Metodologia Nauk Społecznych Tuziak.doc

I. POJĘCIA

METODOLOGIA def. ogólna – to nauka o logice, metodach, badaniach, procedurach badawczych, postępowaniu i typach wnioskowania stosowanych w określonej dyscyplinie naukowej. Jest to także nauka o sposobach analizowania ich wartości poznawczych.

METODOLOGIA NAUK SPOŁECZNYCH – dotyczy badań i analiz rzeczywistości społecznej i zawiera między innymi: dyrektywy badawcze wynikające z przyjętego systemu teoretycznego, zasady doboru odpowiednich technik i metod oraz typów wnioskowania, zasad interpretacji zebranych danych, metody sprawdzania poprawności sformułowanych hipotez i jednoznaczności stawianych pytań, a także zasady ustanawiania relacji pomiędzy teorią społeczną a praktyką badawczą.

TECHNIKI BADAWCZE – pojęcie węższe od metody; są to sposoby i umiejętności stosowania odpowiednich czynności, składających się na pewne schematy badawcze czyli metody.

METODA def. ogólna – to określony, powtarzalny i wyuczalny sposób, wzór, schemat postępowania świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu. 

METODY NAUKOWE – przez metodę rozumie się system założeń i reguł pozwalający na takie uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel do jakiego się świadomie zmierza. Metoda jako system reguł, wskazań i przepisów jest potrójnie uwarunkowana:

1. metoda opiera się na obiektywnych prawidłowościach, które opisują przedmiot badania czy poznania oraz są sformułowane w postaci odpowiedniej teorii.

2. mówi, że metoda jest określona i wyznaczona przez charakter badanego przedmiotu (metoda musi być adekwatna, dopasowana do przedmiotu; jest zależna od tego co chcemy badać              ; najpierw przedmiot badania a potem narzędzia metody, nie na odwrót).

3. mówi, że metody zależą od środków badania, czyli od ludzi i narzędzi badawczych jakimi w danej sytuacji historycznej dysponujemy (od możliwości technicznych; metody się rozwijają).

WYMOGI POPRAWNOŚCI METODY, dobra, poprawna metoda musi je spełniać:

1. Jasność metody – polega na powszechnej rozpoznawalności i zrozumiałości.

2. Jednoznaczność – czyli brak dowolności stosowania odpowiednich zasad regulatywnych (rygorystyczne stosowanie się do schematu).

3. Ukierunkowanie – czyli metoda musi być podporządkowana określonemu celowi (cel wyznacza nam metodę).

4. Skuteczność – czyli zabezpieczenie realizacji zamierzonego celu (metoda do celu właściwa, adekwatna, skutecznie doprowadzi nas do celu).

5. Owocność metody – mówi, że metoda powinna dostarczać oprócz zasadniczych rezultatów jeszcze innych dodatkowych, pobocznych lecz nie mniej ważnych dla tej samej lub innej dziedziny nauki.

6. Niezawodność – metoda powinna gwarantować uzyskanie zamierzonego rezultatu ale w maksymalnie wysokim stopniu prawdopodobieństwa.

7. Ekonomiczność – osiąganie zamierzonego rezultatu przy najmniejszym użyciu odpowiednich środków i czasu.

TYPOLOGIA METOD – metod jest wiele, nie ma jednej uniwersalnej do wszystkiego:

I. Podział dychotomiczny ze względu na stopień ich ogólności:

1. Ogólne – czyli o dużym zakresie stosowalności w różnych naukach takie jak np.:

metody matematyczne, porównania, obserwacji, analizy, syntezy, eksperyment.

2. Szczegółowe.

II. Podział dychotomiczny ze względu na cel, cechy :

1. Metody służące w praktyce – czyli przekształcanie rzeczywistości (np. socjotechnika)

2. Metody służące poznaniu rzeczywistości, teorii (podział nie ostry gdyż sfera działań praktycznych, poznawczych nawzajem się przenika).

III. Podział ze względu na strukturę nauki: 

Są dwie płaszczyzny nauki: - empiryczna i - teoretyczna , i w ramach każdej z nich stosuje się inną grupę metod:

1. metody poznania empirycznego, np. obserwacja, porównanie, pomiar, eksperyment.

2. metody poznania teoretycznego, np. konkretyzacja, idealizacja, formatyzacja i metoda aksjomatyczna oparta na pewnikach rozumowania.

3. tzw. metody trzeciego rodzaju – przydatne zarówno w poznaniu empirycznym jak i teoretycznym, np. abstrahowanie, analiza i synteza, indukcja (od szczegółu do ogółu), dedukcja (od ogółu do szczegółu), metoda modelowania, metoda logicznego i historycznego poznania naukowego.  

METODOLOGICZNE PODSTAWY SOCJOLOGII – 3 kwestie dyskusyjne, problematyczne. To zbiór założeń dotyczących:

1. tego czym jest rzeczywistość społeczna, czyli właściwy przedmiot socjologii (pytanie ontologiczne),

2. jaka jest istota metod badawczych w socjologii (zespół założeń),

3. jaka jest struktura rezultatów badawczych w socjologii osiąganych w procesie badawczym.

Ad 1. Jeśli chodzi o charakterystykę przedmiotu socjologii to, najwięcej uwagi skupia kontrowersja stanowiska indywidualistycznego i holistycznego wyrażona w pytaniu: czy społeczeństwo to tylko suma jednostek czy też rzeczywistość społeczna to rzeczywistość swoista – ponadjednostkowa (całości społeczne)?

Ad 2. Jeśli chodzi o charakterystykę metody naukowej w socjologii, to najwięcej uwagi skupia kontrowersja stanowiska naturalistycznego naturalistycznego antynaturalistycznego wyrażona w pytaniu: czy badając społeczeństwo należy posługiwać się taką metodą jak badając przyrodę, czy też jakąś metodą swoistą?

Ad 3. Jeśli chodzi o charakterystykę rezultatów badawczych w socjologii to najwięcej uwagi skupia kontrowersja stanowiska obiektywistycznego i wartościującego wyrażona w pytaniu: czy wyniki socjologii są wolne od ocen wartościujących, czy też przeciwnie z konieczności zawierają lub przynajmniej implikują takie oceny.

II. NAUKA, NORMY NAUKOWOŚCI

NAUKA – pojęcie wieloznaczne, brak 1 definicji. Nauka to wiedza zobiektywizowana w postaci określonych wytworów, to rodzaj szczególnej działalności ludzi, mniej lub bardziej zinstytucjonalizowaną, wytwarzająca taką wiedzę. To działalność naukowo – twórcza uczonych podlegająca określonym normom wskazującym warunki jakie winny spełniać wytwory. Normy te określają sposoby otrzymywania wiedzy naukowej, są nakazami postępowania zgodnego z pewnymi przewodnimi wartościami.

POZNANIE NAUKOWE – cechy swoiste, ostro określające jego tożsamość, wiele światów – nie określone granice wszerz i w głąb.

KANONY POZNANIA – jedyne i wspólne dla całej nauki niezależnie od badanego świata.

NORMY NAUKOWOŚCI, WYMOGI, (ideał poznania naukowego), wg porządku, sztywnej hierarchii ważności. Metodologia nauk musi traktować te normy jako obowiązujące absolutnie. 

1. Intersubiektywna (czyli oparta na pewnych regułach) komunikowalność – to jeden z wymogów jakie muszą spełniać twierdzenia i teorie, żeby zostały uznane za naukowe. Polega na tym, że sformułowanie i sposób przekazu zawartości twierdzenia lub teorii powinny umożliwić ich zrozumienie więcej niż 1 specjaliście z danej dziedziny nauki. (Spełnienie tego wymogu zakłada kodyfikację dyskursu naukowego w obrębie dyscypliny. Kodyfikacja polega na stworzeniu słownika technicznego i doprecyzowaniu reguł budowania sensownych wypowiedzi tak, by wzajemne rozumienie się uczonych miało intersubiektywne podstawy. Dążenie do pewnej kodyfikacji języka prowadzi do przekształcenia go w język formalny. Pełna formalizacja nie jest możliwa ani celowa).

2. Intersubiektywna sprawdzalność, uzasadnialność twierdzeń naukowych, konieczność podania dowodu, uzasadnienia, związana z poprzednim wymogiem - to jeden z wymogów jakie muszą spełniać twierdzenia i teorie, żeby zostały uznane za naukowe. Polega na tym, że sposób ich uzasadniania powinien być zrozumiały nie tylko dla jednego specjalisty z danej dziedziny nauki lecz powinien także umożliwić weryfikację danego twierdzenia czy teorii, innym badaczom. (GŁÓWNY CEL NAUKI – to poszukiwanie wiedzy prawdziwej lub dobrze uzasadnionej o jakiejś dziedzinie rzeczywistości.

Wymóg ten oznacza empiryczną testowalność twierdzeń i teorii. Testowanie teorii łączy w sobie 4 elementy – konstrukcja badanego układu, - dedukcja przewidywanego zachowania, - rejestracja rzeczywistego zachowania układu oraz – werdykt odnośnie zgodności danych z przewidywaniami). Gdy dana teoria nie jest na tyle specyficzna by dyktowała przewidywanie zachowań pozostaje EKSPLORACJA – której celem jest poznanie jak zachowuje się układ.

W naukach formalnych, (przyrodniczych, ścisłych), dedukcyjnych – dowodzenie od ogółu do szczegółu  (matematyka, logika) – PRZEDMIOT – np. eksperyment, łatwiej uchwycić przedmiot. SPOSÓB UZASADNIANIA TWIERDZEŃ – tu uzasadnić twierdzenie to podać jego dowód, wyprowadzenie z aksjomatów przez metodę reguł dedukcji, z praw teorii dedukuje się wnioski. (Tu rozwiązaniem problemu jest formalny dowód hipotezy oparty na regułach dedukcji lub jej obalenie, równoznaczne z udowodnieniem jej zaprzeczenia).   

W naukach empirycznych, (społecznych), indukcyjnych – dowodzenie od szczegółu do ogółu (fizyka, chemia, biologia, socjologia, psychologia) – PRZEDMIOT – specyficzny, różnorodny, zmienny, trudny dla socjologa. SPOSÓB UZASADNIANIA TWIERDZEŃ – swoiste tu jest uzasadnianie indukcyjne, z wniosków do przesłanek czyli praw teorii. (Tu fakty dla uczonego to drugie niezależne źródło informacji obok teori).

3. Systematyzacja wiedzy naukowej – Pojęcie teorii – Wiedzę naukową tworzą głównie twierdzenia w tym prawa. Do ich formułowania potrzebne są pojęcia zwane inaczej terminami. Terminy i twierdzenia powinny tworzyć zbiory maksymalnie usystematyzowane czyli terminologię i teorię. Systematyczna rozbudowa terminologii opiera się na operacji definiowania.

3 sposoby SYSTEMATYZACJI:

1. Systematyzacja dedukcyjna – przekształcenie zbioru twierdzeń w teorię, w sensie logicznym.

2. Systematyzacja aksjologiczna – wskazanie skończonego zbioru twierdzeń tzw.

AKSJOMATÓW, z których można logicznie wyprowadzić wszystkie twierdzenia należące do danego zbioru.

3. Teorię określa się również za pomocą Kryterium przedmiotowego, semantycznie, przez wskazanie o jakich przedmiotach jednego lub kilku typów mówią jej twierdzenia.

Systematyzacja dedukcyjna i przedmiotowa w naukach formalnych idą w parze.

TEORIE wytwory naukowe najwyższej rangi – w socjologii to usystematyzowany dedukcyjnie zbiór powiązanych ze sobą twierdzeń, które łącznie wyjaśniają pewne fakty lub inne twierdzenia – właściwości tego zbioru – absolutnie niezbędne warunki:

1. Niesprzeczność – teoria nie może zawierać pary zdań sprzecznych.

2. Zupełność – do teorii należy zawsze dane twierdzenie lub jego zaprzeczenie.

3. Rozstrzygalność – istnienie procedury pozwalającej rozstrzygnąć w skończonej liczbie kroków czy dane twierdzenie należy do teorii.

EFEKTYWNE UPRAWIANIE TEORII – to stawianie właściwych problemów naukowych i konstruowanie trafnych rozwiązań.

5. Fakt naukowy – W ramach nauk empirycznych fakty  stanowią dla uczonego drugie niezależne źródło informacji obok teorii. Faktom przypada podwójna rola:

- generatora problemów i – weryfikatora rozwiązań. Budowa teorii empirycznej zaczyna się od odkrycia jakiegoś faktu i postawienia pytania – dlaczego ma ono miejsce?

2 kategorie faktów:

- proste zjawiska powtarzalne, dające się powtarzać i obserwować w kontrolowanych warunkach oraz te których w laboratorium uzyskać nie można, ale ich sposób powtarzania w nauce jest znany. Do kategorii tej dołącza się zjawiska złożone i praktycznie nie powtarzalne, które można wyjaśnić za pomocą teorii zjawisk prostych.

- fakty zasadniczo nie powtarzalne i nie dające się sztucznie wytworzyć, które jednak tworzą łańcuchy dających się zarejestrować zdarzeń powiązanych w czasie.

NAUKA w praktyce stara się wyjaśnić zjawiska dające się opisać w języku już istniejącej teorii i fakty zinterpretowane na gruncie wstępnego MODELU POJĘCIOWEGO. Po odkryciu faktów problemowych poszukujemy TEORII, czyli czegoś więcej niż opisu tego jak się rzeczy mają, chcemy wiedzieć dlaczego jest tak a nie inaczej. TEORIA oferuje opis zachowania badanego obiektu, czyniący zadość pewnym normom teoretyczności. Te normy to normy naukowości potraktowane rygorystycznie. TEORETYCZNOŚĆ – przewidywalność, (ogólność, ścisłość, abstrakcyjność) to przede wszystkim TESTOWALNOŚĆ.

4. Metodyczność – (Postępowanie systematyczne, trzymanie się jakiejś metody i postępowanie zgodnie z nią na każdym etapie procesu badawczego), związane z poprzednim. Metoda to sposób postępowania nadający się do wielokrotnego stosowania np. eksperyment. Wiedzę naukową różni od potocznej – wyższy stopień organizacji samych wytworów, jak też procesy ich tworzenia i sprawdzania. W metodologii – KONTEKST ODKRYCIA i – KONTEKST UZASADNIENIA. METODYCZNOŚĆ – to pożądana własność wszystkich etapów procesu tworzenia wiedzy naukowej.

6. Ogólność – Ogólność twierdzenia można potraktować jako jego cechę względną i semantyczną, tzn. jedno twierdzenie będziemy traktować jako ogólniejsze od drugiego, jeśli stwierdza ono to samo co drugie stwierdzenie lecz o szerszym zbiorze przedmiotów. Ze względu na ogólność można porównywać również teorię. Teoria jest tym ogólniejsza im szerszy jest jej zasięg, tzn. zbiór układów, o których mówią twierdzenia teorii. Np. „Wszyscy Europejczycy piją alkohole” jest ogólniejsze od „Wszyscy Polacy piją napoje alkoholowe”.

Ze względu na ogólność można porównywać całe teorie. Teoria jest tym ogólniejsza im szerszy jest jej zasięg, tzn. zbiór układów, o których mówią twierdzenia teorii.

7. Specyficzność i ścisłość – W odniesieniu do teorii empirycznej oznacza zdolność dostarczania konkretnych, specyficznych, dokładnych przewidywań zachowania układów, do których się ona odnosi. Testowalność teorii zależy w dużym stopniu od jej ścisłości. Np. „Wszyscy Polacy piją wódkę”, jest bardziej specyficzne od twierdzenia „Wszyscy Polacy piją napoje alkoholowe”. Wiedza ilościowa jest ściślejsza od jakościowej.  

8. Oszczędność i prostota – Postulat ten nakazuje budować teorię w oparciu o jak najmniejszą liczbę terminów pierwotnych, aksjomatów, praw zmiennych itp., chodzi o to, by nie mnożyć bez potrzeby kategorii potrzebnych do opisu świata. Modele różnych zjawisk powinny mieć jak najprostszą budowę. Nauka powinna wytłumaczyć ową złożoność odwołując się do jak najmniejszej liczby zjawisk i procesów „elementarnych” i poszukiwać najprostszych zasad konstrukcyjnych i zależności funkcyjnych. Różnica prostota a skomplikowanie nie zawsze dają się precyzyjnie wypowiedzić.

9. Abstrakcyjność – Abstrakcyjny charakter nauk teoretycznych oznacza, że prawa nauki nie odnoszą się bezpośrednio do realnego świata tylko do pewnych idealnych przedmiotów. Przedmioty powinny mieć empiryczne odniesienie do świata realnego jako modele idealne rozmaitych przedmiotów i zjawisk realnych, zawsze jakoś przestrzennie i czasowo lub społeczno – historycznie zlokalizowanych.

10. Uniwersalność – Postulat uniwersalności nakazuje budowanie teorii empirycznych o maksymalnym zakresie empirycznej stosowalności. Teoria powinna trafnie przewidywać zachowanie wszystkich empirycznych układów danego rodzaju występujących w całym realnym świecie, a różniących się lokalizacją w nim. Uniwersalność teorii – tu rodzaj badanych przez nią obiektów jest już ustalony przez wskazanie warunków zakresowych teorii. 

11. Pewność poznania naukowego – wiedzy naukowej. W naukach formalnych pewność = konieczność = prawdziwość we wszystkich możliwych światach. W naukach empirycznych – absolutna pewność jest nieosiągalna. Tu wiedza o świecie realnym jest niepewna, prowizoryczna, podważalna ale fundamentalne jest odróżnienie hipotezy i twierdzenia uznanego. Dążenie do maksymalnej pewności nakłada na twórców nauki obowiązek testowania swoich hipotez i teorii. Każdy eksperyment, w którym potwierdzona została jakaś nowa hipoteza musi być powtórzony przez innego badacza z tym samym wynikiem, by dana hipoteza mogła zostać włączona do korpusu wiedzy uznanej. Tak uczeni kontrolują się wzajemnie. Gdy powtórzenie eksperymentu dało negatywny wynik, to: - rezygnacja z roszczenia do uniwersalności i modyfikacja teorii, - przypisanie błędu sobie.

12. Warunkowy charakter twierdzeń naukowych – Przewidywanie naukowe w odróżnieniu od proroctwa polega na stwierdzeniu, że taki a taki fakt zostanie zaobserwowany, jeśli w danych okolicznościach zrealizowane zostały warunki zakresowe teorii. Ranga danego twierdzenia naukowego w systemie teoretycznym zależy nie tylko od stopnia jego uzasadnienia empirycznego i uniwersalności ale i od mocy wyjaśniającej czyli liczby różnych konsekwencji, jakie z niego dedukcyjnie wynikają. ZASADY to prawa najwyższej rangi, najlepiej uzasadnione, o niekwestionowanej uniwersalności i bogate w konsekwencje. STATUS ZASAD – jest przedmiotem sporu w filozofii nauki pomiędzy stanowiskiem realistycznym (głoszącym, że zasady wyrażają pewne prawdy o realnym świecie) a stanowiskiem konwencjonalistycznym i instrumentalistycznym (uważającym zasady za wygodne narzędzia ułatwiające budowę wiedz naukowej).

13. Bogactwo informacyjne, niebanalność, użyteczność praktyczna. Nauka w odróżnieniu od wiedzy potocznej powinna dostarczać bogatszej wiedzy o świecie. Decyzja uznania jakiegoś faktu za problematyczny a problemu za niebanalny należy do uczonego. W tym aspekcie charakterystyka nauki wymaga posłużenia się kategoriami pragmatycznymi. PRAGMATYCZNA refleksja nad językiem obejmuje stosunek między językiem a jego użytkownikami. SYNTAKTYKA zajmuje się budową języka a SEMANTYKA związkiem między językiem a opisywaną przez niego rzeczywistością pozajęzykową. Użyteczność nauki jest typową kategorią pragmatyczną. To od użytkowników nauki zależy, które zjawiska i dlaczego zostaną uznane za warte badania i dlaczego. Informatywność to także pragmatyczna cecha nauki. Zarówno dla metodologa jak i dla socjologa tożsamość nauki wyznaczają szczególne normy: - AUTONOMICZNE – ich przestrzeganie sprawia, że nauka jest skarbnicą najlepiej uzasadnionej i najjaśniej sformułowanej wiedzy ludzkiej, Adjukiewicz, - i HETERONOMICZNE.

CZY JEST MOŻLIWA NAUKOWA SOCJOLOGIA? Koncepcja „ racjonalnego aktora” – zakłada najprostsze mechanizmy podejmowania decyzji po to, by skupić uwagę uwarunkowaniu działań aktorów przez „struktury”, które modeluje się także w sposób uproszczony i wyidealizowany, zawsze dążąc do tego, by model aktora nie był bardziej skomplikowany niż model struktury ograniczającej jego działania. Takie podejście daje szanse socjologii znalezienia sobie właściwego obszaru badań i specyficznej problematyki (uwolnienie się od kompleksu bycia „spłyconą psychologią”.

I. ASPEKT HISTORYCZNO – GEOGRAFICZNY NAUKI – Nauka to wyodrębniający się przez stulecia zbiór problemów poznawczych i praktycznych, metod ich stawiania i rozwiązywania. Nauka to działalność kumulatywna. Zgodnie z tradycją grecko – rzymską nauka zawierała się początkowo w filozofii i sztuce (źródło nauki genetyczne). W XVII w. nauka coraz bardziej autonomizowała się. W XX w. wyłączając ze swego zakresu filozofię i sztukę. Kształtowały się różne tradycje, rozumienia nauki.

1. Pierwsza z nich to tradycja SCIENCE – ukształtowała się w krajach anglo – saskich i wg niej obszar nauki to nauki matematyczne i przyrodnicze.

2. Drugi model to WISSENSCHAFT – model niemiecki, to model szerszy od pierwszego, bo nie wyklucza z obszaru nauki humanistyki.

3. W Polsce ukształtował się jeszcze szerszy model, w którym nauką jest też teologia i nauki praktyczne (inżynieryjne, technologiczne, medyczne).

W XVIII i XIX w. z nauką pojmowaną jako wiedza poddana rygorom metodologicznym na wzór nauk matematyczno – przyrodniczych wiązano nadzieję na rozwiązanie najważniejszych problemów ludzkości. Ukształtował się wtedy SCIENTYCYZM, czyli pogląd związany z empiryzmem, pozytywizmem i materializmem przyrodniczym, wg którego w prawdziwej i w pełni uzasadnionej wiedzy o rzeczywistości dostarczają wyłącznie nauki szczegółowe, uznawane za jedyny typ poznania naukowego (wzór).

W konsekwencji, w ramach scientycyzmu postuluje się stosowanie we wszystkich badaniach (także w humanistyce) metod matematycznych i przyrodniczych jako jedynie dopuszczalnych, właściwych metod naukowych.

II. ASPEKT STATYCZNY – w tym ujęciu (aspekcie), nauka to gromadzona przez pokolenia wiedza o rzeczywistości, spełniająca warunki prawdziwości oraz oparta na wiedzy teoretycznej, metodologii umiejętności praktycznych, utrwalona na różnych nośnikach informacji (np. papierowe, magnetyczne, celuloidowe, książki, dzieła, raporty badań). Naukę gromadzą, przechowują, powielają – archiwa, biblioteki, wydawnictwa naukowe, ośrodki informacji naukowej, banki danych. Naukę SPETRYFIKOWANĄ stanowią takie zbiory muzealne na różnych obiektach (preparaty anatomiczne, dzieła sztuki).

III. SOCJOLOGIA HUMANISTYCZNA –(ISTOTA, PRZEDMIOT) -  2 ZNACZENIA:

1. Jest to nazwa pewnej kategorii wiedzy socjologicznej,

2. Odnosi się do pewnej kategorii poglądów metasocjologicznych głównie dotyczących przedmiotu i metod badań socjologicznych – tu nazwa ta jest myląca, bo humanistyczna socjologia nie jest socjologią.

Podwójna geneza socjologii humanistycznej: (2 szkoły)

1. wywodząca się z refleksji filozoficznej

- DILTHEY – zapoczątkował1 linię w ramach socjologii humanistycznej. Początek tej linii - bardzo wyraźny, (Dilthey, Weber, Znaniecki),

2. z analizy własnej praktyki badawczej

- 2 linia kształtowała się niezależnie od rozważań Diltheya – w ramach szkoły Chicagowskiej. Tu początek jest mglisty i bardzo trudny do ustalenia, (Park, Cooley, Mead, Thomas, Dewey).

Ta podwójna geneza zdecydowała o różnicach językowych w ramach tej orientacji Różnice: - rozbieżności terminologiczne, - różnice w zakresie aparatury pojęciowej, - różnice w eksponowaniu poszczególnych elementów tej orientacji.

DILTHEY WILHELM – wyłączał on socjologię z zakresu nauk humanistycznych, traktował on socjologię jako dyscyplinę metafizyczną (prekursor, inspirator socjologii humanistycznej). Z rozważań Diltheya można wynieść idee składające się na socjologię humanistyczną. Związek logiczny jest tu wyraźny.

Bezpośrednim kontynuatorem Diltheya był antynaturalista MAX WEBER – uznany w świadomości społecznej za twórcę, najwybitniejszego przedstawiciela socjologii humanistycznej.

* Dilthey zdecydowanie odrzucił pozytywistyczną tezę o metodologicznej jedności nauk. Nauki humanistyczne GEISTESWISSENSCHAFTES różnią się od nauk przyrodniczych zasadniczo i pod względem metodologicznym – są one specyficzne. Jako kryterium podziału nauk na przyrodnicze i humanistyczne pyzy jął sposób ich uprawiania. Jest to podział metodologiczny, nie przedmiotowy.

RÓŻNICE W PRZEDMIOCIE – 2 aspekty rzeczywistości:

1. Przedmiotem nauk przyrodniczych jest świat natury (obiektywizm),

2. Przedmiotem nauk humanistycznych, społecznych – świat ducha zobiektywizowanego, świat kultury (subiektywizm).

Dla HUMANISTY - ŚWIAT KULTURY – to zobiektywizowany, czyli przejawiający się w zachowaniach i materialnych rezultatach tych zachowań, świat ludzkich myśli, wyobrażeń, uczuć, pragnień – jest to świat ludzkiej świadomości (zobiektywizowanej). Należy badać świadomość, bo ona rządzi ludzkim zachowaniem, eksperyment i obserwacja tu nic nie da. Przedmiotem humanistyki są myśli, które znalazły zewnętrzny, obiektywny wyraz (chyba, że są to jego własne myśli). Duch zobiektywizował się w przedmiotach zewnętrznych. Humanistę interesują przedmioty materialne o ile pozostają w związku z ludzką świadomością. To samo dotyczy ludzkich zachowań, bo dla humanisty ruch ręki musi być wyrazem, źródłem lub przedmiotem jakichś myśli lub uczuć.

RÓŻNICE W METODZIE – Humanista w swoim postępowaniu badawczym musi docierać do ludzkiej świadomości. Specyficzny przedmiot humanistyki to też specyficzne metody.

1. ROZUMIENIE – to specyficzna metoda humanistyki, niemająca swego odpowiednika w naukach przyrodniczych. Rozumienie to narzędzie, pozwalające na dotarcie do ludzkiej świadomości (własne myśli i przeżycia analizujemy introspekcją a obce – przez zrozumienie). Bez rozumienia humanistyka nie byłaby możliwa.

2. To cały wachlarz różnych metod i technik badawczych, także znanych w przyrodoznawstwie. Bez tego sam proces rozumienia byłby niemożliwy.*

STANISŁAW OSSOWSKI – wg niego zjawiska, procesy i rzeczy, którymi zajmują się nauki społeczne, stanowią przedmiot tych nauk tylko jako korelaty zjawisk świadomości; by stanowiły przedmiot nauk społecznych muszą wchodzić w grę ich funkcjonalne związki ze zjawiskami świadomości. Wg niego żadna instytucja społeczna 9małżeństwo, sąd, państwo, szkoła), żadna grupa społeczna, żaden proces badawczy nie da się określić bez odwołania do zjawisk świadomości.

FLORIAN ZNANIECKI – na temat przedmiotu nauk humanistycznych – cultural sciences. Główne tezy jego pokrywają się z tezami Diltheya, lecz są inaczej sformułowane. Znaniecki swe poglądy na temat przedmiotu nauk humanistycznych sformułował w oparciu o pojęcie współczynnika humanistycznego – Wg niego humanista opiera się w swych badaniach na danych empirycznych, tak samo jak przedstawiciel nauk przyrodniczych. Badacz kultury ujmuje każdy empiryczny fakt, którym się zajmuje ze współczynnikiem humanistycznym,– czyli tak, jak on przedstawia się tym osobnikom ludzkim, którzy go doświadczają i zużytkowują. Badać ze współczynnikiem humanistycznym to badać jak dane zjawisko przedstawia się w ludzkiej świadomości, to badać wyobrażenia o jakimś zjawisku społecznym lub postawę w stosunku do tego zjawiska. Pojęcie współczynnika humanistycznego służy Znanieckiemu do odróżnienia zjawisk kultury, którymi zajmuje się humanistyka, od zjawisk natury, którymi zajmują się nauki przyrodnicze. Chodzi tu o wydobycie tego co jest wspólne wszelkim zagadnieniom humanistyczny i tego co je odróżnia od zagadnień przyrodoznawstwa.

JERZY GIEDYMIN – odrzucił pogląd, że socjologia humanistyczna jes...