Socjologia - wykłady
Socjologia
Socjologia – nauka o zbiorowościach ludzkich, przedmiotem jej badań są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.
Socjologia jako odrębna dziedzina, zaczęła istnieć w 1837 roku (właśnie wtedy ukazała się książka Augusta Comte’a) wtedy po raz pierwszy pojawiła się nazwa socjologia. Comte zwany jest ojcem chrzestnym socjologii.
Socjologia miała być nauką nie tylko badającą społeczeństwo, ale również miała je zmieniać, reformować.
Głównym okresem rozwoju socjologii był pozytywizm (połowa XIX wieku). Główną ideą pozytywizmu w aspekcie naukowym było przeświadczenie, że świat można poznać, zbadać, lecz nasze zmysły jako narzędzia na to nie pozwalają.
Comte porównał społeczeństwo do organizmu żywego. Nauki sklasyfikował na podstawie stopnia abstrakcyjności do stopnia przydatności zastosowania w praktyce. Nauki abstrakcyjne to np.: matematyka, nauki praktyczne (konkretne) to np.: socjologia. Poza tym Comte wyróżnił dwa sposoby badania społeczeństwa:
Herbert Spencer – był również przedstawicielem naturalizmu. Stworzył on kierunek zwany ewolucjonizmem (społeczeństwo rozwija się na drodze ewolucji), wtedy też pojawił się pomysł, aby zbadać społeczeństwo pierwotne, czyli pierwsze ogniwo łańcucha ewolucji. Zamiast nazwy społeczeństwo pierwotne zaczęto używać pojęcia społeczność plemienna. Spencer, poprzez kolejne stadia rozwoju, badał drogę rozwoju społeczeństwa od stadium pierwotnego go sytuacji mu obecnej.
W owym czasie w Wielkiej Brytanii wyodrębniła się antropologia społeczna (w Polsce przedstawicielem był Bronisław Malinowski), zajmowała się badaniem społeczeństw pierwotnych), natomiast w Stanach Zjednoczonych zaczęto badać, w jaki sposób kultura wpływa na osobowość człowieka, tzw. antropologia kulturowa.
Szybko zorientowano się, że inaczej należy badać społeczeństwo, a inaczej przyrodę (następuje rozdzielenie nauk). W ten sposób socjologia odeszła od naturalizmu. Zaprzeczono koncepcji ewolucjonizmu społecznego, gdyż w przyrodzie, w trakcie ewolucji następuje coraz większa zdolność organizmów, natomiast w społeczeństwie ewolucja nie następuje w sposób prosty, ale spiralnie. Według praw przyrody – jedno (stara) zanika, a drugie (nowe) powstaje. Natomiast w społeczeństwie i stare i nowe może trwać jednocześnie. Nie ma w społeczeństwie lepszych i gorszych kultur, są po prostu inne. Każde społeczeństwo rozwija się własną, specyficzną drogą (tak twierdzi B. Malinowski).
Ważną cechą w społeczeństwie jest wzajemne oddziaływanie jednostek. Udowodnił to amerykański uczony Asth swoim eksperymencie (postrzeganie długości odcinków w kilkuosobowej grupie). Ludzie często podporządkowują się zdaniom innych ludzi, bojąc się wygłaszania własnych poglądów. Ludzi wpływają na nasze zdanie, poglądy, opinie, itd. W ten sposób nie można do końca poznać społeczeństwa.
Wkrótce pojawiły się nowe kierunki:
Psychologizm – analiza społeczeństwa, szukanie prawidłowości pod względem zmiennych psychicznych (osobowość, temperament). Pojawiło się dzieło Le Bona „Psychologia tłumu” (pisze o tłumie tak, jakby miał własną psychikę) „Tłum” u Le Bona to każda większa grupa ludzi.
Socjologizm – E. Durkhaim – socjologia powinna tworzyć swoje prawa odnosząc się do zmiennych społecznych, a nie psychicznych. „Studium o samobójstwie” odnosi się do elementów społecznych nie psychicznych. Stopa samobójstw w danym społeczeństwie jest odwrotnie proporcjonalna do swoistości grupy.
Swoistość grupy – siły, które trzymają grupę razem. Są to zmienne społeczne, nie psychiczne.
Wyjątki: prawo przestaje działać wtedy, gdy w społeczeństw jest norma samobójstwa.
Z czasem ludzie przestali wierzyć, że wszystko można poznać, że ich zmysły są do końca wiarygodne. W socjologii pojawił się nowy kierunek – socjologia humanistyczna. Polską socjologię humanistyczną rozwinął Florian Znaniecki. Twierdził on, że społeczeństwo należy badać współczynnikami humanistycznymi, (czyli powinniśmy dowiedzieć się, co czują i co myślą ludzie w sytuacjach, w których ich opisujemy, należy poznać ludzi od wewnątrz). Tego typu badania prowadzili F. Znaniecki i J. Thomas na polskich emigrantach wyjeżdżających „za chlebem” za ocean. Stosowano wtedy specyficzne metody badań, np. analizę pamiętników, które były pomocne, gdyż każdy z nas dostosowuje swoje zachowania do własnej wizji świata (tzw. Definicji sytuacji). „ŚWIAT JEST TAKIM, JAKIM GO WIDZIMY”. Samospełniające się proroctwo – prowokujemy, że nasza wizja się sprawdza. Opisał to R. Merton.
Socjologowie musieli dokonać pewnej klasyfikacji, więc podzielono naukę na:
Metodologia – zasada tworzenia danej nauki, praw naukowych, zawarte są polecenia dotyczące metod badawczych. Metoda i techniki mówią nam, w jaki sposób prowadzone są empiryczne badania socjologiczne. Określa tryb przeprowadzania badań naukowych.
Metoda – to cały sposób postępowania badawczego, mówi jak mamy zacząć i skończyć badanie. Z niej wynika jak przeprowadzić, opracować, przedstawić badanie.
Technika – określony sposób zbierania materiału empirycznego.
Narzędzie badawcze – przygotowane jest przez badacza do konkretnego badania.
Każde badanie socjologiczne rozpoczyna się od projektu badawczego. W badaniu występuje problem badawczy i jest to pytanie, na które szukamy odpowiedzi. Następnie szukamy technik badawczych i zastanawiamy się kogo lub co będziemy badać. Takie badanie wymaga stworzenia próby badawczej.
Metoda panelowa – jest to metoda czasowa. Wykorzystywana do badania różnych procesów. Głównym celem jest pokazanie zmian danego zjawiska w ciągu jakiegoś czasu.
Metoda sondażowa (reprezentacyjna) – stosowana wtedy, gdy chcemy mieć badania dla wszystkich. Badane osoby muszą być reprezentacją określonej badanej grupy, aby później można było przenieść wyniki na całość. Próba reprezentacyjna musi być odpowiednio dobrana. Próbę możemy dobrać za pomocą losowania (lista nr peseli) lub wybrać próbę za pomocą danych statystycznych, które na siebie nakładamy. Najlepiej, gdy dobór próby jest losowy i gdy każdy może do niej dotrzeć. Wielkość próby określonej błędem 3% wynosi ok. 1200 osób. Gdy chcemy zmniejszyć błąd o 1% musimy podwoić wielkość próby. Techniki wykorzystywane w tej metodzie to:
Wywiad kwestionariuszowy (ankieta) – stosujemy wtedy gdy mamy ankietera i respondenta. Zasady funkcjonowania:
1. Pytania ogólne, mniej intymne aby nawiązać kontakt z respondentem
2. Pytania uporządkowane tematycznie
Rodzaje ankiet:
1. Ankieta audytoryjna – ankieta stosowana w pewnym audytorium, np. wśród uczniów, studentów w jednym pomieszczeniu
2. Ankieta pocztowa – formularze są wysyłane pocztą
3. Ankieta publikowana – ich reprezentatywność jest bardzo niska
Wywiad kwestionariuszowy może przybierać różne formy:
1. Wywiad skategoryzowany – zawiera wszystkie pytania zamknięte, czyli pytania z odpowiedziami. Ich wadą jest to, że mogą nasuwać odpowiedzi i wtedy badanie może zostać zniekształcone
2. Wywiad otwarty – respondent sam odpowiada na pytania
3. Wywiad mieszany – zawiera elementy wywiadu skategoryzowanego i otwartego.
Metoda badań terenowych (kiedyś badań monograficznych; rozpowszechniona w okresie międzywojennym, w szczególności monografia wsi). W badaniach terenowych badamy określone miejsce. Socjologia amerykańska rozróżnia:
1. Monografię klasyczną
2. Monografię zorientowaną (skierowana jest ona na jakiś określony teram, mniej szczegółowo opisuje inne zjawiska).
Problem badawczy wyznacza metoda badawcza. Przy badaniach terenowych pojawia się problem porządkowania danych socjologicznych. Sposób porządkowania tych danych to typologia (kategoryzowanie).
W naukach przyrodniczych stosuje się klasyfikację natomiast w naukach społecznych podstawą porządkowania jest narastanie cech. Podstawę typologii dał Max Weber. Stworzył on koncepcję typu idealnego, w którym występuje 100% natężenia określonej cechy. Typologia polega na przeciwstawianiu sobie dwóch typów idealnych (pomiędzy typami idealnymi usytuowane są typy rzeczywiste, społeczne). Znanym przeciwieństwem dwóch typów idealnych jest wiejskość i miejskość.
Pierwszym krokiem w badaniach terenowych jest, tzw. zwiad badawczy (wstępna orientacja w terenie). Polega ona na tym, że badacze jadą w wybrane miejsce w wyniku czego pogłębiają swoją wiedzę ogólną na interesujący ich temat.
Przygotowanie projektu badawczego:
1. Postawienie problemu badawczego
2. Lista szczegółowych pytań badawczych
3. Sposób wyboru populacji do badania
4. Ustalenie wskaźników (niezależne lub zależne: szukanie wpływu zmiennej niezależnej za zmienną zależną).
5. Przygotowanie narzędzi badawczych
6. Pilotaż
7. Badanie właściwe (techniki):
Zasady etyczne dotyczące badań socjologicznych
Nie wolno zawieść zaufania respondenta, który ma prawdo do anonimowości, odmówienia udzielenia wywiadu oraz prawo do przerwania wykładu. Trzeba mieć zgodę respondenta na nagrywanie. Kontrolę nad tym sprawuje ESOMAR – towarzystwo europejskie firm badawczych. Respondent może wycofać się w trakcie badania. Trzeba mieć zgodę respondenta na zachowanie materiału badawczego.
Kultura, mówiąc językiem potocznym to dokonanie wartościowania. Charakterystyczną cechą definicji kultury sporządzonej na gruncie nauk społecznych jest to, że definicja ta nie jest oceniająca, a jedynie opisowa (definicja powstała na gruncie antropologii).
Kultura to ogół wytworów człowieka zobiektywizowanych i upowszechnionych, przekazywanych innym społeczeństwom oraz przekazywanych z pokolenia na pokolenie, które stanowią wartość dla danego społeczeństwa.
1. „Kultura to wytwór człowieka” - więc nie wyrasta samo przez się z przyrody (świat dzielimy na przyrodę i kulturę).
2. „Upowszechnione” – jeżeli chcemy coś zaliczyć do elementów kultury to musi to być znane i uznane przez całą społeczność.
3. „Zobiektywizowane” – są przedstawione w formie umożliwiającej zapoznanie się z nimi innym ludziom.
4. „Przekazywane z pokolenia na pokolenie” – elementy kultury przekazują się nawzajem i nie przepadają.
5. „Wartość dla danego społeczeństwa” – kultura jest wartością dla tych, które ją stworzyli i uznają, nie oznacza to więc, że dana kultura jest uniwersalna.
1, 2, 3, 4, 5 – elementy charakteryzujące kulturę.
Kulturę można podzielić na:
1. Materialną – są to takie elementy kultury, które mają formę materialną (np. budynki)
2. Niematerialną – tworzą je idee.
3. Bytu – stanowią ją te elementy, które zaspokajają nasze potrzeby. Są to udogodnienia cywilizacyjne w społeczeństwie
4. Społeczną – stanowią je elementy umożliwiające społeczeństwu w miarę harmonijne funkcjonowanie, regulują życie społeczne (stąd nazwa – regulator życia społecznego). W skład tej kultury wchodzą takie elementy jak:
− Autoteliczne – wartości same w sobie
− Instrumentalne – służą do zdobywania innych wartości
System wartości funkcjonujący w danym społeczeństwie wyznacza reguły zachowań.
Hierarchia wartości określa stosunek albo do człowieka albo do społeczeństwa, środowiska, grupy społecznej. Polega na ustawieniu wartości od najważniejszej do najmniej ważnej. Prowadząc badania na ten temat możemy tylko zbadać deklarację hierarchii wartości, bo respondenci czasami sami nieświadomie odpowiadają wbrew prawdzie.
− Formalne – są stanowione przez prawo i społeczeństwo, są precyzowane na piśmie i w miarę jednoznaczne, mają charakter polityczno – moralny.
− Nieformalne – (obyczajowe) – nie znamy ich genezy, przekazywane są z pokolenia na pokolenie, społeczeństwo samo je wykształca i pilnie przestrzega.
Sankcja – reakcja społeczeństwa na zachowanie zgodne lub niezgodne z obowiązującymi normami. Poza sankcjami formalnymi i nieformalnymi, wyróżniamy sankcje pozytywne (nagradzanie) i negatywne karanie.
Subkultura – specyficzna kultura zgodna z kulturą ogólną, wprowadzająca do niej jedynie kilka nowych rzeczy.
Kontrkultura – sprzeczna z kulturą danego społeczeństwa.
Kultura symboliczna – elementy kultury będą symbolami czegoś innego, np. literatura, sztuka – wyższa kultura, język, mowa ciała – elementy kultury symbolicznej.
Koncepcja kultury ubóstwa. Jednym z problemów naszych czasów jest ubożenie społeczeństwa. Minimum biologiczne – to taki dochód, który powoduje, że ludzie umierają z głodu, minimum socjalne, to taki dochód, że ludziom wystarcza na podstawowe potrzeby. Owa koncepcja nie dotyczy wszystkich osób ubogich, tworzy się w pewnych całościach terytorialnych. Możemy znaleźć takie kultury, np.: w pewnych dzielnicach miejskich. Na grunt polski przeniesiono koncepcję LEWIS’a, socjologa amerykańskiego. Prowadził wieloletnie badania jakościowe. Istotą tej koncepcjo, jest to, że w tych grupach tworzą się specyficzne elementy kulturowe (zawierają się na płaszczyźnie norm i wartości). Według niego musi istnieć gospodarka rynkowa i pieniężna, a poza tym musi występować duże bezrobocie. Twierdził, że kultura ubóstwa jest uniwersalna, nie jest typowa dla określonego kraju, może występować wszędzie. U podstaw ubóstwa leży brak pracy, norma nieformalnego kredytowania się (ludzie pożyczają sobie pieniądze). W tych środowiskach podstawowym dochodem są zasiłki (w różnym czasie). Drugą formą wzajemnego wspierana jest przekazywane lub pożyczanie sobie różnych przedmiotów. Inne cechy kultury ubóstwa są efektem przystosowywania się do kultury ubóstwa (efekt adaptacyjny). Cechy te to cechy psychiczne jednostki:
− Fatalizm – przekonanie, że nic od nas nie zależy
− Bierność
− Apatia – przekonanie, że jesteśmy skazani na swój los.
Cechy na poziomie rodziny to:
− Matriarchat – kobiety są odpowiedzialne za byt rodziny, u kobiet tworzy się syndrom męczennicy, a u mężczyzn w tych środowiskach syndrom macho
− Przemoc – między współmałżonkami, między rodzicami a dziećmi
− Bardzo niskie aspiracje dotyczące przyszłości dzieci
Ta kultura wyjaśnia mechanizm trwania w ubóstwie (ludzi bardzo trudno stamtąd wyciągnąć, gdyż każde następne pokolenie przyswaja ów system kulturowy. Jednym ze wzorów zachowania w takim społeczeństwie jest duża nieufność do obcych).
Dla socjologa interesujące jest to co jest społeczne w człowieku. Patrzy na człowiek jako na typ społeczny. Dostrzega on także indywidualność człowieka, ale jej nie bada. Relacje zachodzące między jednostką a społeczeństwem: społeczeństwo wpływa na jednostkę, lub jednostka wpływa na społeczeństwo. Człowiek musi przejść proces socjalizacji.
Kształtowanie się poglądów na temat natury ludzkiej (skąd w człowieku wzięła się natura ludzka):
1. Teoria idealistyczna – jest to koncepcja religijna, natura ludzka została człowiekowi dana z zewnątrz, z bóstwa idealnego przez siłę wyższą
2. Teoria naturalistyczna – inaczej biologiczna, powstała w wyniku rozwoju genetyki i biologii, natura ludzka została przekazana przez dziedziczenie, uwarunkowania biologiczne, wszystko zapisane jest w genach
3. Teoria środowiskowa – natura ludzka istnieje pod wpływem środowiska społecznego, bez społeczeństwa człowiek nie jest możliwy
W owych teoriach dopuszcza się działania wielu czynników na to, kim jesteśmy, kim się stajemy. Na gruncie teorii idealistycznych i naturalistycznych (biologicznych) częściej dopuszcza się determinizm. Determinizm – wpływ jednego czynnika na jakieś zjawisko. Pozostała ma charakter niedeterministyczny ponieważ mówi o dwojakim wpływie na naszą naturę. Na początku istniało określenie natura ludzka lecz na gruncie socjologii zaczęto używać terminu „osobowość społeczna”.
Kolejną koncepcją tłumaczącą zachowania ludzkie jest socjobiologia. Jej autorem jest Wilson, próbuje tłumaczyć zachowania człowieka na gruncie biologii. Stwierdził, że każdy z nas chce zachować swój genotyp. Jednak otoczka biologiczna to tylko hipotezy, spekulacje. Była to teoria niezbadana, której nie można było zweryfikować. Obecnie koncepcja ta uległa zmianie, człowiek przynosi na świat pewne zadatki w swoim genotypie, a rozwijają się one pod wpływem społeczeństwa.
Osobowość – to pewna charakterystyczna stałość zachowań człowieka, to co możemy obserwować. Można wyróżnić 3 grupy elementów naszej osobowości:
1. Elementy biogenne – są to elementy biologiczne, które są dziedziczone (np. kolor oczu, grupa krwi).
2. Elementy psychogenne – stanowią je nasze cechy psychiczne (emocje, temperament), zajmuje się nimi psychologia
3. Elementy socjogenne – są to elementy pochodzenia społecznego.
Florian Znaniecki wyróżnił 4 elementy socjogenne:
1. Kulturowy ideał osobowości – to model osobowości funkcjonujący w społeczeństwie, cechy, których się po nas spodziewają inni. Nie jest uniwersalna, ponieważ każde społeczeństwo ma inny kulturowy ideał osobowości. Cechy, których się spodziewa po innych członkach społeczeństwa, muszą być społeczeństwu przydatne. Człowiek stara się dążyć do tego ideału.
2. Jaźń subiektywna – czyli to co my sami o sobie myślimy. Jakie cechy sobie przypisujemy, jak wyobrażamy sobie siebie samego. Jaźń subiektywna ma raczej charakter pozytywny (mimo wad, mamy świadomość swoich zalet). Przekłada się to na nasze zachowanie (sami sobie chcemy udowodnić, że jesteśmy tacy jak sobie to wyobrażamy). Do oceny własnych cech potrzebne są kryteria, które pochodzą od społeczeństwa.
3. Jaźń odzwierciedlona – jest to nasze wyobrażenie o tym co inni o nas myślą, jak nas widzą. Jest subiektywna. Na podstawie zachowań innych tworzymy obraz samych siebie, udowadniamy innym, że mają rację co do opinii wobec nas. Ma tendencje pozytywną. To od społeczeństwa dowiadujemy się o swoich celach. Staramy się zachowywać zgodnie z wyobrażeniami o nas, które są w społeczeństwie.
4. Zespół ról społecznych – W każdej grupie społecznej do której należymy (rodzina, szkoła) mamy określoną pozycję, pełnimy pewną rolę społeczną. Rola społeczna to pozycja w każdej z grup, pewne prawa i obowiązki, które wynikają z zajmowanej pozycji oraz społeczne wyobrażenie o pełnieniu tej roli społecznej. Istnieje pewien wzorzec oczekiwany w stosunku do ról społecznych. Pełnione przez człowieka role muszą być komplementarne, muszą się wzajemnie uzupełniać. Może dochodzić do konfliktu ról – pełnione role społeczne wykluczają się wzajemnie, np. prawnik będący członkiem mafii.
...
ariadna291