Żylaki przełyku (varices oesophagei)
Powstają one przy rozszerzeniu żył w tkance podśluzowej przełyku. Główną przyczyną tworzenia się żylaków jest nadciśnienie w żyle wrotnej, spowodowane najczęściej marskością wątroby. Żylaki przełyku mogą przez wiele lat nie dawać żadnych objawów klinicznych. Niekiedy jednak stają się przyczyną obfitych krwawień z przewodu pokarmowego. Krwotoki te mogą przebiegać bardzo dramatycznie i stanowią często przyczynę zgonu. Krwotok z żylaków wymaga terapii bardzo aktywnej. Zakłada się zgłębnik Sengstakena o dwu balonach, które po wprowadzeniu zgłębnika wypełnia się powietrzem. Pierwszy, dość długi balon wypełnia przełyk i uciska na krwawiące naczynie żylne. Drugi musi się znaleźć poniżej wpustu, stabilizując cały cewnik. Końcówka cewnika ma otwory, przez które można odsysać krew, płukać żołądek i podawać leki. Konieczne jest szybkie uzupełnienie straconej krwi oraz podanie leków wzmagających krzepliwość krwi.
Rak przełyku (carcinoma oesophagei)
Schorzenie ma etiologię nieznaną, należy jednak pokreślić wielkie znaczenie alkoholu i nikotyny w powstawaniu i przyśpieszaniu rozwoju choroby. Najczęściej chorują mężczyźni po 60 rż.
Objawy kliniczne zależą od wielkości nowotworu i stopnia zwężenia przełyku. Początkowo są nietypowe: niesmak, zmiana upodobań pokarmowych, niechęć do niektórych potraw, czasami bóle za mostkiem (należy je różnicować z niewydolnością naczyń wieńcowych serca), uporczywa czkawka (wskutek podrażnienia nerwu przeponowego), brak łaknienia, chudnięcie. Następnie występują zaburzenia połykania, początkowo jedynie pokarmów stałych, potem także płynnych. Rzadko występuje uczucie ciała obcego w przełyku, W późniejszym okresie występuje niedokrwistość, objawy odwodnienia wskutek zaburzeń połykania, niedobory białek. W okresie końcowym, przy skrajnym wyniszczeniu i odwodnieniu mogą występować krwawienia z przełyku pod postacią wymiotów zawierających świeżą skrzepłą krew.
Rozpoznanie ustala się na podstawie objawów klinicznych, badania radiologicznego oraz ezofagoskopii i pobrania wycinka do badania histopatologicznego.
Leczenie jest wyłącznie chirurgiczne, a rokowanie złe. Jedynie 5% chorych przeżywa okres pięcioletni.
Choroba wrzodowa żołądka (morbus ulcerosus ventriculi)
Wrzód żołądka jest to ubytek w ścianie żołądka, obejmujący błony: mięśniową i śluzową oraz tkankę podśluzową. Występuje on najczęściej na krzywiźnie mniejszej, rzadziej na tylnej ścianie żołądka, a najrzadziej w okolicy przedodźwiernikowej i podwpustowej. Wrzód jest jedynie miejscowym objawem choroby wrzodowej, która jest chorobą ogólnoustrojową, związaną w dużym stopniu z wpływami cywilizacyjnymi, występującą znacznie częściej u mężczyzn niż u kobiet.
Przyczyną choroby wrzodowej jest brak równowagi między czynnikami uszkadzającymi błonę śluzową żołądka a czynnikami chroniącymi ją. Nadmierne wydzielanie kwasu solnego, palenie papierosów, drażniący wpływ niewłaściwych pokarmów oraz niektórych leków (np. Polopiryny), zaburzenia ukrwienia błony śluzowej żołądka oraz stresy nerwowe są czynnikami sprzyjającymi powstawaniu owrzodzenia błony śluzowej tego narządu. Przewaga czynników drażniących nad czynnikami ochronnymi prowadzi do powstania owrzodzenia błony śluzowej żołądka. Natomiast uregulowany tryb życia, właściwe odżywianie się, unikanie palenia tytoniu zapobiegają wystąpieniu schorzenia.
Charakterystycznym objawem choroby wrzodowej żołądka jest ból w nadbrzuszu, wyraźnie zależny od przyjmowania posiłków. Owrzodzenie w okolicy wpustu powoduje bóle bezpośrednio po spożyciu pokarmów, zaś umiejscowione w trzonie żołądka powoduje wystąpienie bólu w ok. 30 min. po jedzeniu. Czasami obserwuje się okresowe zaostrzanie się dolegliwości bólowych wiosną i jesienią. Chorzy często skarżą się na uczucie pieczenia i palenia w dołku podsercowym oraz zaparcie stolca. W okresach zaostrzeń lub po błędach dietetycznych mogą pojawiać się nudności i wymioty. Mimo prawidłowego łaknienia dochodzi do zmniejszenia masy ciała, ponieważ chorzy ograniczają jedzenie z obawy przed wystąpieniem bólów. Charakterystycznym objawem jest zła tolerancja niektórych pokarmów, szczególnie pokarmów kwaśnych, rosołu, owoców, wina, kawy. Dobrze tolerowane są zwykle pokarmy mleczne i nabiałowe.
Rozpoznanie choroby wrzodowej żołądka opiera się na wywiadzie i stwierdzeniu bolesności uciskowej w nadbrzuszu oraz potwierdzeniu tego rozpoznania za pomocą gastroskopii lub badania radiologicznego.
Leczenie choroby wrzodowej żołądka polega przede wszystkim na zmianie dotychczasowych warunków życia. W niektórych przypadkach nie wystarcza okresowe zwolnienie chorobowe, lecz konieczna staje się izolacja chorego od warunków domowych. Wówczas powinien on być położony w szpitalu. Należy starać się zapewnić mu spokój oraz dostateczną ilość snu. Dlatego prawie zawsze w chorobie wrzodowej żołądka istnieje wskazanie do stosowania leków uspokajających i nasennych.
Leczenie farmakologiczne ma na celu zahamowanie nadmiernego wydzielania soku żołądkowego, zobojętnienie kwasu solnego znajdującego się w żołądku, osłonięcie błony śluzowej żołądka przed drażniącym wpływem kwasu solnego, pobudzenie regeneracji błony śluzowej w obrębie wrzodu oraz uspokojenie chorego. Zasadniczymi lekami hamującymi wydzielanie kwasu solnego są środki działające antagonistycznie na zakończenia histaminowe w błonie śluzowej żołądka: cymetydyna (np. Tagamet) lub ranitydyna (np. Zantac). W celu zahamowania sekrecji żołądka można także stosować preparaty zawierające atropinę lub syntetyczne środki antycholinergiczne (spasmophen, Yegantin). Do leków o działaniu osłaniającym i neutralizującym należą sole glinu (Alusal, Aluphos oraz Gelatum aluminii phosphorici). Stosowane są również sole bizmutu, wapnia i magnezu a także preparaty roślinne o działaniu osłaniającym, jak siemię lniane, korzeń prawoślazu.
Choroba wrzodowa dwunastnicy (morbus ulcerosus duodeni)
Choroba przodowa dwunastnicy występuje kilkakrotnie częściej niż owrzodzenie żołądka szczególnie często u osób narażonych na konflikty, nieregularną pracę, niehigieniczny tryb życia i nieregularne odżywianie się oraz u osób palących papierosy i nadużywających alkoholu. Czynnikiem usposabiającym do wystąpienia choroby wrzodowej dwunastnicy jest nadkwaśność treści żołądkowej. Choroba wrzodowa dwunastnicy najczęściej występuje u ludzi w średnim wieku, wielokrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet. Istota wrzodu j jego określenie anatomopatologiczne pozostają takie same, jak w chorobie wrzodowej żołądka. Nisza wrzodowa występuje najczęściej w opuszce dwunastnicy.
Obraz kliniczny choroby wrzodowej dwunastnicy jest bardzo typowy. Głównym objawem jest ból w nadbrzuszu, na prawo od linii środkowej, na wysokości pępka. Bóle występują na czczo, nad ranem (bóle godowe), ustępują bezpośrednio po zjedzeniu i powracają po upływie ok 2 h. Bóle głodowe są spowodowane przechodzeniem do dwunastnicy dużej ilości kwaśnego soku żołądkowego, który drażni niszę wrzodową w opuszce dwunastnicy. Spożycie pokarmu, który wiąże kwas solny powoduje chwilowe ustąpienie dolegliwości. Sezonowość występowania zaostrzeń w chorobie wrzodowej dwunastnicy jest bardziej stała niż w chorobie wrzodowej żołądka.
Rozpoznaje choroby wrzodowej dwunastnicy opiera się na typowym wywiadzie( badaniu przedmiotowym oraz na badaniach dodatkowych. W treści żołądkowej stwierdza się nadkwaśność, która jest podstawową właściwością warunkującą powstawanie wrzodu w opuszce dwunastnicy. Badaniem radiologicznym stwierdza się niszę wrzodową różnej wielkości i o różnym położeniu w opuszce dwunastnicy. Istnienie owrzodzenia można także stwierdzić za pomocą gastroskopii.
Leczenie choroby wrzodowej dwunastnicy polega na postępowaniu profilaktycznym oraz na leczeniu wrzodu w okresie zaostrzeń. Postępowanie profilaktyczne polega na normalizacji życia w domu i w pracy, na umiejętnym organizowaniu odpoczynku, regularnym odżywianiu się, stosowaniu odpowiednich ograniczeń dietetycznych. Leczenie zaostrzenia polega na odizolowaniu chorego od pracy, położeniu do łóżka. Jeżeli chory ma dobre warunki i spokój może przebywać w domu, jeżeli nie, to powinien być skierowany do szpitala.
Leczenie farmakologiczne opiera się na podobnych zasadach jak w chorobie wrzodowej żołądka, przy czym szczególnie istotne jest podawanie leków zmniejszających nadmierną sekrecję żołądka (Tagamet). Stosuje się także leki neutralizujące i osłaniające, szczególnie wówczas, gdy nadmierne wydzielanie soku żołądkowego prowadzi do współistnienia z chorobą wrzodową dwunastnicy zapalenia błony śluzowej żołądka.
Rak żołądka (carcinoma ventriculi)
Rak jest najczęstszym nowotworem żołądka. Występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet, głównie po 50 rż. Etiologia choroby nie jest znana, pewne znaczenie ma czynnik genetyczny oraz sposób odżywiania się. Przewlekłe choroby żołądka ze zmianami struktury błony śluzowej wydają się odgrywać rolę w powstawaniu i rozwoju procesu nowotworowego.
Pierwsze objawy raka żołądka nie są charakterystyczne. Pojawia się uczucie niesmaku, złe samopoczucie, osłabienie, niechęć do niektórych pokarmów (np. mięsa), utrata łaknienia. W następnym okresie występują bóle w nadbrzuszu, szczególnie po jedzeniu, uczucie pełności w żołądku oraz nudności, a w miarę zmniejszania się drożności kanału żołądka — także wymioty. W tym czasie chory chudnie, mogą pojawiać się krwawienia z żołądka, doprowadzające do niedokrwistości i utraty sił. Pojawiają się przerzuty raka w innych narządach i dolegliwości z nimi związane, np. żółtaczka w przerzutach do wątroby, wodobrzusze w rakowatości otrzewnej.
Rak żołądka rozpoznawany jest najczęściej na podstawie badania radiologicznego, które wykazuje ubytki cienia w miejscu wzrostu guza oraz usztywnienie ściany żołądka spowodowane naciekiem nowotworowym. Niestety, typowe objawy radiologiczne pojawiają się dość późno. Największą możliwość wczesnego rozpoznania raka żołądka daje badanie gastroskopowe. Za pomocą gastroskopu można nie tylko obejrzeć naciek nowotworowy, ale także pobrać wycinek do badania histopatologicznego, który decyduje o rozpoznaniu.
Leczenie raka żołądka jest jedynie operacyjne. Niestety, tylko 5% chorych przeżywa 5 lat, ponieważ rozpoznanie jest na ogół ustalane zbyt późno. Dłuższy okres przeżycia byłby możliwy wówczas, gdyby nowotwory były operowane w bardzo wczesnym okresie, kiedy dają niecharakterystyczne objawy (i rzadko są rozpoznawane).
Ostre zapalenie jelit (enterocolitis acuta)
Choroba często towarzyszy ostremu zapaleniu żołądka, ma również podobną etiologię. Spowodowana jest błędem dietetycznym, zjedzeniem pokarmu nieświeżego lub zakażonego bakteriami (najczęściej z grupy Salmonella i Shigella). Ostre zapalenie jelit powstaje także w przebiegu ostrych zatruć np. rtęcią, arsenem, rzadziej w wyniku uczulenia na niektóre składniki pokarmowe.
Ostre zapalenie objawia się bolesnością całego brzucha, biegunką, wymiotami, niekiedy także podwyższona temperaturą ciała. Stolce są rozwolnione, wodniste lub śluzowate, zależnie od etiologii mogą być cuchnące lub bezwonne, mogą zawierać niestrawione resztki pokarmów lub krew. Uporczywe biegunki doprowadzają do znacznego odwodnienia i dyselektrolitemii (utrata niektórych elektrolitów).
Leczenie tej, w zasadzie banalnej, choroby polega przede wszystkim na zastosowaniu właściwej diety z odpowiednią zawartością płynów i soli kuchennej. Szczególne znaczenie ma dieta w biegunkach obfitych, gdy chory traci duże ilości wody, elektrolitów i substancji odżywczych. W biegunkach ostrych wskazana jest dieta pektynowa, składająca się z papek marchwiowych lub jabłkowych, bogatych w potas. Pektyny zwalniają perystaltykę jelit, osłaniają błoną śluzową, osłabiają wydzielanie śluzu. Zmniejszając ograniczenia dietetyczne podaje się dobrze osolone kleiki, rozgotowane kasze, sok z czarnych jagód, kisiele i galaretki owocowe, suchary, lane kluseczki. Jeśli poprawa utrzymuje się należy rozszerzyć dietę o gotowaną rozdrobnioną cielęcinę, gotowane ryby, chudą szynkę, ziemniaki purre, czerwone wino wytrawne.
Ze środków farmakologicznych stosowane są leki ściągające (np. Tanalbina), osłaniające i adsorbujące (Carbo medicinalis), a w razie gorączki Sulfoguanidyna lub antybiotyki. W przypadkach dużego odwodnienia może być konieczne stosowanie kroplowych wlewów płynów zawierających elektrolity (płyn wieloelektrolitowy, płyn Ringera).
Przewlekłe zapalenie jelit (enterocolitis chronica)
Jest ono najczęściej wynikiem ostrego zapalenia jelit, ale może także rozwinąć się pod wpływem przewlekle działających czynników uszkadzających przewód pokarmowy (np. powtarzające się nieprawidłowości odżywiania, nawracające zakażenia bakteryjne, przewlekłe zatrucia). Choroba objawia się skłonnością do biegunek, nietolerancją niektórych pokarmów, wzdęciami, powolnym zmniejszaniem masy ciała. Leczenie polega przede wszystkim na uregulowaniu diety i usunięciu czynników szkodliwych. Środki farmakologiczne mają znaczenie pomocnicze. Każdy błąd dietetyczny może spowodować nawrót objawów i zniweczyć wyniki wielotygodniowego leczenia.
Rak jelita grubego (carcinoma colonis)
Rak jelita grubego może występować w różnych miejscach: najczęściej, bo w 50% umiejscawia się w odbytnicy, w 25% w esicy, w innych miejscach pojawia się rzadziej. Nowotwór najczęściej występuje u osób starszych. Jego wzrost w pierwszym okresie obejmuje błony: śluzową i mięśniową oraz tkankę podśluzową jelita, w drugim okresie zmiana nowotworowa przekracza ścianę jelita i szerzy się na otoczenie, w trzecim okresie stwierdza się przerzuty w węzłach chłonnych lub innych narządach.
Objawy kliniczne zależą od umiejscowienia procesu nowotworowego, jego zaawansowania oraz rodzaju rozrostu. Jeżeli guz umiejscowiony jest w wyższym odcinku jelita grubego, a więc we wstępnicy i poprzecznicy, objawy są niecharakterystyczne: uczucie pełności, biegunki na przemian z zaparciami. Guz w niższym odcinku jelita grubego powoduje zaparcia, stolce cienkie, uformowane jak ołówki. Rak odbytu powoduje stałe uczucie parcia na stolec; po defekacji chory ma uczucie niepełnego wypróżnienia i po chwili ponownie odczuwa potrzebę oddania stolca.
Rozpoznanie raka jelita grubego jest w większości przypadków łatwe. Raka odbytu stwierdza się badaniem palcem przez kiszkę stolcową (badanie perrectum). Raka prostnicy widzi się w rektroskopie. Raki położone wyżej można stwierdzić badaniem radiologicznym po podaniu kontrastu w lewatywie lub za pomocą wziernikowania jelita grubego (kolonoskopii).
Leczenie polega na wykonaniu zabiegu chirurgicznego. Wyniki są dość dobre, ponieważ raki jelita grubego rosną powoli i późno dają przerzuty.
Marskość wątroby (cirrhosis hepatis)
Marskością określamy stan uszkodzenia miąższu wątroby, przebiegający z martwicą komórek wątrobowych i wtórnym rozrostem tkanki łącznej oraz naczyń krwionośnych. Przyczyną marskości wątroby jest działanie różnorodnych czynników uszkadzających komórki wątrobowe. Mogą to być przewlekłe zatrucia (np. alkoholizm), długo trwające niedobory pokarmowe (zwłaszcza dieta ubogobiałkowa i wysokotłuszczowa), przewlekłe procesy zapalne miąższu wątrobowego (np. w przebiegu wirusowego zapalenia wątroby), długotrwały zastój żółci (np. wskutek zapalenia dróg żółciowych wewnątrzwątrobowych), zaburzenia metaboliczne (tzw. choroby spichrzania prowadzące do odkładania się w wątrobie złogów metabolicznych). Marskość wątroby może też występować samoistnie, bet ustalonej przyczyny, czasami z jednoczesnym powiększeniem śledziony.
Objawy marskości wątroby zależą od rodzaju zmian anatomicznych. Oglądając stwierdzamy: rumień dłoni i stóp, białe paznokcie, zajady w kącikach ust, wygładzony, czerwony język (tzw. język lakierowany), poszerzone naczynia powłok jamy brzusznej świadczące o obecności krążenia obocznego oraz pajączki naczyniowe na skórze tułowia. Zawsze stwierdza się upośledzenie funkcji wątroby, przejawiające się przede wszystkim zaburzeniami w wytwarzaniu białek. Typowe dla marskości wątroby jest zmniejszenie stężenia białek surowicy krwi, z jednoczesnym wzrostem odsetka gammaglobulin. Utrudnienie odpływu żółci prowadzi do żółtaczki, natomiast utrudnienie odpływu krwi z dorzecza żyły wrotnej do wątroby objawia się wodobrzuszem, czyli gromadzeniem się wolnego płynu w jamie otrzewnowej. Zatrzymywanie w ustroju toksycznych produktów przemiany materii, które nie mogą być zmetabolizowane w wątrobie, staje się przyczyną uszkodzenia mózgu, kwasicy metabolicznej, wreszcie śpiączki. Innym poważnym następstwem jest skaza krwotoczna, spowodowana niedostatkiem protrombiny i innych osoczowych czynników krzepnięcia krwi oraz toksycznym uszkodzeniem naczyń krwionośnych.
Leczenie marskości wątroby, to przede wszystkim zachowanie właściwej diety. Dopóki nie wystąpią objawy retencji amoniaku w ustroju podaż białka powinna wynosić około 1,5 g/kg masy ciała. Niedożywienie należy wyrównywać właściwą dietą, a w razie potrzeby lekami anabolizującymi takimi, jak: Metanabol, Durabolin. Obowiązuje również uzupełnianie niedoborów witamin, szczególnie witaminy B i C. Przewodniemu zapobiega się stosując dietę bezrolną, leki moczopędne lub albuminy dożylnie. W przypadku wystąpienia skazy krwotocznej trzeba podawać świeża krew, plazmę oraz leki uszczelniające naczynia, jak np. Rutinoscorbin, preparaty wapnia. W krwotoku z przełyku zakłada się zgłębnik Sengstakena) i za jego pomocą uciska żylaki w celu opanowania krwotoku. Należy też jak najszybciej usunąć krew z jelit. Przez zgłębnik Sengstakena płucze się żołądek i podaje leki oczyszczające.
Kamica żółciowa (cholelithiasis)
Kamica żółciowa jest chorobą pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, polegającą na odkładaniu się złogów o różnej budowie. W skład kamieni żółciowych wchodzi najczęściej cholesterol, wapń i bilirubina. Do czynników usposabiających do powstawania kamieni żółciowych należą przede wszystkim zakażenie dróg żółciowych oraz zastój lub zwolniony odpływ żółci z tych przewodów. Nie bez: znaczenia pozostają czynniki o uwarunkowaniu genetycznym. Częściej chorują kobiety, zwłaszcza wieloródki i osoby otyłe.
Najczęściej kamicy żółciowej towarzyszą charakterystyczne dolegliwości pod postacią napadów kolki żółciowej, tj. silnych bólów w okolicy prawego podżebrza. Ból jest spowodowany wzrostem ciśnienia w drogach żółciowych i pęcherzyku na skutek zaklinowania się kamienia, skurczu zwieracza Oddiego lub przesuwania się kamienia przez drogi żółciowe. Ból promieniuje do prawej łopatki oraz do prawej piersi, jest gwałtowny i rozpierający. Kolce towarzyszą wzdęcia i zaparcia stolca, czasami nudności oraz gorzkie wymioty, często żółciowe, które jednak nie przynoszą ulgi. Kolka żółciowa zwykle występuje po błędzie dietetycznym, po pokarmach obfitych, wzdymających, jak: groch, fasola, kapusta lub tłustych i smażonych, jak: topiony tłuszcz, sosy, smażone ryby i mięso. W czasie napadu kolki stwierdza się wzdęty bolesny brzuch, badaniem palpacyjnym niekiedy wyczuwa się pęcherzyk żółciowy. Należy podkreślić, że w czasie kolki żółciowej nie powikłanej stanem zapalnym nie stwierdza1 się objawów otrzewnowych, gorączki ani zwiększenia liczby leukocytów we krwi. Po napadzie może wystąpić przejściowo ciemniejsze zabarwienie moczu, spowodowane zaburzeniem odpływu żółci do dwunastnicy. Jeżeli kamień, przesuwający się z pęcherzyka żółciowego do dróg żółciowych utkwi w przewodzie żółciowym wspólnym, spowoduje zamknięcie drogi odpływu żółci i wystąpienie żółtaczki mechanicznej, która powinna być leczona chirurgicznie.
Rozpoznanie kamicy żółciowej ustala się na podstawie powtarzających się dolegliwości kolkowych, badania treści dwunastniczej, ultrasonograf ii oraz badania radiologicznego dróg żółciowych.
Leczenie polega głównie na chirurgicznym usunięciu pęcherzyka wraz ze złogami. Doraźnie napad kolki przerywa się lekami rozkurczającymi (Atropina, Buscopan, Papaveryna) oraz lekami przeciwbólowymi.)
Zapalenie pęcherzyka żółciowego (cholecystitis)
Choroba przebiega ostro lub przewlekle. -i
Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego rozwija się często na tle kamicy żółciowej, ale może też powstawać z powodu zakażenia bakteryjnego. Zaczyna się silnym bólem w prawym podżebrzu, w przypadku kamicy może zaczynać się kolką żółciową. Bólowi towarzyszy podwyższona temperatura ciała z dreszczami, hiperleukocytoza oraz przyśpieszenie odczynu opadania krwinek czerwonych. Stwierdza się objawy „ostrego brzucha”, ze wzmożonym napięciem powłok i obroną mięśniową, niekiedy delikatnym obmacywaniem stwierdza się w prawym podżebrzu wyczuwalny, bolesny, napięty pęcherzyk żółciowy (wodniak lub ropniak pęcherzyka żółciowego). Polski lekarz Chełmoński zauważył charakterystyczny objaw: lekkie uderzenie w okolicę prawego łuku żebrowego wywołuje silny ból tej okolicy.
Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego najczęściej wymaga leczenia chirurgicznego we wczesnym okresie choroby. Z tego względu chorzy powinni być kierowani na oddział chirurgiczny.
Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego przebiega jako proces towarzyszący kamicy żółciowej lub też jako wynik zakażenia bakteryjnego lub pasożytniczego (np. w lambliazie). Częściej występuje u kobiet, zwłaszcza otyłych, oraz w okresie przekwitania. Jeżeli przewlekłe zapalenie towarzyszy kamicy, objawia się napadami kolki; jeżeli istnieje bez kamicy, wówczas chory skarży się na rozpieranie lub gniecenie w prawym podżebrzu, wzdęcia, niesmak, odbijanie i uczucie goryczy w ustach, zaparcia stolca, czasami nudności i wymioty. Dolegliwości nasilają się po spożyciu pokarmów trudno strawnych, szczególnie tłustych. Stan przedmiotowy jest mało charakterystyczny, niekiedy stwierdza się bolesność w prawym podżebrzu.
W rozpoznaniu przewlekłego stanu zapalnego zasadniczą wartość ma zgłębnikowanie dwunastnicy i badanie radiologiczne dróg żółciowych. Zgłębnikowaniem można stwierdzić nierytmiczne wydalanie żółci z pęcherzyka żółciowego, a w badaniu mikroskopowym treści dwunastniczej — pasma śluzu, skupienia leukocytów oraz inne patologiczne składniki, np. lamblie jelitowe. Przeprowadza się także badanie bakteriologiczne, w celu określenia rodzaju bakterii i ich wrażliwości na antybiotyki. Badaniem radiologicznym (cholecystografia, chołangiografia dożylna i cholangiografia dwunastnicza) można ocenić sprawność czynnościową pęcherzyka, obecność złogów oraz zwężenie lub poszerzenie dróg żółciowych.
Ostre zapalenie trzustki (pancreatitis acuta)
Występuje najczęściej między 40 a 60 iż., ale zdarza się także u osób starszych. Jest to choroba ciężka, często kończąca się zgonem. Proces zapalny toczący się w trzustce może powodować zmiany anatomiczne o różnym stopniu zaawansowania, od łagodnej postaci obrzękowej, poprzez zapalenie krwotoczne i ropne, aż do najcięższej postaci ostrej martwicy trzustki. Najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia trzustki są zmiany chorobowe w drogach żółciowych, zakażenie bakteryjne i wirusowe oraz alkoholizm. Częściej chorują kobiety, zwłaszcza otyłe.
Choroba rozpoczyna się nagle, przeważnie po obfitym i tłustym posiłku lub po alkoholu. Występuje nagły ból w nadbrzuszu, promieniujący w lewo lub do kręgosłupa. Ból jest niezwykle silny, można go porównać z bólem w przedziurawieniu żołądka lub w niedrożności jelit. Występują nudności i obfite, chlustające wymioty treścią żołądkową, nieprzynoszące ulgi choremu. Mogą pojawić się trudności w oddawaniu gazów, a nawet porażenna niedrożność jelit. Mimo tych poważnych objawów brzuch jest miękki, bez obrony mięśniowej. W przypadkach o ciężkim przebiegu dochodzi do szybko pogłębiającego się wstrząsu. Spadek ciśnienia we wstrząsie wywołanym ostrą martwicą trzustki jest zwykle oporny na leki podwyższające ciśnienie tętnicze. Na skutek utrzymującego się wstrząsu może zostać zatrzymana filtracja nerkowa, co prowadzi do ostrej niewydolności nerek. Nawet w przypadkach zakończonych wyleczeniem pozostają trwałe uszkodzenia trzustki.
Rozpoznanie ostrego zapalenia trzustki opiera się na obrazie klinicznym oraz na wynikach badań laboratoryjnych. Podstawowe znaczenie diagnostyczne ma stwierdzenie podwyższonej aktywności diastazy we krwi i w moczu. Wiąże się to z przedostaniem się enzymów trawiennych z uszkodzonej trzustki do krwi. Zwykle stwierdza się też wzrost liczby krwinek białych we krwi oraz zaburzenia stężenia elektrolitów w surowicy.
Leczenie musi być szybkie i zdecydowane. Bezwzględnie konieczna jest hospitalizacja, nawet przy dość dobrym stanie ogólnym chorego i nieznacznych objawach miejscowych. W pierwszym dniu stosuje się całkowitą i ścisłą głodówkę, nie podając nawet obojętnych płynów do picia. Do żołądka zakłada się zgłębnik, którym regularnie trzeba odsysać treść żołądkową, dokładnie kontrolując ilość uzyskanego soku żołądkowego. Wykonuje się głębokie lewatywy, aby maksymalnie odbarczyć przewód pokarmowy.
Postępowanie farmakologiczne należy rozpoczynać od opanowania wstrząsu. Choremu podaje się silne leki przeciwbólowe, dożylnie płyny krwiozastępcze oraz wieloelektrolitowe. Kilka razy w ciągu doby podaje się atropinę lub jej pochodne, w celu zahamowania wydzielania enzymów trawiennych trzustki. Aby zwalczyć zakażenie stosuje się antybiotyki o szerokim zakresie działania. Spośród płynów stosowanych w infuzjach dożylnych powinno się podać wieloelektrolitowy płyn żołądkowy w dawce odpowiadającej ilości odessanego soku żołądkowego.
Przewlekle zapalenie trzustki (pancreatitis chronica)
Proces zapalny najczęściej ma od początku charakter przewlekły i współistnieje z przewlekłymi chorobami dróg żółciowych, a nade wszystko z kamicą żółciową. Czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu i utrzymywaniu się przewlekłego zapalenia trzustki są: alkoholizm, niewłaściwy sposób odżywiania się, szczególnie niedobory białkowe, oraz powtarzające się zakażenia dróg żółciowych.
Najczęściej występującą dolegliwością jest ból w nadbrzuszu, pojawiający się po jedzeniu, silniejszy po pokarmach tłustych, trudno strawnych. Między posiłkami chory może nie odczuwać dolegliwości. Główne objawy przewlekłego zapalenia trzustki uzależnione są od niewydolności egzokrynnej trzustki, to znaczy od niedostatecznego wydzielania enzymów trawiennych. Pokarmy są niewystarczająco trawione, w stolcu pojawiają się niestrawione resztki pokarmowe (np. kuleczki tłuszczu lub włókna mięsne). Stolce są luźne, cuchnące, pieniste. Powstają różnego rodzaju niedobory, szczególnie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, takich jak: witaminy A, E, D, K. Stosunkowo najłatwiej przyswajane są węglowodany.
Rozpoznanie...
medicine