzetelnego handlu są akceptowane na rynku światowym, przy jednoczesnym wzroście dochodów realnych ludności w długim okresie czasu”.[9]
Michael E. Porter, widzi konkurencyjność w nieco inny sposób. Nie tylko jako zdolność krajów ( narodów ) do bycia podmiotami konkurencji, ale jako zdolność do tworzenia warunków sprzyjających rozwojowi międzynarodowej konkurencyjności narodów i przedsiębiorstw.
Porter wyróżnił cztery wzajemnie powiązane systemy narodowej przewagi konkurencyjnej. Są nimi:
§ warunki czynnikowe ( pozycja kraju pod względem jego zasobności w zakresie czynników produkcji i infrastruktury niezbędnych do konkurowania w danym przemyśle,
§ warunki popytowe ( popyt na rynku wewnętrznym na wyroby lub usługi danego przemysłu,
§ powiązane i wspierające przemysły ( istnienie lub brak w kraju przemysłów dostawczych i pokrewnych odpowiadające wymogom międzynarodowej konkurencji),
§ strategia firm, ich struktura i rywalizacja między nimi ( warunki kształtowane przez państwo określające, jak przedsiębiorstwa są tworzone, organizowane i zarządzane oraz wyznaczające charakter rywalizacji na tynku wewnętrznym).[10]
Autor wyróżnia dodatkowo czynniki wspomagające konkurencyjność. Należą do nich:
§ zasoby ludzkie ( ilość, kwalifikacje, koszty pracy, etyka pracy itp.),
§ zasoby fizyczne ( jakość, dostępność złóż, położenie geograficzne, klimat, itp.),
§ zasoby wiedzy ( narodowe zbiory wiedzy i technologii oraz istnienie rynku na produkty i usługi oferowane przez naukę np. badania, raporty),
§ zasoby kapitału ( wielkość zasobów i koszt dostępnego kapitału),
§ infrastruktura ( rodzaje oraz jakość infrastruktury oraz koszty korzystania z niej )
W wielu podejściach do konkurencyjności przedsiębiorstw, podobnie jak w
przytoczonej wcześniej definicji „lozańskiej”, nie występuje rozróżnienie podmiotu konkurowania.
Przykładem jest definicja OECD, według której „ … konkurencyjność oznacza
zarówno zdolność firmy , przemysłów, regionów, narodów lub ponadnarodowych ugrupowań do sprostania międzynarodowej konkurencji, jak i do zapewnienia relatywnie wysokiego zatrudnienia na trwałych podstawach”.[11]
Konkurencyjność przedsiębiorstwa możemy również zdefiniować jako jego zdolność do sprawnego realizowania celów na rynkowej arenie konkurencji.
W klasyfikacji konkurencyjności, jako cechy podmiotów działających w warunkach konkurencji stosowane są następujące kryteria: działań lub skutków, przedziału oceny, momentu oceny, obszaru występowania , stron relacji rynkowych, czasu obserwacji oraz poziomu konkurencyjności.[12]
Według pierwszego z wymienionych kryteriów wyróżnia się konkurencyjność czynnikową i wynikową.[13]
Pierwsza z nich eksponuje to, co określa zdolność przedsiębiorstwa do działań tworzących podstawy skutecznego konkurowania. Należą do nich: szybkie reagowanie na zmiany w otoczeniu, umiejętne wykorzystanie własnych zasobów, umiejętność wykorzystania sprzyjających warunków otoczenia, racjonalność procesów decyzyjnych oraz inne czynniki budujące konkurencyjność firm w dłuższej perspektywie czasowej.
Konkurencyjność wynikowa określa wyniki konkurowania, takie jak: udział w rynku, udział w sprzedaży, wyniki finansowe firm na tle liderów.
Nawiązując do kryterium podziału oceny konkurencyjności, należy wskazać jej dwa kierunki- konkurencyjność operacyjną oraz systemową.[14]
Konkurencyjność operacyjna, to według definicji D. Faulknera i C. Bowmana, „ … konkretne techniczne umiejętności, które są istotne z punktu widzenia funkcjonowania na określonym rynku”.[15]
Konkurencyjność systemowa natomiast dotyczy szerokiego kontekstu zachowań konkurencyjnych podmiotów, rozpatrywanych w przedziale oceny gdzie uwzględnia się wpływy zjawisk występujących na czterech różnych poziomach: meta, makro, mezo i mikro.
Razem zjawiska te tworzą system determinant konkurencyjności danego, poddanego ich wpływom podmiotu.
Konkurencyjność ex post i ex ante, to kolejne kryterium oceny konkurencyjności.
Ex post, to ta jaką podmiot już osiągnął, ex ante- ta, którą planuje osiągnąć w przyszłości.
Biorąc pod uwagę kryterium obszaru występowania klasyfikowanego zjawiska, możemy również mówić o konkurencyjności danego przedsiębiorstwa. Wyróżniamy tutaj odpowiednio rynki:
§ wyrobów i usług ( np. rynek samochodowy),
§ konkretnych wyrobów i usług ( np. rynek samochodów danej klasy),
§ określonego rodzaju zasobów ( np. rynek pracy),
§ konkretnych zasobów ( np. rynek miedzi),
§ określonego terytorium, gdzie można wyróżnić konkurencyjność firmy na rynku wewnętrznym lub na rynku międzynarodowym.
Kryterium stron relacji rynkowych służy do odróżnienia konkurencyjności „ na
wejściach” od „ na wyjściach” danego podmiotu.
Konkurencyjność „ na wejściach”, to zdolność podmiotu do sprawnego realizowania tych celów, które wiążą się z transakcjami pozyskiwania zasobów. „ Na wyjściach” natomiast, to zdolność do sprawnej realizacji celów związanych z transakcjami pozyskania rynkowej akceptacji przedstawionej oferty.
W długim okresie czasu obydwie konkurencyjności mają tendencje do wyrównywani się, co jest następstwem dwustronnych relacji przyczynowo- skutkowych, które między nimi występują.
Według kryterium czasu obserwacji wyróżniamy konkurencyjność statyczną, czyli stan konkurencyjności danego przedsiębiorstwa w danym momencie czasu i dynamiczną, gdzie stan konkurencyjności danego podmiotu zmienia się w czasie.
Ostatnim i chyba najistotniejszym z przedstawionych kryteriów klasyfikowania konkurencyjności przedsiębiorstwa jest jej poziom a odzwierciedleniem tego poziomu jest sprawność osiągania celów.
Wyniki prowadzonej na arenie rynkowej działalności przedsiębiorstwa mogą być rozpatrywane i oceniane według różnych kryteriów, zależnie od punktu widzenia podmiotów, dla których są one istotne.
Podmioty te nazywamy interesariuszami danego przedsiębiorstwa. Wyróżniamy tutaj cztery grupy:
§ właściciele udziałów lub akcji,
§ klienci, nabywcy,
§ pracownicy,
§ niektórzy dostawcy.
Każda z tych grup ocenia działalność firmy stosując odpowiadające ich interesom kryteria.
Właściciele zainteresowani są przede wszystkim dochodem, jaki mogą osiągnąć z tytułu posiadanych udziałów firmy.
Nabywców interesuje wartość oferty przedsiębiorstwa, którą określa stosunek sumy postrzeganych korzyści użytkowych i emocjonalnych, jakie może przynieść nabycie produktu.
Pracownicy zainteresowani są warunkami płacy i pracy, formą zatrudnienia, wysokością wynagrodzenia, warunkami realizacji potrzeb, aspiracji, rozwoju.[16]
Dostawcy natomiast skalą jego działalności i wzrostem tej skali.
Wszyscy interesariusze pozostają w określonych interakcjach z przedsiębiorstwem. Każdą grupę cechują inne, odpowiednie dla nich oczekiwania, które oparte są o wiedze, doświadczenia, prognozy.
Każda z tych grup może wyróżnić trzy rodzaje konkurencyjności:
§ konkurencyjność normalną, kiedy rezultaty określonych interakcji są równe
oczekiwaniom uczestniczących w tych interakcjach interesariuszy;
§ konkurencyjność mniej niż normalną, kiedy rezultaty rzeczywiste nie spełniają
oczekiwań. Wtedy intersariusze, których dana sytuacja dotyczy, podejmują działania by wycofać się z interakcji z przedsiębiorstwem i podjąć je z innym, bardziej atrakcyjnym;
§ konkurencyjność więcej niż normalną, kiedy rezultaty rzeczywiste są wyższe od
oczekiwanych. Intersariusze, którzy mają podstawę do takich ocen, starają się umocnić swoje stosunki z przedsiębiorstwem- a więc właściciele pozyskują więcej jego akcji, klienci star...
gabson13449