POZYTYWIZM 2.pdf

POZYTYWIZM

byt, zasada doboru naturalnego, według nich powstają różne grupy, typy, klasy itp.

Działania jednostki zaś są zdeterminowane środowiskiem, rasą i momentem dziejowym.

EWOLUCJONIZM – życie społeczeństw cechuje ciągły postęp. Społeczeństwo podlega

ciągłemu rozwojowi opartemu na doborze naturalnym. Rozwiązania gorsze są odrzucane

na rzecz lepszych.

Początek epoki: 1864 – upadek powstania styczniowego

Koniec epoki: koniec XIX wieku.

Nazwa ‘pozytywizm’ odnosi się głównie do Polski,

w skali Europejskiej mamy do czynienia z realizmem.

SOCJALIZM – Nowa wówczas i modna koncepcja polityczna – równość społeczna i

polityczna, zabezpieczenia socjalne dla mas pracujących, demokracja, równość pracy.

Twórcą terminu „pozytywizm” jest Auguste Comte (

positif

z francuska to: ścisły, realny).

rozwoju wykorzystując wiedzę o mechanizmach rządzących przyrodą, które według niego

są doskonałe.

”. Uznał on, że należy badać społeczeństwo i dążyć do jego

UTYLITARYZM – idea powszechnej użyteczności – literatura, sztuka, życie ludzkie

powinny przynosić pożytek społeczeństwu.

Stendhal : „Powieść jest zwierciadłem przechadzającym się po gościńcu”

METODA MILIEU – Jedna z technik twórczych literackiego realizmu. Polega na

przedstawieniu bohatera pośrednio – za pomocą dość szczegółowego opisu jego otoczenia,

rzeczy, przyzwyczajeń.

GŁÓWNE HASŁA POZYTYWIZMU:

SCJENTYZM – Idea głosząca, że nauka jest jedyną metodą wyjaśniania zjawisk

rzeczywistości. Istnieje tylko to, co jest poznawalne metodami naukowymi i co poddaje się

naukowemu, ścisłemu i rzeczowemu opisowi. (powrót do racjonalizmu, empiryzmu)

DARWINIZM – Odkrycie przez Charlesa Darwina teorii ewolucji zrewolucjonizowało

myślenie o człowieku i przyczyniło się do powstania wielu koncepcji społecznych, a także

nowej nauki – socjologii. Stwierdzono, że społeczeństwo ludzkie podlega tym samym

prawom co stada zwierzęce : prawo ewolucji, dziedziczności cech oraz walki o byt.

REALIZM – Nazwa epoki literackiej i nurtu datującego się w Europie od mniej więcej lat

30 do 70 XIX wieku. Podstawowym celem twórców epoki było odwzorowanie w utworach

rzeczywistości w jak największym stopniu. Najważniejsze kategorie estetyczne to:

szczegółowość, opis, prawdopodobieństwo realistyczne. Realizm to czas dominacji prozy

nad innymi rodzajami literackimi – wielki rozkwit powieści i nowelistyki

Mianem realizmu określamy też konwencję w literaturze i sztuce – współistniejąca z

innymi tendencjami we wszystkich epokach. Realizm to także postawa człowieka

racjonalnie traktującego rzeczywistość, sceptycznego wobec irracjonalnych czy

fantastycznych teorii.

AGNOSTYCYZM – pogląd filozoficzny negujący możliwość poznania bytu, a co za tym

idzie także świata i rządzących nim praw, związków przyczynowych, natury, „istoty

rzeczy”. Agnostycy twierdzili, że skoro nigdy nikomu nie uda się dowieść istnienia lub

nieistnienia Boga ani też żadnymi sprawdzonymi metodami poznać jego natury, to w ogóle

nie należy się na ten temat wypowiadać.

PRACA ORGANICZNA – pomysł oparty na podstawie teorii socjologicznych Herberta

Spencera – wszystkie jednostki, grupy społeczne mają do odegrania ważną rolę w

organizmie społecznym, który tworzą, dla dobra ogółu. W praktyce wiązało się to z

propagowaniem nowoczesności w przemyśle, rolnictwie czy handlu.

ORGANICYZM – to pojęcie nauka zawdzięcza Herbertowi Spencerowi. Filozof ten

sformułował teorię przyrównującą społeczeństwo do rozwiniętego, żywego organizmu. I

tak jak w owym żywym organizmie – niewłaściwe działanie jednego z organów odbija się

na pracy innych, a w konsekwencji powoduje poważne zaburzenia całości, tak i w

społeczeństwie awaria jednego z elementów może oddziaływać na wszystkie inne. W

przypadku społeczeństwa owymi organami są instytucje i grupy społeczne.

PRACA U PODSTAW – związana z pracą organiczną – wszystkie elementy społecznego

organizmu powinny być zdrowe, by zdrowa była całość. Społeczeństwo w którym istniały

ogromne dysproporcje na gruncie wiedzy czy higieny, nie mogło zatem sprawnie

funkcjonować. Należało więc poprawić warunki życia na wsi, podnieść tam poziom

oświaty, a miały tego dokonać warstwy najbardziej wykształcone.

DETERMINIZM – francuski filozof Hipolit Taine wyszedł z obserwacji biologii. Nie ma

problemów etycznych czy psychicznych – są one wytworem środowiska i uwarunkowań

biologicznych. A w świecie ludzi, tak jak i zwierząt, niebagatelną rolę odgrywa walka o

EMANCYPACJA KOBIET – po raz pierwszy w historii zwrócono uwagę na to, że

względna znajomość języka obcego i umiejętność haftowania nie zapewniają utrzymania

kobietom pozbawionym męskiej opieki. A takich było po powstaniu sporo – należało więc

zapewnić im zdobycie rzetelnej, konkretnej wiedzy (nawet fachowej) i podjęcie pracy.

„

Kurs filozofii pozytywnej

ASYMILACJA ŻYDÓW – Żydzi w Polsce stanowili dość hermetyczno społeczność :

postulowano włączenie ich do społeczności polskiej, zmniejszenie niechęci i ksenofobii w

stosunku do nich.

1878 – fonograf (Edison)

1879 – żarówka elektryczna (Edison)

1880 – odkrycie prątków gruźlicy (Koch)

1882 – żelazko

1885 – silnik samochodowy (Daimler)

1893 – suwak

1895 – kinematograf braci Lumiere.

Filantropia – dobroczynność, udzielanie pomocy potrzebującym. Pozytywiści, na przykład

Prus, cenili wprawdzie filantropię, ale uważali, że nie jest ona w stanie w pełni rozwiązać

problemów społecznych.

Proza realizmu – w pozytywizmie realizm rozkwita. Idea przedstawiania prawdy o świecie,

ludzkiej naturze, realnych wyznaczników życia bardzo sprzyja ideologii epoki. Dlatego jej

symptomem i dorobkiem jest dobra powieść realistyczna (w Polsce Lalka czy Nad

Niemnem ), rozwój nowelistyki, opowiadań, krótkich form prozatorskich – do dziś chętnie

czytanych.

1862 – ukończenie pierwszej lini metra w Londynie

4.07.1884 – przekazanie ambasadorowi amerykańskiemu w Paryżu Statui Wolności.

1869 – ukończenie budowy Kanału Sueskiego.

1889 – została zbudowana wieża Eiffla.

Złoty okres nowelistyki polskiej – na czas pozytywizmu przypada powstanie największej

ilości i najlepszych nowel polskich. Piszą je najważniejsi twórcy : Orzeszkowa, Prus,

Sienkiewicz. Utwory te obrazują ówczesny świat i jego problemy.

Muzyka

1875 – George Bizet „Carmen”

1876 – Czajkowski „Jezioro Łabędzie”

1878 – Czajkowski „Eugeniusz Oniegin”

Rozwój prasy – nigdy dotąd prasa nie była aż tak ważna dla ogółu życia kulturalnego.

Współtworzą ją, jako dziennikarze i felietoniści najważniejsi pisarze i myśliciele epoki! W

niej też publikowana jest w odcinkach większość ówczesnych powieści. Najważniejsze

pozytywistyczne pisma to: Przegląd Tygodniowy, Kurier Codzienny, Kurier Warszwski,

Kurier Poranny, Ateneum, Niwa . Prasa staje się na długie lata najważniejszym medium.

Cechy charakterystyczne realizmu w malarstwie :

- wierne beznamiętne odtwarzanie rzeczywistości.

- zwrócenie uwagi na szczegół

- obrazy jak fotografie

- temat główny: przedstawienie losu biedoty wiejskiej i miejskiej

- światłocień, perspektywa i barwa zgodne z rzeczywistością.

Polska powieść historyczna w wydaniu Henryka Sienkiewicza – jego powieści to coś

więcej niż dzieła literackie – to zdarzenie w kulturze narodu. Osiągnęły wielką

popularność, spełniły ideę pokrzepienia serc, stały się wspólnym dobrem, kształtowały

patriotyzm i historyczną świadomość Polaków.

Akademizm – doskonałość obrazu polega na wzorowaniu się na dziełach doskonałych, a

więc należy odwoływać się do zasad i ideałów sztuki antycznej oraz renesansowej.

Tematyka – historyczna, religijna i mitologiczna, ważna i wzniosła.

Rozwój literatury dla dzieci i młodzieży – dopiero w tej epoce ten nurt zaistnieje poważnie

– pióra najlepsze – bo Sienkiewicz, Konopnicka będą pisać literaturę specjalnie dla dzieci.

Przykład: W pustyni i w puszczy Sienkiewicza.

Prerafaelici – występowali przeciwko sztuce akademickiej, chcieli malować jak twórcy

przed Rafaelem, stąd programowo wzorowali się na twórczości mistrzów wczesnego

włoskiego renesansu. Głównie wizerunki pięknych kobiet, często przedstawianych jako

legendarne bohaterki. Fikcyjne postacie, baśniowy śiat, romantyczny symbolizm,

mistycyzm.

Język ezopowy – wypowiedzi o charakterze aluzyjnym.

Wynalazki i odkrycia:

Gustave Coubert „Chłopki przesiewające ziarno”

Aleksander Gierymski „Pomarańczarka” i „Piaskarze”

Józef Chełmoński „Babie Lato” i „Czwórka”

Narcisse Diaz de la Pena „ Las fontainebleau”

Constantin Emile Meunier „Tragarz portowy”

Jean Francois Millet „Anioł Pański”

WIEK XIX NAZYWANY JEST WIEKIEM PARY I ELEKTRYCZNOŚCI

1876 – Telefon (Aleksander Bell)

1877 – ołówek automatyczny

Adolph Friedrich Erdmann von Menzel „Pokój z balkonem”

Maksymilian Gierymski „Patrol powstańczy”

symbolicznych. Niemiecki pisarz Paul Heyse określił

ów motyw mianem "sokoła". Stworzył on tzw. teorię

sokoła, opartą na wnikliwej analizie noweli

Giovanniego Boccaccia pt. Sokół.

Powieść utwór narracyjny, opisujący zwykle rozbudowany ciąg

zdarzeń. Klasyczna powieść jest pisana prozą, w której

występują liczne dialogi, opisy akcji i natury i jest

podzielona na rozdziały liczące od kilku do

kilkudziesięciu stron. Całość liczy od ok. 100 do ok.

500 stron maszynopisu.

Cechy realizmu w literaturze

- przestrzeganie zasady prawdopodobieństwa życiowego

- przestrzeganie zasady typowości

- przyczynowo-skutkowe chronologiczne uporządkowanie zdarzeń

Bolesław Prus –

Lalka

- narrator wszechwiedzący, porządkujący świat

- wprowadzenie elementów mowy potocznej

- wielość opisów – miejsc, postaci, charakterów

- kompozycja najczęściej zamknięta

- czas akcji prawie tożsamy z czasem pisania.

Wybitni pisarze zagraniczni:

Honore de Balzak – „Komedia Ludzka”, „Ojciec Goriot”

Juliusz Verne – „w 80 dni dookoła świata” scjentysta, jego książki w tamtych czasach

wydawały się swoistym science-fiction.

Karol Dickens – „Opowieśc wigilijna”, „David Coperfield”,

Lew Tołstoj – „Wojna i pokój”, „Anna Karenina”

Stendhal – „Czerwone i czarne”, „Pustelnia parmeńska”

Gustaw Flaubert – „Pani Bovary”

Emil Zola – „Nana”

Lewiss Carroll – „Alicja w Krainie Czarów”

Fiodor Dostojewski – „Zbrodnia i Kara”, „Idiota”

Powieść

historyczna

jedna z odmian powieści, której powstanie w

nowożytnej formie datuje się na początek XIX wieku.

Wyraźnie mieszanie autentycznych faktów, miejsc i

czasu historycznego z fikcją literacką.

Bolesław Prus –

Faraon

HENRYK

SIENKIEWICZ -

Potop

WYBRANE GATUNKI LITERACKIE POZYTYWIZMU

Gatunek

Cechy

Przykład

Powieść

tendencyjna

Powieść z tezą. Świat przedstawiony i sposób narracji

podporządkowane są przyjętym przez autora

założeniom ideowym. W ten sposób powieść stawała

się ilustracją przyjętej tezy, co uwydatniało

propagandowe cechy utworu.

Eliza Orzeszkowa

- Pan Graba

Nowela twór niewielkich rozmiarów, pisany prozą,

charakteryzujący się wyraźnie zarysowaną i sprawnie

skrojoną akcją główną, mocno udramatyzowaną, która

zmierza do punktu kulminacyjnego, a następnie do

puenty. Fabuła noweli jest zazwyczaj jednowątkowa,

pozbawiona epizodów pobocznych, rozbudowanych

opisów przyrody oraz szczegółowej charakterystyki

postaci. Jej treść dotyczy pewnego zdarzenia, opartego

na wyrazistym motywie, z pozoru nieistotnym (np.

kamizelka, sokół), ale często nabierającym znaczeń

Bolesław Prus -

Kamizelka

Gloria Victis – Eliza Orzeszkowa

I. Przybycie wiatru do lasu horeckiego.

II. Rozmowa wiatru z drzewami.

III. Opowieść dębu:

1.Przybycie powstańców do obozu u stóp drzewa.

2.Przedstawienie postaci Traugutta.

3.Przedstawienie postaci Jagmina.

4.Przedstawienie postaci Mariana Tarłowskiego i jego siostry:

a)porzucenie kariery naukowej i przybycie na Podole, aby uczyć młodzież;

b)serdeczna przyjaźń z Jaśminem;

c)decyzja o wzięciu udziału w powstaniu;

IV. Opowieść świerka:

1.Powstańcze losy Marysia:

a)uratowanie życia Trauguttowi;

b)poczucie osamotnienia i niechęci do działań, które zmuszony jest wykonywać (jest to

typ intelektualisty, stworzony do innych rzeczy, niż walka)

V. Opowieść brzozy:

1.Dalsze losy Marysia:

a)potwierdzenie przez brzozę wrażliwej i delikatnej natury chłopca;

b)nocne rozmowy Marysia z Jagminem;

2.Zapowiedź ostatecznej bitwy.

VI. Uzupełnienie relacji przez dąb:

1.Przegrana bitwa:

a)szybki atak niezwykle licznej armii;

b)wielogodzinne walki;

c)zranienie Marysia;

d)odtransportowanie przyjaciela do punktu pomocy medycznej (przez Jagmina);

e)napaść agresora na namiot z rannymi;

f)zabicie wszystkich bezbronnych i rannych powstańców;

g)scena konania Marysi (dar dla siostry – zakrwawiona chusta)

VII. Rozpacz wiatru.

VIII. Opowieść dzwonków liliowych o jedynej wizycie Anieli i zatknięciu przez nią

krzyżyka na zbiorowej mogile.

IX. Wyruszenie wiatru w dalszą drogę i rozgłaszanie przezeń historii powstańców

spointowanej słowami Gloria victis!

Glora Victis to patriotyczna nowela o:

- Powstańcach styczniowych; to hołd złożony poległym w walce o wolność – historia

upamiętniająca heroizm i poświęcenie bohaterów.

- Bohaterskiej śmierci, która jest źródłem nowej siły – świadczy o tym tytuł będący

zaprzeczeniem rzymskiego „vae victis” (biada zwyciężonym) i przeświadczenie, że „ci co

zginą, będą siewcami, którzy samych siebie rzucą w ziemię jako ziarno przyszłych

plonów”.

- Przyrodzie – współuczestniczce ludzkich spraw, odczuwającej ludzkie cierpienie,

opowiadającej się po słusznej stronie pokrzywdzonych.

- Narodowej pamięci – jej strażniczką jest przyroda, gdyż pamięć ludzka jest zawodna.

Bohaterowie

Romuald Traugutt – porównywany jest do Leonidasa. postać historyczna. Potrafi zachęcić

żołnierzy do walki, choć wie, że musi ona zakończyć się przegraną. Przygotowuje ich do

złożenia ofiary z własnego życia. Bardzo ważne okazują się jego słowa: „Z dziś

zwyciężonych dla jutrzejszych zwycięzców powstają oręża i tarcze”. Brzmią one jak nakaz

moralny.

Marian Tarłowski – humanista, delikatny i wrażliwy chłopak, stworzony do miłości i

pokoju. Jego postawa może kojarzyć się z postawą franciszkańską. Chciał zająć się

badaniami przyrodniczymi i nauczać lud, a jednak przystąpił do walki (tak sprzecznej z

jego naturą), gdyż uważa to za swój moralny obowiązek. Zginął śmiercią niemalże

męczeńską – uważał, że ze złem trzeba walczyć do końca.

Jagmin – przeciwieństwo Marysia, silny i dzielny mężczyzna, prawdziwy żołnierz. Uważa,

że zabijanie może być usprawiedliwione, jeśli walczącym przyświeca słuszny cel, taki jak

odzyskanie niepodległości. Wzór powstańca, ukochany Anieli.

Anielka – siostra Marysia. To ona na bezimiennej mogile powstańców zostawiła mały

krzyżyk, a później co roku nosi świeże kwiaty, bo tam leżą ciała jej brata i ukochanego.

Symbolizuje polskie kobiety w żałobie po mężczyznach, którzy nigdy nie wrócili z pola

walki.

To nowela o baśniowej, przesyconej liryzmem i sentymentalizmem narracji.

- Narratorem jest las, który opowiada wiatrowi historię powstańców.

- W tok narracji realistycznej autorka wplata prozę poetycką.

- Mówiące drzewa, czująca natura stwarzają liryczny nastrój i atmosferę baśni.

- Tytułowe słowa „Gloria Victis” stają się symbolem wiary w ideę walki, póki żyje w

walczących nadzieja wolności.

- Nowela zyskuje wymiar romantyczny – poprzez elementy fantastyki, rolę natury i

przesłanie – pochwalający walkę nawet wbrew nadzieji.

kadzielnica zapachów jałowca, smoły i cząbru.

MITOLOGIZACJA POWSTANIA!

To święte miejsce o niezwykłej sile oddziaływania na żywych funkcjonuje jako swoiste

memento, jako lekcja patriotyzmu dla młodego pokolenia i jako symbol wartości łączących

Justynę i Janka.

Nad Niemnem – Eliza Orzeszkowa

MOTYW MOGIŁY!

Fragment 1 – Jan i Cecylia

Trójka towarzyszy skierowała się w stronę mogiły Jana i Cecylii. Weszli na stromy

pagórek, gdzie znajdowała się mogiła. Na krzyżu widniał napis: JAN I CECYLIA ROK

1549. Memento mori (łac. Pamiętaj o śmierci). Anzelm zaczął opowiadać historię pary.

Grob Jana i Cecylii – legendarnych protoplastów rodu Bohatyrowiczów, kochanków,

będących symbolem idealnej, partnerskiej, twórczej i rozumnej miłości, która odważyła się

zerwać pęta odwiecznych przesądów. Młodzi uciekli daleko od własnych rodzin, zaszyli

się głęboko w pierwotnej puszczy i założyli rodzinne gniazdo. Puszczę tę wykarczowali,

posiali zboże, zbudowali dom. Ludzie z okolicznych chat lgnęli do nich, uczyli się od nich

wszelkiego rzemiosła i zostawali już z nimi. W ten sposób powstała dobrze prosperująca

osada, gdzie wszyscy żyli w dobrobycie, zgodzie i harmonii, a Jan i Cecylia dochowali się

sześciu synów i sześciu córek. Pracą, wysiłkiem i wzajemną miłością stworzyli siedzibę dla

swojego rodu. Ich trud został zauważony i nagrodzony – król Zygmunt August nadał im

tytuł szlachecki oraz nazwisko, które wywiedzione zostało od słowa „bohatyrstwo. W tym

mezaliansie można doszukać się późniejszego solidaryzmu klasowego.

Fragment 2 – Mogiła powstańców

Otoczony kultem swoisty relikt klęski powsania. Znajduje się na leśnej polanie i kryje w

sobie kości czterdziestu powstańców, niczym czterdziestu legendarnych męczenników z

pierwszych wieków chrześcijaństwa. Wyszli z domów w czas wymowny : czas wiosny –

czas nadziei, kiedy wszystko budziło się do życia. Padli latem, w porze dojrzewania i

zbierania plonów.

Krajobraz wokół grobu Jana i Cecylii jest mglisty i wilgotny, natomiast wokół mogiły

powstańczej wszystko jest świetliste i roziskrzone. Janek i Justyna odwiedzają Mogiłę w

dzień świąteczny i rocznicowy. Zatrzymują się na kolejnych „stacjach” (porównanie do

drogi krzyżowej), by zadumać się nad postawą i czynem powstańców. Zostawiają za sobą

gęsty bór, mijają karłowate, kolczaste zarośla, różowate wrzosy i docierają na piaszczyste

pustkowie. Kiedy wreszcie dochodzą do miejsca uświęconego krwią powstańców,

rozbrzmiewa chór ptasich głosów niczym sakralna, leśna muzyka organa. Scena ta

nacechowana jest rytualno-symbolicznie. „Pielgrzymi” zachowują się jakby byli w

świątyni: Jan zdejmuje czapkę, w powadze i w milczeniu spędzają tu prawie godzinę (tyle

co msza w kościele), pojawiają się dzwonki kampanuli dzwoniące żałobny pacierz oraz

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: