Jolanta Lausch – Żuk Dzieci z głębszą niepełnosprawnością intelektualną w: Dziecko niepełnosprawne w rodzinie – Irena Obuchowska
W chwili pojawienia się w rodzinie dziecka z głębszą czy głęboką ni następuje najczęściej brutalne zderzenie między wyobrażeniami, które na ogół są piękne, pełne radosnych nadziei i ambitnych planów a diagnozą o głębszej ni dziecka. Moment poinformowania stanowi najczęściej źródło wielu przykrości, doświadczeń urazowych. Rodzice często otrzymują mało zrozumiałe informacje o stanie dziecka, podkreślające głównie jego braki, a o możliwościach rozwojowych dowiadują się niewiele. Nie otrzymują żadnych wskazań co do stymulowania rozwoju dziecka
We współczesnej nauce występują dwa podstawowe kryteria określania ni.
1. Kryterium intelektualne
2. Kryterium społeczne
Prawidłowa stymulacja rozwoju jednostek z głębszą ni podnosi ich ogólny poziom intelektualny. Iloraz inteligencji w praktyce pedagogicznej mało przydatny. Ważniejsza jest znajomość wieku umysłowego dziecka, który odzwierciedla faktyczny poziom jego sprawności intelektualnej w stosunku do norm przewidzianych dla wieku chronologicznego.
Zaburzenia rozwoju intelektualnego dotyczą tempa i rytmu jego rozwoju.
Ważne jest dostrzeżenie ścisłej zależności między oczekiwaniami społecznymi wobec jednostki a jej zachowaniem
Iloraz społeczny zazwyczaj wyższy niż iloraz inteligencji
Poziom ogólnej sprawności psychofizycznej osób z GNI nie jest stały, lecz przy zastosowaniu właściwych metod rehabilitacji podwyższa się
Wyróżnia się dwie grupy postaci GNI:
* uwarunkowane genetycznie – zespoły spowodowane przez szkodliwe geny np. matołectwo bądź aberracje chromosomowe np. zespół Downa
* egzogennie – infekcje, urazy, zatrucia, które uszkadzają OUN w okresie rozwoju płodowego lub po urodzeniu
Z punktu widzenia objawów klinicznych stosunkowo najbardziej jednorodną grupą wśród dzieci z GNI są dzieci z zespołem Downa. Zespół Downa występuje najczęściej w grupie osób ze ZNI i UNI.
Osoby z zespołem Downa charakteryzują się specyficzną budową ciała i wyglądem zewnętrznym oraz wrodzonymi wadami w budowie serca i układu krążenia co przyczynia się do męczliwości fizycznej oraz częstego odpoczywania. Występuje także obniżona odporność na zakażenia i nieprawidłowości budowy i funkcji układu pokarmowego.
Stwierdzono obniżenie napięcia mięśniowego i wiotkość wiązadeł, co powoduje zwiększony zakres ruchomości stawów.
Niska jest sprawność manualna, czego przyczyną jest słabość mięśni palców.
U osób z zespołem Downa stwierdzono zaburzenia mowy. Zaczynają mówić stosunkowo późno, słownik pozostaje ubogi, występuje reranie i seplenienie
Występuje zwolnienie tempa uczenia się, trudności zapamiętywania, szczególnie materiału w pewnym stopniu abstrakcyjnego, najsłabiej uszkodzony jest proces spostrzegania
Obserwuje się przejawy zawyżonej ambicji i zaakcentowania swoich umiejętności.
Występuje wiele zaburzeń w rozwoju emocjonalnym. Emocje są mało zróżnicowane, często występuje nieumotywowany upór i negatywizm, który potęguje się w okresie dojrzewania
Zachowania pseudouporu spowodowane są obniżonym napięciem mięśniowym, które uniemożliwia natychmiastowe przejście od bezruchu do aktywności. Natomiast, gdy dana czynność została rozpoczęta jej intensywność wzrasta bardzo szybko, co powoduje trudności w jej zatrzymaniu. Czasami taka narastająca lawinowo aktywność prowadzi do utraty kontroli nad nią.
Emocje ujemne utrudniają rozpoczęcie czynności i nasilają, tzn. upór, natomiast emocje dodatnie sprzyjają zmniejszeniu go, a nawet eliminują
Skuteczność wykonywanych zadań przez osobę z zespołem Downa zależeć będzie od:
- stanu gotowości aparatu mięśniowego
- umiejętności reagowania na bodźce słowne
- rozeznania, co do znaku emocji towarzyszących
Często występują także u GNI zaburzenia sfery ruchowej. Są one osiowym jej objawem. U GNI typowym zaburzeniem są stereotypie ruchowe – głównie kiwanie-, które:
- stanowi bezpośrednie wyładowanie potrzeb ruchowych
- może być aktywnością zastępczą w sytuacjach lękotwórczych i frustrujących
- czynność przyjemna, redukująca napięcie, środek uspokajający
- zabezpiecza utrzymanie prawidłowego rozwoju psychoruchowego
- źródło uspokojenia wolne od niepowodzeń
Czynniki zewnętrzne sprzyjające stereotypii ruchowych:
- zubożenie bodźców zmysłowych
- brak interesujących przedmiotów, które dz mogło by sięgnąć wzrokiem
- brak interesujących doznań słuchowych
- izolacja społeczna
Kolejną grupą zaburzeń są behawioralne manifestacje psychoz i nerwic, które rozpatruje się najczęściej w dwóch kategoriach: psychoz o charakterze klinicznym zgodnym z ogólnie przyjętą klasyfikacją chorych psychicznie oraz psychoz odrębnych w swym obrazie klinicznym u NI
C.J.C. Earl – zaburzenia psychiczne NI – prymitywna katatoniczna psychoza głęboko upośledzonych umysłowo. Nazwą tą autor objął te stany, którym towarzyszą oznaki obniżenia sprawności umysłowej, oznaki katatonii i oznaki dysocjacji emocjonalnej
Uczenie się
Do prawidłowego przebiegu procesów uczenia się GNI niezbędne są:
- odbieranie bodźców sensorycznych i ich integrowanie
- kojarzenie informacji w czasie i przestrzeni
- przechowanie informacji w pamięci
- wykorzystywanie informacji w działaniu
W zależności od czynnika etiologicznego uszkadzającego OUN obserwuje się u osób z GNI jakościowe zmiany w procesie uczenia się. Dotyczą one zarówno uwagi, jak i spostrzegania, pamięci i rozumowania. Uwaga jest najczęściej mimowolna, ma ograniczony zakres i jest łatwo odwracalna. Proces spostrzegania przebiega wolniej, gdyż powolniejsze jest tempo procesów analizy i syntezy OUN. Najczęściej uszkodzona jest pamięć logiczna, natomiast pamięć mechaniczna jest uszkodzona w mniejszym stopniu
Teoria J.Rotteraa à zakłada, iż zachowanie człowieka wyznaczone jest nie tylko jego aktualną wartością, ale i oczekiwaniem jednostki, że zachowanie, jakie przejawi w danej sytuacji, doprowadzi do określonych wzmocnień. Dlatego ważne znaczenie w procesie uczenia się mają doświadczenia jednostki, szczególnie związane z sukcesem lub niepowodzeniem działań. Dominujący typ doświadczenia prowadzi do utworzenia się u jednostki nastawienia na sukces lub niepowodzenie.
Napotykając niepowodzenia, dziecko z GNI uczy się, że jego zachowanie nie ma wpływu na charakter wzmocnień, co obniża jego motywację wykonania zadań, nastawiając jedynie unikanie niepowodzeń.
Ważnym zadaniem w rehabilitacji jest zmiana w warunków, w których dziecko wzrasta. Istotna jest tzw. metoda wzmacniania pozytywnego, czyli organizowania dziecku z GNI takiego środowiska, w którym będą dominowały nagrody, pochwały, w którym będzie osiągało sukcesy, będzie akceptacja
sbwa