EPIDEMIOLOGIA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Epidemie chorób zakaźnych były od zarania dziejów postrachem i nieszczęściem ludności. Przełom w zwalczaniu epidemii chorób zakaźnych miał miejsce w pierwszej połowie XX wieku.
Przyczyny przełomu:
§ Postęp naukowy ogólny i w medycynie - odkrycie zarazków i leków – środków antyseptycznych i dezynfekcyjnych
§ Opracowanie i zastosowanie szczepionek i szczepień ochronnych ludności
§ Stworzenie podstaw epidemiologii naukowej i organizacja skutecznie działających jednostek przeciwepidemicznych przy administracjach państw, miast – izolacja osób chorych, przerywanie dróg szerzenia się zarazy między ludźmi, izolowanie i chowanie zmarłych, higiena spożywanej wody, gotowanie żywności
§ Odkrycie i masowe wprowadzenie antybiotyków i innych leków przeciwbakteryjnych
§ Podniesienie poziomu wiedzy zdrowotnej, sanitarnej i higienicznej ludności
§ Podniesienie stopy życiowej całej ludności i związanej z tym ochrony środowiska – wodociągi, kanalizacja, asenizacja i utylizacja odpadów i śmieci
§ Wprowadzenie w oparciu o demokratyczne prawa jednostki odpowiednich przepisów prawnych dotyczących ochrony zdrowia wszystkich członków społeczeństwa
RODZAJE WSPÓŁŻYCIA DROBNOUSTROJÓW Z ORGANIZMEM
n Brak drobnoustrojów – abakterioza – sytuacja biologiczna, a nie rodzaj współżycia np. płody wewnątrz macicy, prawie zupełny brak drobnoustrojów po długotrwałej antybiotykoterapii,
n Symbioza – zjawisko wzajemnego wspierania potrzeb życiowych przez dwa lub więcej organizmy, albo mikroorganizm i organizm np. przez wytwarzanie witamin.
n Komensalizm – rodzaj współżycia - drobnoustrój wykorzystuje składniki pokarmowe i miejsce w organizmie nie uszkadzając go.
n Pasożytnictwo – pasożyty lub drobnoustroje zdolne do niekorzystnego działania chorobotwórczego na organizm.
n Biocenoza – zbiór mikroorganizmów w organizmie, utrzymujących się ilościowo i jakościowo w stanie korzystnej równowagi biologicznej. O korzystnym znaczeniu biocenozy mikroorganizmów dla organizmu człowieka przekonano się podczas antybiotykoterapii, która niszczyła bakterie symbiotyczne i komensalne wywołując awitaminozę, grzybice.
PODSTAWOWE POJĘCIA W EPIDEMIOLOGII CHORÓB ZAKAŹNYCH
n Zarazek = drobnoustrój chorobotwórczy – czynnik etiologiczny choroby zakaźnej – szerokie pojęcie – obejmuje bakterie, wirusy, pierwotniaki i grzyby. Zarazki są pasożytami przystosowanymi do życia w organizmie człowieka lub zwierzęcia.
n Rezerwuar zarazków – środowisko ludzkie i zwierzęce wraz z warunkami naturalnymi na ograniczonym terenie, w którym krąży drobnoustrój wywołujący określoną chorobę.
n Zasiedlenie - przeniesienie się do organizmu noworodka ( dotychczas jałowego) drobnoustrojów symbiotycznych komensalnych na skórę i błony śluzowe.
Źródło zakażenia (pierwotne) –organizm ludzki lub zwierzęcy w którym występują i rozmnażają się drobnoustroje chorobotwórcze i które przedostając do otaczającego środowiska mogą zakażać dalsze wrażliwe organizmy. Źródłem zakażenia mogą być :
Ø chorzy ludzie i chore zwierzęta,
Ø nosiciele (zdrowi i ozdrowieńcy),
Ø zwłoki ludzi lub zwierząt przez krótki czas po śmierci,
Ø zwierzęta poddane ubojowi.
Źródło zakażenia wtórne, okresowe, krótkotrwale to mikrośrodowisko wodne i glebowe lub pokarmowe (lody, mleko, produkty mięsne) w którym drobnoustroje chorobotwórcze (dostające się ze źródeł pierwotnych) rozmnażają się w chwilowo dogodnych dla nich warunkach (ciepło, lato). Źródła te ulegają zwykle naturalnej likwidacji po wyczerpaniu pożywienia, zmianie temperatury lub wilgotności powietrza.
Nosicielstwo – stan równowagi immunobiologicznej wytwarzającej się między drobnoustrojem a zakażonym organizmem. Osobę bez objawów chorobowych, ale wydalającą zarazki z kałem, moczem, plwociną lub złuszczającą się skórą nazywamy nosicielem.
Podział nosicieli:
Ø Nosiciele zdrowi - nie chorowali – typowy obraz zakażenia bezobjawowego.
Ø Nosicielstwo przedchorobowe – przed ujawnieniem się choroby (wzw B, AIDS ).
Ø Nosicielstwo ozdrowieńców – po przebytej chorobie – stałe lub okresowe.
Drogi szerzenia się zarazków i drobnoustrojów:
Drogi bezpośrednie:
n Droga łożyskowa w czasie ciąży
n Droga pochwowa w czasie porodu
n Kontakty bezpośrednie- pocałunki, stosunki płciowe, podawanie ręki
n Ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta
n Kontakty bezpośrednie z chorym podczas badańi zabiegów lekarsko – pielęgniarskich
Drogi pośrednie :
n Droga powietrzno – kropelkowa i powietrzno – pyłowa
n Droga pokarmowo – wodna, lub tylko pokarmowa lub wodna
n Przedmioty codziennego użytku w tym droga jatrogenna ( niezamierzone przenoszenie przez narzędzia używane podczas rozpoznawania i leczenia chorób - igły, strzykawki, instrumenty skopowe)
n Gleba – laseczki beztlenowe
n Owady – muchy, kleszcze, wszy, pchły, komary, pluskwy, stawonogi,
n Wrota zakażenia – mogą to być wszystkie otwory naturalne ciała ludzkiego oraz uszkodzona skóra, przez które dostają się zarazki do organizmu z otaczającego środowiska.
n Okres wylęgania – czas od wniknięcia zarazka do organizmu do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych
n Epidemia – nadmierna zapadalność na określoną chorobę w określonej czasowo i terytorialnie populacji.
n Endemia – występowanie choroby wśród ludności na określonym terenie w natężeniu utrzymującym się przez wiele lat na podobnym poziomie.
n Pandemia – epidemie szybko rozprzestrzeniających się chorób zakaźnych, obejmujących swoim zasięgiem kilka państw, jeden z kontynentów lub cały świat.
n Gospodarz – organizm kręgowca lub bezkręgowca, który jest wrażliwy na zakażenie określonym drobnoustrojem – zarazkiem
n Przenosiciel – stawonóg lub kręgowiec, który przenosi zarazki z jednego gospodarza na innych – mechanicznie lub w narządach wewnętrznych
n Łańcuch epidemiczny – kolejne etapy przenoszenia się drobnoustrojów z jednego gospodarza na drugiego, tego samego lub innego gatunku. W tym przypadku występują: źródło zakażenia, droga lub drogi przenoszenia i wrota zakażenia albo organizm wrażliwy. Łańcuch taki może być jednoogniwowy, gdy między źródłem zakażenia i wrażliwym organizmem pośredniczy jeden element środowiska (woda, krople śluzu, kleszcze) lub wieloogniwowy, gdy pośredniczy w nim więcej elementów.
n Sanityzacja - czynność prowadząca do zmniejszenia ilości drobnoustrojów – wietrzenie pomieszczeń, mycie rąk, ciała, zamiatanie, odkurzanie, wycieranie na mokro, malowanie ścian, pranie bielizny, filtrowanie powietrza.
n Deratyzacja – odszczurzanie - dotyczy szczurów i myszy, które są często nosicielami lub przenosicielami drobnoustrojów.
n Dezynfekcja czyli odkażanie – zespół czynności zmierzających do zabicia zarazków chorobotwórczych
n Dezynsekcja - niszczenie szkodliwych dla człowieka owadów, pajęczaków, skorupiaków – drogi przenoszenia zarazków. Najczęściej jest to odwszawianie, walka z muchami, pchłami, komarami i kleszczami.
n Kordon sanitarny – przymusowe i całkowite przerwanie wszelkiej łączności z obszarem objętym epidemią określonej, ostrej i niebezpiecznej choroby zakaźnej – cholera, dżuma, żółta gorączka, dur plamisty; dawniej ospa prawdziwa.
n Kwarantanna – odosobnienie i poddanie obowiązkowej obserwacji lekarskiej zdrowych ludzi ( i zwierząt ), którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali z terenów endemicznych, gdzie panują choroby wysoko zakaźne.
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY WZW
Wywołane przez hepatotropowe wirusy powodujące stan zapalny wątroby.
• Wirusowe zapalenia wątroby ( wzw.) pierwotnie hepatotropowe, takie jak:
a. Szerzące się drogą parenteralną:
- wzw. typu B (HBV; Hepadnavirus nr 1)
- wzw. typu C ( HCV; Flavivirus)
- wzw. typu D (HDV);
- wzw. typu G (HGV);
b. Szerzące się drogą pokarmową
- wzw. typu A ( HAV; Enterovirus nr 72)
- wzw. typu E (HEV).
2. Wirusowe zapalenia wątroby wtórnie hepatotropowe, takie jak w przebiegu zakażeń:
l wirusem mononukleozy zakaźnej ( wirus Epstein- Barr);
l wirusem cytomegalii ( Cytomegalovirus hominis);
l wirusem uogólnionej opryszczki pospolitej ( Herpesvirus hominis I);
l różyczki (Rubivirus hominis);
l świnki ( Paramyxovirus parotitidis);
l wirusami Echo (Enterovirus spp.);
l żółtej gorączki ( Flavivirus febricus).
Ważniejsze objawy kliniczne wirusowych zapaleń wątroby to:
l Nosicielstwo wirusa i brak objawów chorobowych (prawdopodobieństwo wystąpienia zależy od rodzaju wzw. i ogólnej odporności organizmu)
l Objawy rzekomogrypowe, kataralne;
l Objawy rzekomogośćcowe, takie jak bóle stawowe, mięśniowe;
l Objawy dyspeptyczne, pod postacią dyskomfortu w jamie brzusznej, nudności, wymiotów, utraty apetytu, zaparć;
l Uczucie zmęczenia, świąd skóry, krwawienia, łatwe powstawanie siniaków, zaburzenia neuropsychiczne, niekiedy stany podgorączkowe;
l U niektórych chorych zażółcenie powłok i rogówek tzw. „żółtaczka”;
l Występujące najczęstsze powikłania to: nadostre („galopujące”, „piorunujące”) zapalenie wątroby zakończone zgonem, przewlekłe, albo aktywne zapalenie wątroby, marskość wątroby oraz rak pierwotny wątroby.
Diagnostyka laboratoryjna HBV
HBsAg – antygen powierzchniowy HBV – pojawia się w 2-8 tygodniu przed wystąpieniem żółtaczki – główny marker zakażenia.
P/ciała anty-HBs - pojawiające się po zniknięciu antygenu – świadczą o uodpornieniu organizmu – pojawiają się po szczepieniu.
HBcAg – antygen rdzeniowy nie występuje w surowicy.
P/ciała anty-HBcAg – IgM - świadczą o replikacji wirusa.
P/ciała anty-HBcAg – IgG - marker przebycia zakażenia.
HBeAG – świadczą o zakaźności – ściśle związane z HBsAg – utrzymywanie się świadczy o przejściu ostrego zapalenia w postać przewlekła.
Serokonwersja HBeAg i pojawienie się p/ciał anty-HBe jest sygnałem zdrowienia.
Diagnostyka laboratoryjna HAV
P/ciała anty-HAV – IgM - obecne od objawów chorobowych, potwierdzają rozpoznanie.
P/ciała anty-HAV – IgG – świadczą o przebytym zakażeniu wirusem HAV
Diagnostyka laboratoryjna HCV
Odczyn immuno-enzymatyczny EIA HCV
wykrywa p/ciała przeciw kilku antygenom HCV, mało swoisty, dużo fałszywie dodatnich wyników – istnieje konieczność powtarzania co najmniej dwukrotnie.
Odczyn rekombinowanego immunoblottingu HCV./RIBA – rekombinant immunoblot assay –wykrywa p/ciała przeciw HCV – bardziej swoiste niż EIA HCV
Kliniczne badania laboratoryjne
l Wzrost stężenia bilirubiny
l Zwiększenie aktywności ALAT, AsPAT,
l W cholestazie – wzrost aktywności fosfatazy alkalicznej i γ –glutamylotranspeptydazy, obecność nieprawidłowej lipoproteiny X.
Postacie kliniczne WZW:
l Zapalenie ostre
l Ostry żółty zanik wątroby
l Przewlekłe zapalenia wątroby
l Marskość wątroby
Metody zapobiegania i zwalczania wirusowych zapaleń wątroby
WZW – typu B i C są głównymi chorobami zawodowymi pracowników zdrowia
Profilaktyka nieswoista w zakażeniach HAV:
l Przestrzeganie higieny osobistej
l Przestrzeganie czystości w zakładach nauczaniai zakładach żywienia zbiorowego
l Odpowiednia woda
l Przestrzeganie higieny przetwórstwa żywności i higieny żywienia
l Prawidłowe usuwanie nieczystości
Profilaktyka swoista HAV
l Od 1999 roku szczepionka przeciwko WZW typu A – HAVRIX
Profilaktyka nieswoista w zakażeniach HBV
l Sprzęt jednorazowego użycia
l Skuteczna dezynfekcja i sterylizacja sprzętu wielokrotnego użycia i kontrola tego procesu
Profilaktyka swoista HBV
l szczepionka otrzymywane metodą rekombinacji wirusowego DNA w komórkach drożdży
l ...
medicine