Mobbing w szkole.pdf

Mobbing w szkole.

Terminem „mobbing” posłużył się po raz pierwszy w 1958 r. Konrad Lorenz,

austriacki lekarz badający etologię zwierząt. Mobbingiem nazwał zachowanie dzikich

zwierząt, które broniąc się atakują inne zwierzęta(„mob” – tłum , atakować w tłumie ).

W latach osiemdziesiątych szwedzki lekarz i psycholog Heinz Leyman po raz

pierwszy użył tego określenia w stosunku do ludzi, opisując nierzadkie w Szwecji

przypadki znęcania się pojedynczych osób lub grupy wobec jednostki.

Współcześnie, pod pojęciem mobbing należy rozumieć bezpodstawne, uporczywe

i powtarzające się nękanie, prześladowanie psychiczne i zastraszanie jednostki przez

osobę lub grupę osób, mające na celu poniżenie, ośmieszenie, izolowanie lub wręcz

wyeliminowanie jej.

Mobbing – choć nazwa brzmiąca obco i używana w naszym języku od kilku lat, ale

zjawisko znane od dawna. Dotychczas utożsamiane w zasadzie tylko z pracą i

relacjami między pracodawcą a pracownikami lub też między pracownikami.

Obecnie zjawisko to występuje również w szkole , w środowisku uczniowskim.

O mobbingu w szkole mówi się rzadko, choć powiązania między miejscem pracy

a klasą są identyczne: codzienne wielogodzinne przebywanie w zamkniętej grupie,

wzajemne zależności, wspólne obowiązki, konieczność podporządkowania się

przyjętym normom.

Niewątpliwie dla uczniów szkoła jest miejscem, gdzie najczęściej mogą stać się ofiarą

lub sprawcą mobbingu. Należy tu wyraźnie oddzielić działania i zachowania, niekiedy

nawet agresywne spowodowane jakimś konfliktem między uczniami, a także sytuację,

kiedy to wszyscy przez pewien czas dokuczają jednej osobie, która np. nie strzeliła

karnego i z jej powodu klasa przegrała mecz czy też nie przyniosła potrzebnych

materiałów na lekcję i grupa nie mogła wykonać określonego zadania.

Dopiero długofalowe, trwające kilka miesięcy dokuczanie ciągle tej samej osobie

można nazwać mobbingiem.

Charakterystyka mobbingu

Mobbing, jak każde inne zjawisko charakteryzuje się pewnymi parametrami. Niektóre

z nich to:

Prześladowanie ma charakter ciągły ( nie uznaje się za mobbing dokuczanie

rzadziej niż raz na tydzień)

Trwa przez dłuższy czas (minimum 6 miesięcy)

Jest często działaniem o zróżnicowanym natężeniu, prześladowania i szykany

mogą się nasilać lub osłabiać.

Ofiarę i osobę atakującą charakteryzuje nierównowaga sił, ofiara jest zawsze

słabsza pod względem fizycznym i psychicznym i nie jest w stanie się bronić.

Atakujący mają znacznie mocniejszą pozycję, chociażby dlatego, że stanowią

grupę.

Ma wyraźny charakter działania celowego( celem jest ośmieszenie, poniżenie,

eliminacja osoby dręczonej)

Jest ukrywany przed otoczeniem( dokuczanie występuje, kiedy ofiara jest tylko

z tymi, którzy ją szykanują, zanika gdy widzą to osoby trzecie )

Sprawcy mobbingu

Sprawcy mobbingu tzw. mobberzy ( agresorzy) to najczęściej osoby o agresywnych

reakcjach połączonych z siłą fizyczną. Traktują innych instrumentalnie i nie odczuwają

żadnych wyrzutów sumienia z powodu wykorzystywania i poniżania ofiar. Dzieci,

które stosują przemoc wobec innych same zazwyczaj jej doznały , głównie w domu

rodzinnym. Często działają impulsywnie, mają potrzebę dominacji, są zafascynowani

przemocą i jej narzędziami. Cudze cierpienie i porażki sprawiają im przyjemność,

czują wtedy, że mają przewagę nad ofiarą.

Deprecjonowanie i poniżanie innych jest więc dla mobberów sposobem

funkcjonowania, który ich dowartościowuje i pozwala czuć się wyższym. Mobber jest

często typem przywódcy, uważa się za „gwiazdę”, wokół której kręci się całe życie, ma

zawsze rację i nie uznaje krytyki.

Kto najczęściej pada ofiarą mobbingu?

Ofiary wśród dzieci charakteryzowane są na ogół jako bezbronne, fizycznie słabsze,

niskiego wzrostu. Często są to dzieci wyróżniające się na tle klasy np. nadmiernie

otyłe, o rudych włosach, ubierające się inaczej niż większość uczniów, dzieci z wadą

wymowy.

Typowymi ofiarami szykan są dzieci wrażliwe, nieśmiałe, małomówne, o niskiej

samoocenie (często same uważają się za głupie i nieatrakcyjne), wstydliwe

i nieszczęśliwe. Nie odpowiadają na zaczepki, boją się urazów fizycznych, unikają

niebezpiecznych zabaw, niektórych dyscyplin sportowych ,w szkole czują się samotne

i opuszczone. Wprawdzie takie dzieci mają często lepsze od innych kontakty

z rodzicami (w domu bowiem czują się bezpieczne i kochane) ale przez innych

uważane są za „maminsynki” i „mięczaki”.

Taki typ ofiary określa się mianem pasywnej.

Oprócz ofiary pasywnej występuje, choć znacznie rzadziej, typ ofiary prowokującej .

Dzieci takie często mają problemy z koncentracją, są niespokojne, mają porywczy

temperament, są ciągle w ruchu wytwarzając wokół siebie atmosferę napięcia i irytacji.

Ich zmienne humory są bardzo często przyczyną konfliktów z kolegami, a ich

zachowanie wywołuje negatywne reakcje ze strony innych uczniów, a nawet

nauczycieli.

Typowe reakcje ofiar prowokujących stanowią połączenie lęku i agresji.

Mechanizm powstawania mobbingu.

W każdej grupie, zwłaszcza w grupie przymusowej takiej jak klasa szkolna, której

członkowie nie mogą tak po prostu opuścić, obowiązują hierarchie. Prawie w każdej

klasie z czasem można wyróżnić:

jednego lub wielu przywódców grupy, którzy określają i ustanawiają normy,

gromady przeciętnych członków grupy, którzy stanowią jej większą część,

jednego lub kilku tzw. outsiderów, którzy często są przedmiotem kpin, żartów

lub agresji.

To właśnie ci ostatni stają się obiektami i ofiarami mobbingu.

W niektórych klasach w krótkim czasie można rozpoznać jakie role odgrywają

poszczególni uczniowie , szczególnie tam, gdzie hierarchie są wyraziste. W innych

nauczyciel nie jest w stanie ustalić hierarchii panującej wśród uczniów na podstawie

prostej obserwacji. Tym bardziej trudno jest więc rozpoznać, czy wśród uczniów klasy

są ofiary mobbingu.

W obliczu wzrastającej frustracji społecznej i wynikającej stąd agresji, która przenosi

się na dzieci nasilenie się zjawiska mobbingu pełni przypuszczalnie rolę wentyla, który

pozwala wyładować na bezbronnych ofiarach nagromadzoną agresję. Krzywdy,

niepowodzenia i frustracje wytwarzają lęk lub wściekłość i domagają się reakcji, która

umożliwiałaby ich rozładowanie. Faktyczni sprawcy złego samopoczucia są

nieosiągalni albo zajmują zbyt wysokie pozycje w hierarchii społecznej. Ofiara

mobbingu jest więc jak znalazł; dręczenie najsłabszych w grupie przynosi chwilową

ulgę ludziom przepełnionym agresją.

Przyczyną mobbingu może być jednak nie tylko agresja czy lęk , ale również nuda i

monotonia , ochota na rozrywkę lub dążenie do wyróżnienia się spośród innych.

W początkowej fazie dziecko szykanowane przez rówieśników próbuje się bronić-

polega to na uleganiu oprawcom, wykonywaniu ich poleceń, przynoszeniu lub

zdobywaniu dla nich żądanych rzeczy. Niestety, im bardziej dziecko jest spolegliwe,

tym bardziej znęcają się nad nim psychicznie. W tej fazie tylko spostrzegawczy

pedagog lub rodzic zauważy, że dzieje się coś złego – w klasie z pozoru wszystko

wygląda normalnie.

Następna faza ( określana jako mobbing stabilny, kiedy ofiara ma już na stałe

przypisaną rolę kozła ofiarnego”) to próba ucieczki od niedobrej sytuacji. Małe dzieci

symulują choroby, aby zostać w domu, starsze bardzo często uciekają z lekcji.

Pierwszym niepokojącym sygnałem jest to, że dziecko podczas lekcji siedzi samo, nie

bierze udziału w zabawach rówieśników, a czasami kompensuje sobie taką sytuację

próbą pokazania swojej wiedzy i próbą zbliżenia się do nauczyciela – co często

zwiększa agresję rówieśników.

Nauczyciel zazwyczaj nie ma możliwości poznania sprawy poprzez rozmowy z

uczniami – dziecko prześladowane nie przyzna się do tego gdyż byłoby to w jego

odczuciu przyznanie się, że istnieje jakiś problem, zaś osoby prześladujące w ogóle nie

widzą problemu. Ofiary mobbingu czasami podejmują starania, by zintegrować się z

grupą przez próbę budowania więzi z jednym z uczniów, ale najczęściej to się nie

udaje, gdyż przeciętni członkowie grupy boją się, że sami staną się wówczas ofiarami.

Ostatnia faza, to ucieczka osoby represjonowanej. Stałe wagary lub wręcz

przeniesienie do innej szkoły. Może to też być ucieczka wewnętrzna, całkowite

izolowanie się od klasy i oddawanie się marzeniom.

Następstwa mobbingu

O tym, jak wielkie są cierpienia ofiary, jak złe skutki natury psychicznej i fizycznej

pociąga za sobą mobbing sprawcy nie wiedzą i tak naprawdę nie chcą wiedzieć.

Zarówno u ofiar mobbingu, jak i wśród członków grupy, którzy byli świadkami

dręczenia innych lub żyli w ciągłej obawie, aby okrucieństwo sprawców nie obróciło

się także przeciwko nim można zaobserwować:

lęk przed wypowiadaniem się w grupie

unikanie towarzystwa, zajmowanie pozycji samotnika, poczucie, że w każdym

towarzystwie jest się ciężarem

skłonność do usuwania się w cień

skłonność do szybkiego obrażania się lub agresji

stałe poszukiwanie oparcia w autorytetach

nieufność i przekonanie, że inni spiskują przeciwko nim

ucieczki z domu

szukanie innych grup, w których będą akceptowani np. subkultury młodzieżowe,

sekty

choroby psychosomatyczne

wreszcie nerwice, depresje, potraumatyczne stany lękowe

próby samobójcze

Przeciwdziałanie mobbingowi

Polska szkoła nie wypracowała w zasadzie żadnej spójnej koncepcji

przeciwdziałania mobbingowi. Nie ma w tym kierunku również badań, które

ukazałyby w pełni skalę zjawiska. Szkoły, które ten problem dotyka muszą więc sobie

radzić same.

Mobbing trzeba zwalczać i można to robić w różny sposób – najgorsze są obojętność i

karanie. Obojętność jest cichym przyzwoleniem na zło, karanie również nie rozwiązuje

problemu, ponieważ wycisza na chwilę postawę agresywną, a agresor tłumiąc złość

szykuje się do kolejnego ataku. Właściwa postawa nauczycieli i rodziców może

przyczynić się do rozładowania napięć i konfliktów oraz pomagać w ograniczaniu

zachowań agresywnych.

Kiedy nauczyciel w obronie ofiary mobbingu:

nie podejmuje żadnych działań ( ponieważ np. nie uważa presji wywieranej na

ucznia za fakt istotny lub też nie czuje się wystarczająco kompetentny)

zachowania uczniów będą się nasilać. Uczniowie nie widzą w swoim

postępowaniu nic złego skoro nauczyciel nie interweniuje

 jeżeli nauczyciel napomina klasę, apeluje do współczucia uczniów nie osiąga

więcej niż rodzice, których nieustanne, nudne napomnienia są po prostu

ignorowane

jeżeli reaguje na dyskryminację przemocą, ryzykuje, że broniony uczeń nadal

będzie dyskryminowany, tylko w innym miejscu i czasie.

Bez wątpienia obowiązkowym zadaniem nauczyciela jest przeciwdziałanie

mobbingowi i udzielanie pomocy jego ofiarom. Jeżeli społeczne cele nauczania,

takie jak solidarność, współpraca, empatia nie mają pozostać jedynie pustymi

słowami, należy stawić czoła prowadzącym do dyskryminacji jednostki konfliktom

w klasie i dążyć do ich rozwiązania. Może to z pewnością zapobiec późniejszym

przypadkom mobbingu w miejscu pracy.

Jeżeli nauczyciel wyznaczył sobie zadanie poprawienia struktury społecznej w

klasie początkowo napotka opór. Większość chce bowiem obecności outsidera,

ponieważ wzmacnia to spójność grupy. Przywódcy spotykają się z szacunkiem w

klasie. Dobrze jest być na szczycie, nikt nie chce być na dnie. Poza tym niektórzy

przywódcy dopiero dzięki swojej pozycji w klasie zyskują potwierdzenie

pozwalające zrekompensować ewentualne szkolne niepowodzenia. Przeciętni

członkowie grupy, choć początkowo współczuli outsiderom, rezygnują z takiej

postawy myśląc – cóż, wszędzie są jakieś hierarchie, cóż można zrobić, nic się nie

poradzi, ofiary mają po prostu pecha. Sama ofiara mobbingu częstokroć boi się

stanąć w centrum dyskusji, gdyż wydaje się jej, że tam dopiero będzie całkowicie

wystawiona na ataki.

Kiedy nauczyciel decyduje się wreszcie na rozpoczęcie rozmowy z klasą musi się

liczyć z następującymi, typowymi reakcjami uczniów:

- u nas nikt nikogo nie prześladuje

- wszyscy się dobrze bawią, a „X” jest po prostu przewrażliwiony

albo

- pewnie, trochę sobie używamy na „ X”- ie, ale to tylko zabawa, on sam się z tego

śmieje

lub też

- „ X” sam jest sobie winien, musiałaby pani słyszeć jak on się przechwala, jak

podlizuje się wszystkim nauczycielom

- uważa się za lepszego od nas

Rola nauczyciela nie jest więc tu łatwa, tym bardziej, że ważniejszy od realizacji

celów społecznych jest przecież obowiązek chronienia uczniów przed psychicznymi

i fizycznymi urazami, do których może doprowadzić mobbing. Rzadko kto zdaje

sobie sprawę, z rozmiarów lęku przed grupą, jak też przed znajdowaniem się w jej

obrębie, lęku przed ludźmi, nieufności, zazdrości i nieżyczliwości, będących

rezultatem doświadczenia mobbingu w okresie szkolnym.

Strategie antymobbingowe

Główne kierunki działań skupiać się powinny wokół kwestii poprawy sytuacji

ofiary. Są to:

rozmowa z ofiarą mobbingu

włączanie outsidera do grupy

omówienie mobbingu z klasą

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: