o wieku wczesnoszkolnym.doc

mgr Anna Foriasz – nauczyciel dyplomowany nauczania zintegrowanego

w Szkole Podstawowej Nr 4 w Koszalinie

„Ogólna charakterystyka dziecka w młodszym wieku szkolnym”

              Okres od 7 do 12 lat życia nazywamy młodszym wiekiem szkolnym. W tym czasie zachodzą dalsze zmiany rozwojowe zarówno pod względem fizycznym, jak i psychicznym. Wielkie znaczenie ma podjęcie
i kontynuowanie nauki w szkole. Oznacza to zmianę dominującej formy działalności. Tak jak w poprzednim okresie dominowała zabawa, tak obecnie dominującym rodzajem działalności staje się nauka (uczenie się
w szkole). Dziecko rozwiązuje teraz zadania, jego zachowanie się jest oceniane, musi podporządkować się różnym wymaganiom i wypełniać obowiązki – tak więc nauka jako forma działalności różni się znacznie od zabawy. Nauka w szkole stawia dziecku pewne wymagania, ale jest również czynnikiem pobudzającym jego ogólny rozwój umysłowy.[1]

              Spostrzeżenia dzieci w wieku szkolnym są dokładniejsze niż
w wieku przedszkolnym, jednak przy zadaniach bardziej złożonych występują jeszcze przejawy trudności w dokonywaniu analizy i syntezy danych.

              Nie można odrywać spostrzeżeniowego aspektu poznania świata od całokształtu zewnętrznych i wewnętrznych warunków, w jakich dokonuje się ten proces poznawczy. Jednym z takich warunków jest kształtowanie się wyższych form uwagi. Słabość spostrzeżeń małych dzieci wiąże się między innymi z tym, że ich uwaga ma w zasadzie charakter mimowolny.

              W późniejszych okresach życia uwaga nabiera cech dowolności – to dziecko zwraca teraz swoją uwagę na określone właściwości spostrzeganego przedmiotu i może ją utrzymać na nim przez dłuższy czas. Zaczątki wyższej formy uwagi można zaobserwować już u dzieci w wieku przedszkolnym, jednakże wyniki badań wskazują, że począwszy od momentu wstąpienia do szkoły zmiany jakościowe w rozwoju uwagi są bardziej znamienne. Jest to zrozumiałe, gdyż działalność zabawowa dziecka nie wymagała większej precyzji spostrzeżeń i koncentracji uwagi. Sytuacja ta zmienia się z chwilą podjęcia nauki szkolnej. W miarę jak dziecko zaczyna kontrolować swoją uwagę, jego spostrzeżenia stają się dokładniejsze, bardziej planowane i systematyczne. Dziecko uczy się obserwować. Zdobywanie umiejętności obserwowania wiąże się
z przechodzeniem od spostrzegania ogólnikowego, synkretycznego, do spostrzegania analityczno-syntetycznego. Ogólne warunki życia dziecka
w młodszym wieku szkolnym, sprzyjają rozwojowi uwagi dowolnej, spostrzegawczości i umiejętności obserwowania.[2]

              W wieku szkolnym istotne miejsce zajmuje problematyka pamięci. Wraz z wiekiem powiększa się np. zakres pamięci bezpośredniej – dziecko potrafi powtórzyć coraz więcej usłyszanych elementów, wypowiedzi (słów, sylab). Widoczne jest to we wskaźnikach ilościowych. Ważniejsze są jednak zmiany jakościowe. Zmiany te polegają na rozwoju pamięci dowolnej. U dzieci w wieku przedszkolnym przeważa pamięć mimowolna
i ta właściwość pamięci cechuje jeszcze początkowe lata wieku szkolnego. Nauka szkolna stwarza warunki i bodźce do kształtowania się pamięci dowolnej. Dziecko uczy się stawiać przed sobą zadanie zapamiętania
i zdobywa pewną kontrolę nad pamięcią. Wskazuje się na to, że pamięć logiczna rozwija się dopiero w wieku dorastania, a w poprzednich okresach dominuje pamięć mechaniczna.[3]

              Problem przekształcania się pamięci mechanicznej w pamięć logiczną zdaniem S. L. Rubinsztajna nie polega na tym, że pamięć mechaniczna nagle zostaje zastąpiona pamięcią logiczną. Istota przebudowy pamięci u dziecka w wieku szkolnym polega nie tyle na przejściu od pamięci mechanicznej do pamięci logicznej, ile na przebudowie samej pamięci logicznej, która przybiera charakter bardziej pośredni.[4]

              Charakteryzując myślenie dzieci w młodszym wieku szkolnym, zwraca się uwagę na trzy elementy: warunki w jakich odbywa się rozwój umysłowy, nowe osiągnięcia rozwojowe oraz specyficzne dla tego okresu trudności i ograniczenia funkcji intelektualnych. Rozwój myślenia to czynnik, który w nauczaniu ma duże znaczenie. W toku nauki dziecko pod kierunkiem nauczyciela uczy się obserwować przedmioty i zjawiska, wyodrębnia ich istotne cechy oraz wykrywa związki między nimi. Przychodząc do szkoły, dzieci posiadają pewien zasób wyobrażeń i pojęć. Luźne i przypadkowe powiązania w dotychczasowym zasobie pojęć
i wyobrażeń przekształcają się pod wpływem działań dydaktycznych
w systemy pojęć logicznych. Pojęcia „spontaniczne” (potoczne) przekształcają się w pojęcia „naukowe”. W związku z tym dziecko zdobywa lepszą orientację w świecie, rozwijają się u niego procesy myślowe. W młodszym wieku szkolnym obserwuje się postęp w rozwoju rozumowania. Wzrasta zdolność do ujmowania istotnego znaczenia pewnych stanów rzeczy jako przesłanek wnioskowania, a także pojawiają się bardziej dojrzałe formy rozumowania przybierające postać indukcji lub dedukcji.  Ważne  znaczenie  dla  zrozumienia  rozwoju myślenia ma teoria

J. Piageta. W ujęciu tej teorii wiek przedszkolny charakteryzuje się brakiem odwracalności myślenia, dlatego myślenie to określono mianem „przedoperacyjnego”. Wiek od 7-17 lat do stadium „operacji konkretnych”.

              Czynności umysłowe stają się teraz odwracalne. Umożliwia to dziecku powracanie w myśli do punktu wyjścia, toteż w istotny sposób wzrastają jego możliwości umysłowe. Charakterystycznym objawem tych możliwości jest kształtowanie pojęć stałości: masy, objętości. W latach nauki wzrasta indywidualny słownik dziecka. Na początku nauki w szkole dzieci dysponują dość pokaźnym zasobem słów, to jednak mowa rozwija się nadal. W poszczególnych etapach rozwoju mowy, między innymi treści mowy i motywów mówienia, wypowiedzi dzieci odnoszą się do zagadnień związanych ze zdobywaniem wiedzy i uczenia się. Dzięki temu rozszerza się nie tylko zakres poznanych rzeczy i zjawisk, ale także zasób przyswajanych zwrotów językowych dotyczących stosunków oraz czynności myślowych.[5]

              Procesy poznania (spostrzegania i myślenia) mają na szczeblu nauki początkowej swoisty charakter. Występują one mianowicie na tym szczeblu w postaci bardziej rozwiniętej niż na szczeblach wyższych, kiedy to stopniowo się kondensują, ujawniając swoje istnienie w postaci gotowych wyników. W tak rozwiniętym procesie myślenia występują poszczególne momenty, dotyczące analizy badanego przedmiotu,
a następnie jego uogólnienia. Proces ten musi być pełniejszy, bardziej rozwinięty, gdy dziecko operuje mniejszym zasobem uogólnień, staje się bardziej skrótowy, jakby skondensowany, im większym zasobem gotowych uogólnień się posługuje. Wówczas skracają się czynności analizy, skraca się droga od analizy do uogólnienia. Gdy procesy poznawcze występują
w kontekście bliskich dziecku zadań, zwłaszcza związanych
z przetwarzaniem otaczającej nas rzeczywistości, łatwiej kształtują się
w nim pożądane motywy uczenia się, a na tym podłożu lepiej rozwijają się zainteresowania poznawcze. Motywacja wiąże się mocno ze sferą uczuć, wiadomo,  jak  cennym  kapitałem  wychowawczym  jest  duża  wrażliwość

uczuciowa dziecka w okresie nauczania początkowego.[6]

              Jedną z właściwości psychicznych dziecka w wieku wczesnoszkolnym jest ciekawość otaczającego je świata. Ciekawość jest głęboko zakorzenioną dążnością pobudzającą do działania; przejawia się
w pragnieniu i dążeniu do poznawania wiedzy i działania, w potrzebie zrozumienia i objęcia w posiadanie zewnętrznego świata. Ciekawość, to najważniejszy warunek kształcenia i wychowania, to właściwość, która prowadzi do powstawania stałych zainteresowań.[7]

              Drugą charakterystyczną właściwością dziecka wstępującego do szkoły jest potrzeba aktywności i szeroko pojętego działania. Dostrzeganie tej właściwości, umiejętne jej wykorzystywanie i rozwijanie decydują

w znacznym stopniu o powodzeniu pracy szkolnej. Nauczanie, więc powinno być tak organizowane, aby dawało ujście naturalnej aktywności dziecka, zaspokajało jego potrzebę działania. Nauczyciel spełnia w tym procesie rolę organizatora, który inspiruje i kieruje działalnością poznawczą uczniów oraz stwarza sytuacje, w których dzieci operują przedmiotami, dotykają, badają, zestawiają, porównują.

              Aktywne uczestniczenie w procesie nauczania angażuje
i rozwija dziecko. Dziecko wypowiada się ruchem, piosenką, rysunkiem, wycinanką  i  innymi  wytworami   rąk.   Bardzo  chętnie  bawi  się  w  teatr

i odgrywa małe scenki teatralne, a także przygotowuje inscenizacje znanych utworów dla dzieci. Różnorodna twórczość dziecka to sposób wyrażania świata, to swoiste wyrażanie i przeżywanie rzeczywistości, to jednocześnie możliwość wyładowania energii.

              Nauczanie, w którym uczeń więcej działa niż słucha jest nie tylko zgodne z właściwościami psychicznymi dziecka, ale jednocześnie rozwija je wszechstronnie, działanie bowiem, poznawanie i myślenie wzajemnie się uzupełniają  i  warunkują.  Działanie  dziecka  to także wyrażanie własnych

przeżyć, uczuć, myśli i zainteresowań.[8]

              W młodszym wieku szkolnym aktywność dziecka podlega daleko idącemu przeorganizowaniu, co stanowi z jednej strony podstawę, z drugiej zaś rezultat uczenia się. W tym okresie kształtują się bardzo intensywnie wszystkie podstawowe warunki rozwoju aktywności dziecka. Przejawia się to w postępach rozwoju głównych form jego działalności: uczenia się, zabawie i pracy.

              W młodszym wieku szkolnym intensywnie rozwijają się fizyczne warunki aktywności dzieci, tak motorycznej – szczególnie w zakresie precyzyjnych czynności rąk, jak i umysłowej. W młodszym wieku szkolnym wzrasta zdolność dzieci do podejmowania i wykonywania działań planowych. Dziecko coraz bardziej uświadamia sobie zadania jakie przedsiębierze lub jakie zostaną mu powierzone i staje się zdolne do aktywnej samokontroli i koncentracji na zadaniu w toku jego realizowania. Zmiany te obejmują spostrzeganie, zapamiętywanie i przypominanie sobie, rozumowanie i w ogóle myślenie. Umożliwia to uczącemu się dziecku świadome wykonywanie zadań, od których wymaga się ukierunkowanego
i skoncentrowanego wysiłku umysłowego. Rozwój zdolności kierowania procesami własnej aktywności odbywa się w znacznej mierze dzięki ćwiczeniom, jakim dzieci są poddawane w czasie nauki szkolnej.[9]

              Aby dobrze zrozumieć na czym polega praca nauczyciela z uczniem, należy poznać psychologiczne i biologiczne uwarunkowania rozwoju dziecka.