POZYTYWIZM.pdf

POZYTYWIZM

Początek epoki: 1864 – upadek powstania styczniowego

Koniec epoki: koniec XIX wieku.

UTYLITARYZM – idea powszechnej użyteczności – literatura, sztuka, życie ludzkie

powinny przynosić pożytek społeczeństwu.

METODA MILIEU – Jedna z technik twórczych literackiego realizmu. Polega na

przedstawieniu bohatera pośrednio – za pomocą dość szczegółowego opisu jego otoczenia,

rzeczy, przyzwyczajeń.

Nazwa ‘pozytywizm’ odnosi się głównie do Polski,

w skali Europejskiej mamy do czynienia z realizmem.

Twórcą terminu „pozytywizm” jest Auguste Comte ( positif z francuska to: ścisły, realny).

„ Kurs filozofii pozytywnej ”. Uznał on, że należy badać społeczeństwo i dążyć do jego

rozwoju wykorzystując wiedzę o mechanizmach rządzących przyrodą, które według niego

są doskonałe.

DARWINIZM – Odkrycie przez Charlesa Darwina teorii ewolucji zrewolucjonizowało

myślenie o człowieku i przyczyniło się do powstania wielu koncepcji społecznych, a także

nowej nauki – socjologii. Stwierdzono, że społeczeństwo ludzkie podlega tym samym

prawom co stada zwierzęce : prawo ewolucji, dziedziczności cech oraz walki o byt.

GŁÓWNE HASŁA POZYTYWIZMU:

AGNOSTYCYZM – pogląd filozoficzny negujący możliwość poznania bytu, a co za tym

idzie także świata i rządzących nim praw, związków przyczynowych, natury, „istoty

rzeczy”. Agnostycy twierdzili, że skoro nigdy nikomu nie uda się dowieść istnienia lub

nieistnienia Boga ani też żadnymi sprawdzonymi metodami poznać jego natury, to w ogóle

nie należy się na ten temat wypowiadać.

SCJENTYZM – Idea głosząca, że nauka jest jedyną metodą wyjaśniania zjawisk

rzeczywistości. Istnieje tylko to, co jest poznawalne metodami naukowymi i co poddaje się

naukowemu, ścisłemu i rzeczowemu opisowi. (powrót do racjonalizmu, empiryzmu)

REALIZM – Nazwa epoki literackiej i nurtu datującego się w Europie od mniej więcej lat

30 do 70 XIX wieku. Podstawowym celem twórców epoki było odwzorowanie w utworach

rzeczywistości w jak największym stopniu. Najważniejsze kategorie estetyczne to:

szczegółowość, opis, prawdopodobieństwo realistyczne. Realizm to czas dominacji prozy

nad innymi rodzajami literackimi – wielki rozkwit powieści i nowelistyki

Mianem realizmu określamy też konwencję w literaturze i sztuce – współistniejąca z

innymi tendencjami we wszystkich epokach. Realizm to także postawa człowieka

racjonalnie traktującego rzeczywistość, sceptycznego wobec irracjonalnych czy

fantastycznych teorii.

PRACA ORGANICZNA – pomysł oparty na podstawie teorii socjologicznych Herberta

Spencera – wszystkie jednostki, grupy społeczne mają do odegrania ważną rolę w

organizmie społecznym, który tworzą, dla dobra ogółu. W praktyce wiązało się to z

propagowaniem nowoczesności w przemyśle, rolnictwie czy handlu.

PRACA U PODSTAW – związana z pracą organiczną – wszystkie elementy społecznego

organizmu powinny być zdrowe, by zdrowa była całość. Społeczeństwo w którym istniały

ogromne dysproporcje na gruncie wiedzy czy higieny, nie mogło zatem sprawnie

funkcjonować. Należało więc poprawić warunki życia na wsi, podnieść tam poziom

oświaty, a miały tego dokonać warstwy najbardziej wykształcone.

ORGANICYZM – to pojęcie nauka zawdzięcza Herbertowi Spencerowi. Filozof ten

sformułował teorię przyrównującą społeczeństwo do rozwiniętego, żywego organizmu. I

tak jak w owym żywym organizmie – niewłaściwe działanie jednego z organów odbija się

na pracy innych, a w konsekwencji powoduje poważne zaburzenia całości, tak i w

społeczeństwie awaria jednego z elementów może oddziaływać na wszystkie inne. W

przypadku społeczeństwa owymi organami są instytucje i grupy społeczne.

EMANCYPACJA KOBIET – po raz pierwszy w historii zwrócono uwagę na to, że

względna znajomość języka obcego i umiejętność haftowania nie zapewniają utrzymania

kobietom pozbawionym męskiej opieki. A takich było po powstaniu sporo – należało więc

zapewnić im zdobycie rzetelnej, konkretnej wiedzy (nawet fachowej) i podjęcie pracy.

EWOLUCJONIZM – życie społeczeństw cechuje ciągły postęp. Społeczeństwo podlega

ciągłemu rozwojowi opartemu na doborze naturalnym. Rozwiązania gorsze są odrzucane

na rzecz lepszych.

ASYMILACJA ŻYDÓW – Żydzi w Polsce stanowili dość hermetyczno społeczność :

postulowano włączenie ich do społeczności polskiej, zmniejszenie niechęci i ksenofobii w

stosunku do nich.

SOCJALIZM – Nowa wówczas i modna koncepcja polityczna – równość społeczna i

polityczna, zabezpieczenia socjalne dla mas pracujących, demokracja, równość pracy.

Filantropia – dobroczynność, udzielanie pomocy potrzebującym. Pozytywiści, na przykład

Prus, cenili wprawdzie filantropię, ale uważali, że nie jest ona w stanie w pełni rozwiązać

problemów społecznych.

Proza realizmu – w pozytywizmie realizm rozkwita. Idea przedstawiania prawdy o świecie,

ludzkiej naturze, realnych wyznaczników życia bardzo sprzyja ideologii epoki. Dlatego jej

symptomem i dorobkiem jest dobra powieść realistyczna (w Polsce Lalka czy Nad

Niemnem ), rozwój nowelistyki, opowiadań, krótkich form prozatorskich – do dziś chętnie

czytanych.

1862 – ukończenie pierwszej lini metra w Londynie

4.07.1884 – przekazanie ambasadorowi amerykańskiemu w Paryżu Statui Wolności.

1869 – ukończenie budowy Kanału Sueskiego.

1889 – została zbudowana wieża Eiffla.

Złoty okres nowelistyki polskiej – na czas pozytywizmu przypada powstanie największej

ilości i najlepszych nowel polskich. Piszą je najważniejsi twórcy : Orzeszkowa, Prus,

Sienkiewicz. Utwory te obrazują ówczesny świat i jego problemy.

Muzyka

1875 – George Bizet „Carmen”

1876 – Czajkowski „Jezioro Łabędzie”

1878 – Czajkowski „Eugeniusz Oniegin”

Rozwój prasy – nigdy dotąd prasa nie była aż tak ważna dla ogółu życia kulturalnego.

Współtworzą ją, jako dziennikarze i felietoniści najważniejsi pisarze i myśliciele epoki! W

niej też publikowana jest w odcinkach większość ówczesnych powieści. Najważniejsze

pozytywistyczne pisma to: Przegląd Tygodniowy, Kurier Codzienny, Kurier Warszwski,

Kurier Poranny, Ateneum, Niwa . Prasa staje się na długie lata najważniejszym medium.

Cechy charakterystyczne realizmu w malarstwie :

- wierne beznamiętne odtwarzanie rzeczywistości.

- zwrócenie uwagi na szczegół

- obrazy jak fotografie

- temat główny: przedstawienie losu biedoty wiejskiej i miejskiej

- światłocień, perspektywa i barwa zgodne z rzeczywistością.

Polska powieść historyczna w wydaniu Henryka Sienkiewicza – jego powieści to coś

więcej niż dzieła literackie – to zdarzenie w kulturze narodu. Osiągnęły wielką

popularność, spełniły ideę pokrzepienia serc, stały się wspólnym dobrem, kształtowały

patriotyzm i historyczną świadomość Polaków.

Akademizm – doskonałość obrazu polega na wzorowaniu się na dziełach doskonałych, a

więc należy odwoływać się do zasad i ideałów sztuki antycznej oraz renesansowej.

Tematyka – historyczna, religijna i mitologiczna, ważna i wzniosła.

Rozwój literatury dla dzieci i młodzieży – dopiero w tej epoce ten nurt zaistnieje poważnie

– pióra najlepsze – bo Sienkiewicz, Konopnicka będą pisać literaturę specjalnie dla dzieci.

Przykład: W pustyni i w puszczy Sienkiewicza.

Prerafaelici – występowali przeciwko sztuce akademickiej, chcieli malować jak twórcy

przed Rafaelem, stąd programowo wzorowali się na twórczości mistrzów wczesnego

włoskiego renesansu. Głównie wizerunki pięknych kobiet, często przedstawianych jako

legendarne bohaterki. Fikcyjne postacie, baśniowy śiat, romantyczny symbolizm,

mistycyzm.

Język ezopowy – wypowiedzi o charakterze aluzyjnym.

Wynalazki i odkrycia:

Józef Chełmoński „Babie Lato”

Aleksander Gierymski „Pomarańczarka”

WIEK XIX NAZYWANY JEST WIEKIEM PARY I ELEKTRYCZNOŚCI

1876 – Telefon (Aleksander Bell)

1877 – ołówek automatyczny

1878 – fonograf (Edison)

1879 – żarówka elektryczna (Edison)

1880 – odkrycie prątków gruźlicy (Koch)

1882 – żelazko

1885 – silnik samochodowy (Daimler)

1893 – suwak

1895 – kinematograf braci Lumiere.

Cechy realizmu w literaturze

- przestrzeganie zasady prawdopodobieństwa życiowego

- przestrzeganie zasady typowości

- przyczynowo-skutkowe chronologiczne uporządkowanie zdarzeń

- narrator wszechwiedzący, porządkujący świat

- wprowadzenie elementów mowy potocznej

- wielość opisów – miejsc, postaci, charakterów

- kompozycja najczęściej zamknięta

- czas akcji prawie tożsamy z czasem pisania.

Gloria Victis – Eliza Orzeszkowa

I. Przybycie wiatru do lasu horeckiego.

II. Rozmowa wiatru z drzewami.

III. Opowieść dębu:

1.Przybycie powstańców do obozu u stóp drzewa.

2.Przedstawienie postaci Traugutta.

3.Przedstawienie postaci Jagmina.

4.Przedstawienie postaci Mariana Tarłowskiego i jego siostry:

a)porzucenie kariery naukowej i przybycie na Podole, aby uczyć młodzież;

b)serdeczna przyjaźń z Jaśminem;

c)decyzja o wzięciu udziału w powstaniu;

IV. Opowieść świerka:

1.Powstańcze losy Marysia:

a)uratowanie życia Trauguttowi;

b)poczucie osamotnienia i niechęci do działań, które zmuszony jest wykonywać (jest to

typ intelektualisty, stworzony do innych rzeczy, niż walka)

V. Opowieść brzozy:

1.Dalsze losy Marysia:

a)potwierdzenie przez brzozę wrażliwej i delikatnej natury chłopca;

b)nocne rozmowy Marysia z Jagminem;

2.Zapowiedź ostatecznej bitwy.

VI. Uzupełnienie relacji przez dąb:

1.Przegrana bitwa:

a)szybki atak niezwykle licznej armii;

b)wielogodzinne walki;

c)zranienie Marysia;

d)odtransportowanie przyjaciela do punktu pomocy medycznej (przez Jagmina);

e)napaść agresora na namiot z rannymi;

f)zabicie wszystkich bezbronnych i rannych powstańców;

g)scena konania Marysi (dar dla siostry – zakrwawiona chusta)

VII. Rozpacz wiatru.

VIII. Opowieść dzwonków liliowych o jedynej wizycie Anieli i zatknięciu przez nią

krzyżyka na zbiorowej mogile.

IX. Wyruszenie wiatru w dalszą drogę i rozgłaszanie przezeń historii powstańców

spointowanej słowami Gloria victis!

Glora Victis to patriotyczna nowela o:

- Powstańcach styczniowych; to hołd złożony poległym w walce o wolność – historia

upamiętniająca heroizm i poświęcenie bohaterów.

- Bohaterskiej śmierci, która jest źródłem nowej siły – świadczy o tym tytuł będący

zaprzeczeniem rzymskiego „vae victis” (biada zwyciężonym) i przeświadczenie, że „ci co

zginą, będą siewcami, którzy samych siebie rzucą w ziemię jako ziarno przyszłych

plonów”.

- Przyrodzie – współuczestniczce ludzkich spraw, odczuwającej ludzkie cierpienie,

opowiadającej się po słusznej stronie pokrzywdzonych.

- Narodowej pamięci – jej strażniczką jest przyroda, gdyż pamięć ludzka jest zawodna.

Bohaterowie

Romuald Traugutt – postać historyczna. Potrafi zachęcić żołnierzy do walki, choć wie, że

musi ona zakończyć się przegraną. Przygotowuje ich do złożenia ofiary z własnego życia.

Bardzo ważne okazują się jego słowa: „Z dziś zwyciężonych dla jutrzejszych zwycięzców

powstają oręża i tarcze”. Brzmią one jak nakaz moralny.

Marian Tarłowski – humanista, delikatny i wrażliwy chłopak, stworzony do miłości i

pokoju. Jego postawa może kojarzyć się z postawą franciszkańską. Chciał zająć się

badaniami przyrodniczymi i nauczać lud, a jednak przystąpił do walki (tak sprzecznej z

jego naturą), gdyż uważa to za swój moralny obowiązek. Zginął śmiercią niemalże

męczeńską – uważał, że ze złem trzeba walczyć do końca.

Jagmin – przeciwieństwo Marysia, silny i dzielny mężczyzna, prawdziwy żołnierz. Uważa,

że zabijanie może być usprawiedliwione, jeśli walczącym przyświeca słuszny cel, taki jak

odzyskanie niepodległości. Wzór powstańca, ukochany Anieli.

Anielka – siostra Marysia. To ona na bezimiennej mogile powstańców zostawiła mały

krzyżyk, a później co roku nosi świeże kwiaty, bo tam leżą ciała jej brata i ukochanego.

Symbolizuje polskie kobiety w żałobie po mężczyznach, którzy nigdy nie wrócili z pola

walki.

To nowela o baśniowej, przesyconej liryzmem i sentymentalizmem narracji.

- Narratorem jest las, który opowiada wiatrowi historię powstańców.

- W tok narracji realistycznej autorka wplata prozę poetycką.

- Mówiące drzewa, czująca natura stwarzają liryczny nastrój i atmosferę baśni.

- Tytułowe słowa „Gloria Victis” stają się symbolem wiary w ideę walki, póki żyje w

walczących nadzieja wolności.

- Nowela zyskuje wymiar romantyczny – poprzez elementy fantastyki, rolę natury i

przesłanie – pochwalający walkę nawet wbrew nadzieji.

nacechowana jest rytualno-symbolicznie. „Pielgrzymi” zachowują się jakby byli w

świątyni: Jan zdejmuje czapkę, w powadze i w milczeniu spędzają tu prawie godzinę (tyle

co msza w kościele), pojawiają się dzwonki kampanuli dzwoniące żałobny pacierz oraz

kadzielnica zapachów jałowca, smoły i cząbru.

Nad Niemnem – Eliza Orzeszkowa

To święte miejsce o niezwykłej sile oddziaływania na żywych funkcjonuje jako swoiste

memento, jako lekcja patriotyzmu dla młodego pokolenia i jako symbol wartości łączących

Justynę i Janka.

Fragment 1 – Jan i Cecylia

Trójka towarzyszy skierowała się w stronę mogiły Jana i Cecylii. Weszli na stromy

pagórek, gdzie znajdowała się mogiła. Na krzyżu widniał napis: JAN I CECYLIA ROK

1549. Memento mori (łac. Pamiętaj o śmierci). Anzelm zaczął opowiadać historię pary.

Grob Jana i Cecylii – legendarnych protoplastów rodu Bohatyrowiczów, kochanków,

będących symbolem idealnej, partnerskiej, twórczej i rozumnej miłości, która odważyła się

zerwać pęta odwiecznych przesądów. Młodzi uciekli daleko od własnych rodzin, zaszyli

się głęboko w pierwotnej puszczy i założyli rodzinne gniazdo. Puszczę tę wykarczowali,

posiali zboże, zbudowali dom. Ludzie z okolicznych chat lgnęli do nich, uczyli się od nich

wszelkiego rzemiosła i zostawali już z nimi. W ten sposób powstała dobrze prosperująca

osada, gdzie wszyscy żyli w dobrobycie, zgodzie i harmonii, a Jan i Cecylia dochowali się

sześciu synów i sześciu córek. Pracą, wysiłkiem i wzajemną miłością stworzyli siedzibę dla

swojego rodu. Ich trud został zauważony i nagrodzony – król Zygmunt August nadał im

tytuł szlachecki oraz nazwisko, które wywiedzione zostało od słowa „bohatyrstwo. W tym

mezaliansie można doszukać się późniejszego solidaryzmu klasowego.

Fragment 2 – Mogiła powstańców

Otoczony kultem swoisty relikt klęski powsania. Znajduje się na leśnej polanie i kryje w

sobie kości czterdziestu powstańców, niczym czterdziestu legendarnych męczenników z

pierwszych wieków chrześcijaństwa. Wyszli z domów w czas wymowny : czas wiosny –

czas nadziei, kiedy wszystko budziło się do życia. Padli latem, w porze dojrzewania i

zbierania plonów.

Krajobraz wokół grobu Jana i Cecylii jest mglisty i wilgotny, natomiast wokół mogiły

powstańczej wszystko jest świetliste i roziskrzone. Janek i Justyna odwiedzają Mogiłę w

dzień świąteczny i rocznicowy. Zatrzymują się na kolejnych „stacjach” (porównanie do

drogi krzyżowej), by zadumać się nad postawą i czynem powstańców. Zostawiają za sobą

gęsty bór, mijają karłowate, kolczaste zarośla, różowate wrzosy i docierają na piaszczyste

pustkowie. Kiedy wreszcie dochodzą do miejsca uświęconego krwią powstańców,

rozbrzmiewa chór ptasich głosów niczym sakralna, leśna muzyka organa. Scena ta

Dwugłos narracyjny w połączeniu z częstym przytaczaniem przez narratora opinii jednych

osób o drugich sprawia, że w powieści pojawia się wiele odmiennych a często nawet

przeciwstawnych punktów widzenia.

LALKA – Bolesław Prus

Wątki i epizody:

- wątek główny : losy Wokulskiego i jego uczucie do Izabeli Łęckiej

- wątki poboczne : dzieje Rzeckiego , powolny upadek rodziny Łęckich, historia Minclów,

perypetie Ochockiego, Szumana, pani Stawskiej, Starskiego, pani Wąsowskiej,

Krzeszowskich i wielu innych.

- Epizody: proces o lalkę, historia studentów zamieszkujących kamienicę Wokulskiego,

wizyta u Geista.

Trzy pokolenia idealistów:

IGNACY RZECKI : Najstarszy z przedstawinych w powieści idealistów, reprezentant

pokolenia romantyków, Ignacy Rzeczki, widzi szansę dla uszczęśliwienia ludzkości w polityce

(stąd nazywa się go idealistą politycznym) w idei walki narodowowyzwoleńczej, w haśle „Za

wolność naszą i waszą”, wreszcie w dynastii napoleońskiej, która poprowadzi ludy europy do

ostatecznego zwycięstwa nad tyranami. Stary subiekt nie widzi przy tym i nie chce widzieć, że

jego polityczne koncepcje nie mają szans powodzenia. Uparcie wierząc w swe ideały, patrzy na

świat poprzez ich pryzmat. W jego głębokim przekonaniu powrót i zwycięstwo Napoleona są

bliskie, ponieważ zapowiada je wiele zdarzeń, w istocie nie mających z tym nic wspólnego.

Ten romantyki bonapartysta jest reprezentantem najstarszego pokolenia przedstawionego w

powieści Prusa. Wychowany został w duchu miłości ojczyzny (głównie dzięki ojcu, byłemu

żołnierzowi napoleońskiemu, później woźnemu). Za młodu, zainspirowany romantycznym

hasłem walki :Za wolność nasza i waszą”, wziął udział w kampanii węgierskiej podczas Wiosny

Ludów oraz w powstaniu styczniowym. Bił się ofiarnie i z poświęceniem. Do końca życia

wierzył w mit napoleoński. Naiwnie sądził – wbrew politycznym realiom, których nie chciał

zrozumieć - że rodzina napoleońska wróci do władzy i przyniesie Europie wolność.

Rzeczki to jednak nie tylko bojownik walk narodowowyzwoleńczych, nie tylko człowiek

odważne i bohaterski, gotów do poświęceń w imię wyższej idei, to również zwykły subiekt,

mieszczanin, sprzedawca w sklepie Mincla, później Wokulskiego i Szlangbauma. Ale i w taj,

pełnionej od młodości roli reprezentował on do końca pewne szlachetne zasady. Był uczciwy,

skromny, sumienny, życzliwy, bezinteresowny, przywiązany do swojego miejsca pracy, ufał

ludziom, nie pracował z myślą o pomnażaniu swoich dochodw. Cechy te, wymagane przez

dawnych kupców, m.in. Mincla, mało jednak znaczyły w epoce ekspansji kapitalizmu. Stary

subiekt nie pasował już do sklepu Szlangbauma, czuł się w nim obco. Trudno się temu dziwić,

skoro bezinteresowność Rzeckiego wzbudziła nawet tu podejrzenia, że jest on złodziejem. W

sklepie tym dawną postawę cierpliwego zaspokajania wszystkich życzeń klienta zastąpiono

agresywną walkę o niego, „naciąganiem” go, aby nabył jak najwięcej towaru.

Rzecki zresztą w ogóle nie pasuje do tego nowego świata, w którym przyszło mu przeżyć

starość. Nieswojo czuje się w miejscach publicznych, niezgrabnie zachowuje się w teatrze czy

w sądzie. Sprawia wrażenie osoby bezradnej życiowo. Jest samotny, wyobcowany, stanowi

relikt epoki, która już dawno odeszła w zapomnienie. Przez otoczenie postrzegany jest jako

zabawny dziwak.

Czas akcji : między początkiem roku 1878 a październikiem 1879.

Czas fabuły : 1840-1879

Miejsce akcji : Warszawa, Paryż, Zastawek

Narracja: W „Lalce” Prus odważył się na zabieg niezwykle nowatorski i śmiały w

stosunku do konwencji obowiązujących w powieści realistycznej. Wprowadził mianowicie

dwóch narratorów, spełniających różne funkcje i opowiadających o rozgrywających się

wydarzeniach z zupełnie odmiennej perspektywy.

Pierwszy – wszechwiedzący, autorski – relacjonuje w trzeciej osobie zdarzenia z lat 1878-

1879, dbając o rzeczywistość i obiektywizm. Dzięki zastosowaniu mowy zależnej,

niezależnej i pozornie zależnej przytacza on opinie poszczególnych bohaterów o sobie

samych i o sobie nawzajem. Kładzie szczególny nacisk na informacyjną funkcję języka, nie

zapomina jednak o interpretowaniu i ocenie świata przedstawionego, do czego służą mu

przede wszystkim humor, ironia a nawet szyderstwo (np. sposób ukazania postaci Łęckiego

albo księcia)

Drugi – Ignacy Rzecki, skrupulatnie zapisuje on swe wspomnienia i spostrzeżenia w

„Pamiętniku Starego Subiekta”. Jego relacja – wyodrębniona w osobnych rozdziałach –

prowadzona jest we pierwszej osobie przez postać znajdującą się wewnątrz świata

przedstawionego, przez bohatera i świadka zdarzeń. Język Rzeckiego zawiera o wiele

więcej elementów ekspresywnych i wartościujących , jest zdecydowanie subiektywny. W

„Pamiętniku…” zetkniemy się również z humorystycznym przedstawieniem postaci i

zdarzeń. Dominuje tu jednak nie ton ironii, lecz pobłażliwość i zrozumienie dla ludzkich

wad.

Narrator pierwszoosobowy:

- relacjonuje przedakcję

- ukazuje w innym, subiektywnym świetle zdarzenia i postaci o których opowiada narrator

autorski. Ujawnia względność i cząstkowość wiedzy jaką mamy o sobie i o innych

ludziach.

- uzupełnia relację narratora autorskiego o pominięte przezeń fakty i szczegóły.

- pisze kronikę wydarzeń politycznych epoki.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: