Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości 1976-07-14, C 106/77
Amministrazione della Finanze dello Stato przeciwko Simmenthal SpA
Opubl: OETS 2002, poz. 14
Teza:
1. Trybunał uznaje wniosek o wydanie orzeczenia wstępnego na podstawie art. 177 [234] TWE za wniesiony zgodnie z prawem, tak długo jak długo nie został on cofnięty przez sąd, który go wniósł lub przez sąd wyższej instancji.
2. Bezpośrednie stosowanie przepisów prawa wspólnotowego oznacza, że muszą być one całkowicie i jednolicie stosowane we wszystkich państwach członkowskich, od dnia wejścia w życie do momentu utraty mocy obowiązującej. Bezpośrednio stosowalne przepisy wspólnotowe są bezpośrednim źródłem prawa i obowiązków dla wszystkich adresatów będących stronami stosunków
prawnych regulowanych przez prawo wspólnotowe, bez względu na to, czy są to państwa członkowskie czy podmioty indywidualne. Dotyczy to także sądu krajowego, którego zadaniem, jako organu państwa, jest zapewnienie ochrony prawom przyznanym podmiotom indywidualnym przez prawo wspólnotowe.
3. Zgodnie z zasadą prymatu prawa wspólnotowego, relacja pomiędzy postanowieniami Traktatu oraz bezpośrednio stosowanymi przepisami wydawanymi przez instytucje z jednej strony, a prawem krajowym państw członkowskich z drugiej jest taka, że z dniem wejścia w życie tych postanowień i przepisów, nie tylko automatycznie nie stosuje się sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego, ale także - w stopniu, w jakim tworzą one integralną część porządku prawnego obowiązującego na terytorium każdego państwa członkowskiego - wyklucza się możliwość przyjęcia
przez ustawodawcę krajowego nowych przepisów, które byłyby sprzeczne z prawem wspólnotowym. Uznanie, że krajowe przepisy naruszające sferę, w ramach której Wspólnota wykonuje swoje prawotwórcze uprawnienia lub które w inny sposób są sprzeczne z postanowieniami prawa wspólnotowego, wywołują jakiekolwiek skutki prawne, prowadziłoby do pozbawienia
skuteczności bezwarunkowych i nieodwołalnych obowiązków przyjętych przez państwa członkowskie na mocy Traktatu, narażając w ten sposób na szwank podstawy Wspólnoty.
4. Sąd krajowy, który w ramach swojej jurysdykcji ma zastosować przepisy prawa wspólnotowego, ma obowiązek zapewnić im pełną skuteczność, nie stosując z własnej inicjatywy jakiegokolwiek sprzecznego z nimi przepisu krajowego, nawet jeżeli został on wydany później. Sąd krajowy nie ma obowiązku występować z wnioskiem o ich uchylenie lub oczekiwać uchylenia takich przepisów przez ustawodawcę lub inny kompetentny organ.
Uzasadnienie:
Podstawy wyroku:
1. Zarządzeniem z 28.7.1977 r., [...], Pretore di Susa przedłożył ETS na podstawie art. 177 [234] TWE dwa pytania dotyczące zasady bezpośredniego stosowania prawa wspólnotowego, o której mówi art. 189 [249] TWE, w celu określenia skutków tej zasady w sytuacji, gdy przepis prawa wspólnotowego pozostaje w sprzeczności z wydanym później przepisem prawa krajowego.
2. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w innym postępowaniu Pretore przedłożył w trybie przewidzianym dla orzeczenia wstępnego dwie kwestie, które miały pozwolić mu na ustalenie, czy opłaty
weterynaryjne i zdrowotne nakładane na importerów wołowiny i cielęciny przez przepisy włoskie, których wysokość została ustalona w załączniku do Ustawy nr 1239 z 30.12.1970 r. były zgodne z postanowieniami Traktatu oraz określonymi rozporządzeniami - w szczególności Rozporządzeniem Rady nr 805/68 z 27.6.1968 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku wołowiny i cielęciny
(Dz.Urz. ESE 1968 (I), s.187).
3. Uwzględniając odpowiedź udzieloną przez Trybunał w sprawie 35/76 w wyroku z 15.12.1976 r., Pretore orzekł, że nałożenie wyżej wymienionych opłat było sprzeczne z przepisami prawa
wspólnotowego i nakazał Amministrazione delle Finanse dello Stato zwrot bezprawnie pobranych opłat wraz z odsetkami.
4. Od tego orzeczenia Amministrazione wniosła odwołanie.
5. Pretore, biorąc pod uwagę zgłoszone w toku postępowania apelacyjnego argumenty obu stron, uznał, że sprawa dotyczy konfliktu pomiędzy określonymi przepisami prawa wspólnotowego, a
wydanymi w późniejszym okresie przepisami prawa krajowego, mianowicie wspominaną Ustawą nr 1239/70.
6. Pretore wskazał, że w celu rozstrzygnięcia kwestii tego rodzaju, zgodnie z niedawno wydanymi orzeczeniami Włoskiego Sądu Konstytucyjnego (orzeczenia nr 232/75 i 205/76 oraz zarządzenie
nr 206/76), na podstawie art. 11 Konstytucji należy skierować pytanie w sprawie konstytucyjności wspomnianej ustawy do Sądu Konstytucyjnego.
7. Pretore, mając na względzie z jednej strony orzecznictwo Trybunału dotyczące stosowania prawa wspólnotowego w krajowych porządkach prawnych, z drugiej zaś niekorzystne skutki, jakie
mogłyby powstać, gdyby sąd krajowy, zamiast z własnej inicjatywy orzec, że nie stosuje się przepisu prawa krajowego utrudniającego pełną skuteczność prawa wspólnotowego, był zmuszony
podnosić kwestię jego konstytucyjności, wystąpił do ETS z następującymi pytaniami:
"A)
Ponieważ zgodnie z art. 189 [249] TWE oraz utrwalonym orzecznictwem Trybunału, bezpośrednio stosowalnym przepisom wspólnotowym należy, nie zważając na jakikolwiek przepis lub
praktykę państwa członkowskiego, zapewnić pełną, całkowitą i jednolitą skuteczność w krajowych systemach prawnych, tak by chronić prawa podmiotowe przyznane na ich podstawie
podmiotom indywidualnym, czy zakres zastosowania wspomnianych przepisów należy interpretować w taki sposób, że nie można uwzględnić jakiegokolwiek wydanego później przepisu prawa
krajowego, który pozostaje w sprzeczności z tymi przepisami, bez konieczności oczekiwania na uchylenie tych przepisów przez ustawodawcę krajowego lub inny konstytucyjnie uprawniony organ,
zwłaszcza że, w drugim przypadku, przepis prawa krajowego pozostaje skuteczny w całej rozciągłości w toku takiego postępowania, w konsekwencji czyniąc niemożliwym stosowanie przepisów
prawa wspólnotowego oraz zapewnienie, że są one w całej rozciągłości i jednolicie stosowane, a także ochrony praw podstawowych przyznanych przez te przepisy jednostkom?
B)
Czy przepisy krajowe sprzeczne z przepisami wspólnotowymi zawsze powinny być uchylane ze skutkiem retroaktywnym, jeżeli prawo wspólnotowe dopuszcza zawieszenie ochrony praw
podmiotowych powstałych na mocy bezpośrednio stosowanych przepisów prawa wspólnotowego może zostać zawieszona, do momentu uchylenia sprzecznego z nimi środka krajowego przez
kompetentne organy tego państwa?"
Wniosek o wydanie orzeczenia wstępnego
8. Pełnomocnik rządu włoskiego zwrócił uwagę Trybunału na orzeczenie włoskiego Sądu Konstytucyjnego nr 163/77 z 22.12.1977 r., wydane w odpowiedzi na pytania o konstytucyjność zadane
przez sądy z Milanu i Rzymu, w którym uznał on za niekonstytucyjne określone postanowienia Ustawy nr 1239 z 30.12.1970 r., w tym te powoływane w postępowaniu przed Pretore di Susa.
9. Sugeruje się, że ze względu na utratę mocy obowiązującej omawianych przepisów na skutek stwierdzenia ich niekonstytucyjności, pytanie Pretore utraciło znaczenie, ponieważ nie ma
konieczności udzielenia na nie odpowiedzi.
10. Rozpatrując tą kwestię należy mieć na uwadze, że Trybunał niezmiennie uznaje wniosek o wydanie orzeczenia wstępnego na podstawie art. 177 [234] TWE za wniesiony zgodnie z prawem,
tak długo jak długo nie został on cofnięty przez sąd, który go wniósł lub przez sąd wyższej instancji.
11. Orzeczenie włoskiego Sądu Konstytucyjnego, wydane w postępowaniu nie mającym jakiegokolwiek związku z procesem, który dał podstawę do wystąpienia z wnioskiem o wydanie
orzeczenia wstępnego, nie wywołuje wspomnianych wyżej skutków. Trybunał nie jest władny określić skutków tego orzeczenia dla stron trzecich.
12. Wstępne zastrzeżenia podniesione przez rząd włoski zostają niniejszym oddalone.
Meritum sprawy
13. Pierwsze pytanie dotyczy przede wszystkim tego, jakie konsekwencje wynikają z bezpośredniego stosowania przepisów prawa wspólnotowego, w przypadku niezgodności z nimi późniejszych
przepisów prawnych państwa członkowskiego.
14. W takiej sytuacji, bezpośrednie stosowanie przepisów prawa wspólnotowego oznacza, że muszą być one całkowicie i jednolicie stosowane we wszystkich państwach członkowskich, od dnia
wejścia w życie do momentu utraty mocy obowiązującej.
15. Z tego powodu, przepisy te są bezpośrednim źródłem prawa i obowiązków dla wszystkich adresatów będących stronami stosunków prawnych regulowanych przez prawo wspólnotowe, bez
względu na to, czy są to państwa członkowskie czy podmioty indywidualne.
16. Konsekwencja ta dotyczy także każdego sądu krajowego, którego zadaniem jako organu państwa członkowskiego jest ochrona, w ramach swojej jurysdykcji, praw przyznanych podmiotom
indywidualnym przez prawo wspólnotowe.
17. Zgodnie z zasadą prymatu prawa wspólnotowego, relacja pomiędzy postanowieniami Traktatu oraz bezpośrednio stosowanymi przepisami wydawanymi przez instytucje z jednej strony, a
prawem krajowym państw członkowskich z drugiej jest taka, że z dniem wejścia w życie tych postanowień i przepisów, nie tylko automatycznie nie stosuje się sprzecznych z nimi przepisów prawa
krajowego, ale także - w stopniu w jakim tworzą one integralną część porządku prawnego obowiązującego na terytorium każdego państwa członkowskiego - wyklucza się możliwość przyjęcia
przez ustawodawcę krajowego nowych przepisów, które byłyby sprzeczne z prawem wspólnotowym.
18. W rzeczy samej, uznanie, że krajowe przepisy, które naruszają sferę, w ramach której Wspólnota wykonuje swoje prawotwórcze uprawnienia lub które w inny sposób są sprzeczne z
postanowieniami prawa wspólnotowego, wywołują jakiekolwiek skutki prawne, prowadziłoby do pozbawienia skuteczności bezwarunkowych i nieodwołalnych obowiązków przyjętych przez
państwa członkowskie na mocy Traktatu, oraz mogłoby narazić na szwank w ten sposób podstawy Wspólnoty.
19. Taki sam wniosek wynika z analizy art. 177 [234] TWE, który stanowi, że każdy sąd lub trybunał państwa członkowskiego ma prawo występować z wnioskiem do ETS, jeżeli uzna, że do
rozstrzygnięcia toczącego się przed nim postępowania konieczne jest uzyskanie odpowiedzi w sprawie interpretacji lub ważności prawa wspólnotowego.
20. Skuteczność tego przepisu zostałaby naruszona, gdyby sąd krajowy nie mógł stosować prawa wspólnotowego zgodnie z decyzjami lub orzeczeniami Trybunału.
21. Z powyższego wynika, że każdy sąd krajowy musi, w ramach swojej jurysdykcji, stosować prawo wspólnotowe w całej rozciągłości oraz chronić prawa, które prawo to przyznaje podmiotom
indywidualnym. W konsekwencji nie może stosować przepisów prawa krajowego, które są sprzeczne z prawem wspólnotowym, bez względu na to czy zostały one wydane przed, czy po wydaniu
przepisów wspólnotowych.
22. Zgodnie z powyższym, z prawem wspólnotowym sprzeczny jest jakikolwiek przepis prawa krajowego lub praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, która mogłaby obniżyć
efektywność prawa wspólnotowego, pozbawiając sąd, uprawniony do stosowania tego prawa, możliwości niezastosowania przepisów prawa krajowego, które mogłyby pozbawić przepisów
prawa wspólnotowego ich pełnej mocy i skuteczności.
23. Taka sytuacja miałaby miejsce, gdyby rozstrzygnięcie konfliktu między postanowieniami prawa wspólnotowego, a wydanymi później przepisami prawa krajowego należało do kompetencji
organu innego niż sąd wezwany do zastosowania prawa wspólnotowego, nawet jeżeli takie ograniczenie pełnej efektywności prawa wspólnotowego byłoby tylko czasowe.
24. W związku z powyższym, na pierwsze pytanie należy odpowiedzieć następująco: sąd krajowy, wezwany do zastosowania w ramach swojej jurysdykcji przepisów prawa wspólnotowego, ma
obowiązek zapewnić pełną skuteczność tych przepisów, nie stosując, jeżeli jest to konieczne, jakichkolwiek sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego, bez względu na datę ich wydania. Nie
jest konieczne, by sąd najpierw domagał się lub oczekiwał uchylenia takich przepisów na drodze ustawodawczej lub w inny przewidziany w Konstytucji sposób.
25. Najważniejszym elementem drugiego pytania jest - zakładając, że dopuszczalne jest zawieszenie ochrony praw przyznanych przez prawo wspólnotowe do momentu uchylenia przez
kompetentne organy sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego - czy należy zawsze uchylać je ze skutkiem retroaktywnym, tak by uniknąć nieodwracalnych skutków dla praw przyznanych
przez prawo wspólnotowe.
26. Z odpowiedzi na pierwsze pytanie wynika, że sądy krajowe muszą chronić prawa przyznane przez wspólnotowy porządek prawny oraz że nie jest konieczne, by sądy te domagały się lub
oczekiwały na faktyczne uchylenie przez uprawnione do tego organy krajowe jakiegokolwiek przepisu krajowego, który mógłby naruszyć bezpośrednie i natychmiastowe zastosowanie przepisów
prawa wspólnotowego.
27. W związku z powyższym nie ma sensu udzielać odpowiedzi na drugie pytanie.
Miejsca publikacji:
OETS 2002, poz. 14
Dodatkowe informacje:
gosicka