Brzeziński: Rozdział 18. Standaryzacja – obiektywność – normalizacja
Ø W celu ujednolicenia postępowania badawczego:
- osobom badanym podaje się instrukcję, zawierającą wyjaśnienie sposobu udzielania odp.
- stosuje się taki sam sposób oceniania odp.
- przeprowadza się normalizację testu na reprezentatywnej dla danej populacji próbie, otrzymany zbiór wyników surowych przelicza się na wyniki jednej ze skal standardowych
Ø Standaryzacja – ujednolicony sposób posługiwania się testem. Ma to zminimalizować wpływ na wyniki testu czynników ubocznych, takich jak:
a) zachowanie się osoby przeprowadzającej badanie
b) warunki, w których to badanie jest przeprowadzane
Ø Dobrze wystandaryzowany test posiada:
1) instrukcję, którą podajemy w dosłownym brzmieniu, w sposób ściśle określony przez autora testu
2) klucz czyli określone zasady, wg których ocenia się odp. Na poszczególne pozycje testu i interpretuje się wyniki; (najczęściej znajduje się w podręczniku testowym)
Ø Ze standaryzacją wiąże się obiektywność – test jest obiektywny, jeśli 2 różne osoby opracowujące jego wyniki dochodzą do tego samego rezultatu; jednoznacznie brzmiące reguły przeliczania wyników surowych na wyniki określonej skali standardowej, w której wyrażone są normy dla danego testu.
Ø Warunki spełnienia kryterium standaryzacji i obiektywności: jasna instrukcja, odpowiednio sporządzony arkusz odpowiedzi i należycie opracowany klucz.
Ø Większość testów ma dwukategorialny system odpowiedzi („tak/nie”; „zgadzam się/nie zgadzam się”); czasem dochodzi 3 kategoria „nie wiem”, która stwarza wiele problemów przy interpretacji.
Ø System dwukategorialny jest bardzo wygodny (odp. prawidłowa – 1pkt, zła odp. – 0pkt), ale w przypadku testów osobowości (np. kwestionariuszy) większa rzetelność zapewnia wielokategorialny system odpowiadania. Badania Komority i Grahama (1965): należy zwiększać liczbę kategorii odpowiedzi w krótkich kwestionariuszach osobowości oraz wtedy, gdy interesuje nas kierunek i intensywność odpowiedzi. Dodatkowo wprowadzenie większej liczby kategorii odpowiedzi w pewnym stopniu eliminuje występującą u badanych tendencję do zgadzania się, która zniekształca wynik kwestionariusza. Przez odpowiednie rozłożenie kategorii odp. w poszczególnych wierszach arkusza odpowiedzi można stworzyć bardzo prosty w użyciu schemat obliczania wyników ogólnych testu.
Ø Przy formułowaniu pozycji najlepiej gdy połowa z nich oceniana jest inaczej niż druga połowa (np. raz za odp. „Tak” dajemy 1pkt, a innym razem 0pkt). Można to osiągnąć przez sformułowanie pozycji w postaci przeczącej lub przez opis zachowania świadczący o braku danej cechy. Zapobiega to odruchowemu zaznaczaniu tych samym odp. i zmusza do sumiennego wypełniania.
Skala tenowa (T)
Ø Jedna z najbardziej rozpowszechnionych skal standardowych opracowana przez McCalla, a spopularyzowana przede wszystkim przez kwestionariusz MMPI, którego normy opracowane zostały zgodnie z założeniami tej skali.
Ø Parametry: średnia=50, odchylenie standardowe(SD)=10. Jest to skala 100-punktowa, odpowiadająca zakresowo rozkładowi normalnemu wyników mieszczących się w granicach od –5 SD do +5 SD. Ma ona największy zakres ze znanych skal standardowych (w granicach +/-3 SD mieści się ok. 99,74% powierzchni pod krzywą normalną).
Ø Jedna jednostka (ten) skali tenowej odpowiada 0,1 SD. Wg Guilforda jest to niekiedy zbyteczna dokładność, zwłaszcza gdy SD rozkładu surowych wyników jest o wiele mniejsze niż 10. Także wtedy, gdy błąd standardowy danego narzędzia jest tak duży, że najmniejsza rzeczywista różnica, którą można zaobserwować wynosi 0,5 SD. W takiej sytuacji wystarczającą dokładność zapewnia skala stenowa, albo zaproponowana przez Guilforda 11-punktowa skala C.
Ø Gdy rozkład wyników surowych jest normalny, skala T odpowiada skali Z, wyrażającej się w formule: Z = 10z + 50 (z-wynik standaryzowany odpowiadający danemu wynikowi surowemu); z = [X – X] : s (X-wynik surowy; X-średnia wyników surowych w próbie normalizacyjnej; s-SD wyników surowych w próbie normalizacyjnej).
Ø Jednak wyniki Z pochodzące z 2 lub więcej rozkładów wyników mogą być ze sobą porównywane tylko wtedy, gdy rozkłady te tylko nieznacznie różnią się kształtem od „dzwonowatego” kształtu rozkładu normalnego (o czym decyduje wielkość SD – platykurtyczność lub leptokurtyczność rozkładu – oraz jego symetryczność – prawoskośność lub lewoskośność). Przeliczenie wyników surowych na wyniki skali T normalizuje rozkład wyników i umożliwia przeprowadzenie takich porównań.
Ø Wyniki takich kwestionariuszy osobowości jak: MMPI, WISKAD, CPI, ACL przekraczające 70T traktuje się jako istotnie wyższe i przekraczające granice normy. Wg Płużek idealny profil osobowości powinien być płaski i zawierać się między 50 a 70T („Czy jednak nie jest to ten sam ‘mit płaskiego profilu’, który opisał Kaufman w odniesieniu do profilu psychometrycznego Skal Inteligencji dla Dzieci Wechslera”). Wyniki poniżej 30T traktuje się jako istotnie zaniżone (taką interpretację wyników skali tenowej przyjęto także w przypadku norm dla KKE Brzezińskiego).
Skala stenowa (od ang. standard ten – standardowa dziesiątka)
Ø Parametry: średnia=5,5;SD=2,0.Składa się ona z 10 jednostek–stenów.1jednostka=0,5 SD.
Ø Wyniki z przedziału: 5-6 sten traktuje się jako przeciętne, wyniki z przedziału: 7-10 sten uważa się za wysokie, a wyniki z przedziału: 1-4 sten za niskie.
Porównanie skal standardowych (zestawienie skal rys. 18.1)
Ø Poza omówionymi wyżej skalami – tenową i stenową – przedstawione zostały także 2 skale standardowe, które wykorzystał Wechsler w całej rodzinie Skal Inteligencji – W-B I/II, WAIS, WAIS-R, WISC, WISC-R, WPPSI, WPPSI-R. Te skale to:
a) skala wyników przeliczonych WP o parametrach: średnia=10, SD = 3 (rozpiętość: 1-19pkt)
b) skala ilorazów inteligencji IQ o parametrach: średnia=100 i SD = 15 (rozpiętość: 45-150)
Standaryzacja i obiektywność testu – sprawia, że wyniki są intersubiektywnie porównywalne, że możliwe jest powtarzanie testu wobec nowych osób ze świadomością tego, że warunki badania oraz zasady punktacji odp. testowych nie stanowią dodatkowego źródła wariancji błędu. Test psychologiczny musi być wystandaryzowany i to go odróżnia od innych technik diagnostycznych, jak np. tzw. eksperyment psychopatologiczny w ujęciu Zeigarnik i Rubinsztejn (w których brak standaryzacji postępowania diagnostycznego podniesiony został do rangi zasady). Ważna tez jest normalizacja, także z punktu widzenia celów porównań interindywidualnych (zwłaszcza: „osoba – grupa odniesienia” np. w WAIS-R: „osoba – dana grupa wiekowa”). Współczesna praktyka konstruowania i normalizacji testów oparta jest na transformacjach surowych wyników testowych na wyniki przeliczeniowe skal znormalizowanych, tj. takich, które zakładają model rozkładu normalnego wyników w populacji. 2 najbardziej rozpowszechnione (zwłaszcza w kwestionariuszach osobowości) skale: tenowa i stenowa (zaleta: czytelna interpretacja wyniku danej osoby odnosząca się do jej miejsca w populacji pod względem natężenia cechy mierzonej danym testem).
1
vma