"USTRÓJ SAMORZĄDU GOSPODARCZEGO, ZAWODOWEGO I SPÓŁDZIELCZEGO”
Dr Robert Kmieciak
Zagadnienia egzaminacyjne l. Scharakteryzuj społeczno-ekonomiczne warunki kształtowania się nowoczesnego samorządu Geneza samorządu
Zalążki samorządu istniały na wszystkich etapach dziejów państwowych. Samorząd jako pojęcie prawne powstało wówczas gdy zostały spełnione trzy przesłanki:
1. kiedy stosunek panującego w państwie absolutnym do poddanych ze stosunku władzy, zaczął zmieniać się w stosunek prawny
2. kiedy jednostka fizyczna poza prawami prywatnymi zaczęła także nabywać prawa publiczne
3. kiedy powstające państwo konstytucyjne, państwo praworządne na mocy
swej ustawodawczej władzy zorganizowało związki gminne dla swoich celów i
włączyło je jako jednostki publiczno-prawne w swój organizm.
Jest to chwila powstania nowożytnego samorządu.
Te trzy przesłanki zostały zrealizowane - przełomowe zdarzenie do
utworzenia samorządu to:
- 1789 r. - Wielka Rewolucja Francuska - upadek państwa feudalnego, zmiana stosunków społecznych, początek demokracji obywatelskiej
- 1776 r. - Rewolucja Amerykańska - przyniosła niepodległość Stanów
Zjednoczonym - Deklaracja Niepodległości.
Te dwie rewolucje przyczyniły się do kształtowania samorządu.
- 1791 r. - w Polsce Konstytucja 3 Maja - wolność otrzymali mieszczanie ale chłopi nie
- 22.07.1807 r. - Konstytucja Napoleona Bonaparte - dopiero ta konstytucja zrównała wszystkie klasy. Ale po upadku Napoleona zapisy konstytucji poszyły w niepamięć i dalej utrzymywał się system feudalny. Opóźniało to rozwój gospodarki i kapitalizmu. Dystans pomiędzy Polską a krajami europejskimi powiększał się. W Rosji - enklawa - autorytarny system samodzierżawia.
Pozycja jednostki w społeczeństwie w ustroju demokracji obywatelskiej zależała od jej walorów osobistych i statusu ekonomicznego zdobytego własną pracą. Najbogatsi z nich zepchnęli szlachtę na plan dalszy - rozwijała się nowa klasa - mieszczaństwo. Ważną rolę w powstawaniu wolnego ale i silnego zróżnicowanego społeczeństwa obywatelskiego odegrała - liberalna doktryna ekonomiczna, która powstała w Anglii, autorstwa A. Smitha -sukces staje się udziałem tego kto optymalizuje koszty i minimalizuje zyski. Doktryna ekonomiczna ograniczała rolę państwa do ochrony konstytucyjnego obowiązku, państwo miało pełnić role stróża nocnego, nie ingerowało w stosunki gospodarcze. 3 funkcje państwa - obrona granic (obrona zewn.) obrona przed przestępczością (obrona wewn.) utrzymanie aparatu państwa (administracja, wojsko, policja).
W feudalizmie samorząd nie mógł się rozwijać bo obywatele nie mieli żadnych praw, dopiero później gdy ludzie mieli swoje prawa - samorząd rozwijał się.
2. Przedstaw proces kształtowania się samorządu we Francji,
Prusach i Anglii
Kształtowanie się samorządu we Francji, Prusach i Anglii
Francja - początkowo rewolucja francuska uznała prawa naturalne gmin. W efekcie stwierdzono, że gmina posiada swą własną prywatną sferę działania i że w tym względzie stoi ona w podobnym stosunku do państwa, jak pojedynczy człowiek odnośnie do swych prywatnych spraw. Francuska ustawa komunalna - z 14.12.1789 r. nie ograniczała zakresu działania gminy do załatwiania jej własnych spraw, lecz zobowiązywała ją także do realizowania zadań należących właściwie do administracji państwowej. W ustawie tej nadano wszystkim gminom tą samą organizację -struktura ich była identyczna. Jedną z ważniejszych zasad mających wpływ na nowoczesne ustawodawstwo gminne było przyjęcie ogólnej zasady wyborów urzędników gminnych i rozdział organów obradujących od wykonawczych. Konstytuanta biorąc za podstawę teorię prawa natury z jednej strony uznała w gminie osobną jednostkę prawną i przyznała jej własne przyrodzone prawa, z drugiej zaś strony traktowała gminy jako okręgi administracyjne państwa. Sytuacja samorządu we Francji zaczęła się zmieniać w okresie Napoleona Bonaparte. Okres rządów jego charakteryzował się licznymi reformami administracyjnymi, kluczowe znaczenie miała ustawa administracyjna z 17.02.1800 r. która zrywa z kolegialnością i obieralnością organów administracji. Cała administracja została oparta na kilku fundamentalnych zasadach: centralizm, biurokratyzm, podział resortowy, hierarchiczność struktur, szeroko stosowana zasada jednoosobowości która wyposażała w kompetencje władzy pojedyncze osoby. Zalety - szybkość w podejmowaniu decyzji, odpowiedzialność osobowa Wady - brak konsultacji, nadmierna arbitralność Podział strukturalny Francji - departamenty na czele z prefektami, okręgi, kantony, gminy Departament:
- prefekt był powoływany przez konsula później cesarza
- rady departamentalne - rola ich była ograniczona
Okręgi - podprefekt
Gmina:
- mer - pochodził z nominacji a nie z wyboru, powoływany przez prefekta
- rada gminna - do 10 do 36 osób
Napoleon Bonaparte postawił gminy francuskie w stosunku zupełnej zawisłości od władzy centralnej zaprowadzając nominację całego organizmu gminnego. Gminy stały się zwykłymi okręgami administracyjnymi zachowując swoją osobowość prawną tylko w dziedzinie prawa prywatnego. Majątek
gminy traktowano jako część majątku państwowego, a cały zarząd stał pod
naczelnym kierownictwem prefekta.
W wieku XIX prawo wyboru swych organów gmina uzyskała dopiero w
wyniku ustawy z 5.04.1884 r.J
Reasumując:
I okres porewolucyjny - przedstawicielstwo
II okres Napoleon i później - gminy stały się jednostkami zdekoncentrowanej
administracji państwa.
Prusy - początek XIX w. kryzys polityczny, gospodarczy po wojnie z
Napoleonem. Wynikiem reform odrodzenia państwa Pruskiego - Ordynacja
Miejska z 19.11.1808 r. dzieło ministra K.von Stein - fundamentalny akt
prawny.
Na koncepcję Stepnowską złożyło się:
-wspomnienie historyczne o rozwoju Niemieckich korporacyjnych miast średniowiecznych
-francuska ustawa komunalna z 1791 r.
-rozwój stosunków angielskich
-teoria wolności gminy będąca wyrazem reakcji przeciw absolutnej władzy
państwowej.
Ordynacja Miejska uznała gminę miejską jako swoistą istotę, byt polityczny i
nadała jej nowoczesny ustrój reprezentacyjny.
Myślą przewodnią von Steina było zorganizowanie gmina w duchu
samodzielności społecznej. Miało to na celu pociągnięcie obywateli miast do
udziału w administracji publicznej.
System Pruski w przeciwieństwie do francuskiego dążył do udziału urzędów
administracyjnych.
Organizacja gminy miejskiej w myśl ordynacji:
Stein oparł na zasadzie reprezentacji. Rada Miejska pochodziła z wyborów. Magistrat był uważany za ideał administracji - składał się z urzędników zawodowych, oraz honorowych członków jako przedstawiciele obywateli. Ordynacja Miejska nakładała do obywateli obowiązek udziału w wyborach, oraz honorowych urzędów miejskich. Stosunek prawny magistratu do Rady Miejskiej oparto pod wpływem teorii o podziale administracyjnym na ścisłym podziale funkcji i wzajemnej niezawisłości. Burmistrz przewodniczący magistratu, Rada Miejska - wybierała dla siebie swojego przewodniczącego. Prawo nadzoru rządowego nad działalnością gminy zredukowała do minimum, prawo nadzoru ograniczało się tylko do wglądu w dokumenty, do rozstrzygania zażaleń w sprawach gminy, do zatwierdzania nowych statutów i wyboru członków magistratu. Gmina wiejska powstała w wyniku ustawy z 1782 r.
Anglia - podstawą systemu angielskiego stanowiła sprzeczność historyczna dwóch elementów
-centralnej władzy królów normandzkich,
-istniejących na zajętych przez nich obszarach związku terytorialnych anglosaskich: hrabstwa parafie, sieciny, inkorporowane miasta.
Antagonizm miedzy centralną władzą państwową a decentralistycznym dążeniem jednostek terytorialnych trwający kilka stuleci doprowadził do powstania KING In PARLIAMENT czyli do koncentracji władzy ustawodawczej w parlamencie oraz przelania wykonywania ustaw na lokalne związki terytorialne. Wewnątrz tych związków stanął urząd Sędziego Pokoju właściwy od końca XVII w. podmiot zarządu publicznego, lokalnego na tych terenach. Urząd Sędziego Pokoju - pochodzi z nominacji, był bezpłatnym urzędem honorowym a główną kwalifikacją do jego wykonywania była materialna niezawisłość -CENDED GENTRY. Posiadali ona na obszar hrabstw całkowitą władzę sądową i administracyjną, podlegali oni kontroli prawnej wyższych sadów a nie parlamentowi. Sędziowie Pokoju - główna postać zarządu w Anglii aż do początku XIX w. kiedy wprowadzono zasadę przedstawicielstwa. Najważniejsze ustawy:
1835 r. - reforma ustroju miast municypalnych - na bazie tej reformy wybierano rady komunalne
1888 r. - dotycząca samorządu lokalnego - wprowadzono Rady Hrabstw - na czele stał MAYOR
3. Przedstaw definicję samorządu
Termin samorząd pojawił się w XIX w. w niemieckiej nauce prawnej, do rozpowszechnienia się tego zjawiska przyczynił się R. von Gneist, który zupełnie dowolnie przeniósł pojęcie Selfgovernment (forma rządu państwa z parlamentem na czele w Anglii) na całkiem odmienne instytucje pruskie nazywając je Selbstverwaltung (samodzielny zarząd w Niemczech). Techniczno prawne pojęcie samorządu we Francji Local Gowernment (władza lokalna - Pouvoir Municipal)
termin pojęcia nowoczesnego samorządu pojawił się w XIX w. W Niemieckiej nauce prawniczej, przyczynił się wybitny prawnik niemiecki R. Von Gneist, który przeniósł na instytucje pruskie z angielskiego Selfgoverment- jako Selbstverwaltung, czyli tyle co samodzielny zarząd, w Angli jest formą rządu ich państwa z parlamentem na czele, nie jest to pojęcie lokalne, czyli źle przetłumaczone, opierał się na tłumaczeniu. W połowie XIX w. Local Goverment to jest właściwe określenie samorządu. Pouvoiv municipal - władza lokalna we Francji. Samorząd wg Jerzego Panejko - jest opartą na przepisach ustawy zdecentralizowaną administracją państwową, wykonywaną przez lokalne organy, niepodległe hierarchicznie innym organom i samodzielne w granicach ustawy i ogólnego porządku prawnego. Samorząd jest działalnością administracyjną państwa o charakterze lokalnym lub specjalnym wykonywaną samodzielnie przez związki publicznoprawne obdarzone władzą na podstawie i w granicach ustaw państwowych.
4.Scharakteryzuj zaprezentowane w nauce prawa administracyjnego teoria samorządu: naturalistyczna, państwowa, polityczna
Trzy teorie samorządu: naturalistyczna, państwowa, polityczna Teoria naturalistyczna - odegrała dużą rolę w kształtowaniu samorządu, u podstaw legła ideologia rewolucji francuskiej oraz doktryna prawa natury. Podstawą tej teorii jest nauka o paweir manucipa - czwarta władza, która jest w rzeczywistości nauką o czwairtej~władzy.Na mocy czwartej władzy gmina posiada:
-samoistne prawo bytu, a zatem także prawo zupełnej swobody w oznaczonym zakresie działania
-prawo zarządzania swymi sprawami bez ingerencji państwa •
Wg teorii naturalistycznej samorząd przeciwstawia się państwu jako czynnik
od niego niezależny, zgodnie z tą teorią o wolności gminy wprowadzonej z
naturalnego prawa - gmina jest starsza od państwa, to państwo od gminy
wywodzi swe prawa.
Gmina jako związek jest nietykalna przez państwo. Konstrukcja ta opiera się
na założeniu o istnieniu odrębnej osobowości gminnej stojącej poza
państwowym porządkiem prawnym oraz za przyjęciu iż istota samorządu
polega na załatwianiu spraw wynikających z natury jednostki.
Przedstawiciele teorii naturalistycznej: Otto von Gierkę, Fritz Flenel
JTeoria państwowa - zrodziła się na bazie krytyki teorii naturalistycznej, ukształtowała się na bazie niemieckiej, zakładała że państwo wykonuje władzę bezpośrednio przez własne organy, ale może część swej władzy przekazać miejscowemu społeczeństwu jako odrębnemu podmiotowi prawnemu wchodzącemu w stosunki prawne z państwem. Wg tej teorii istota samorządu polega na wykonywaniu praw zwierzchnia odstąpionych przez państwo korporacją samorządowym jako ich własne prawo. Przedstawiciele teorii państwowej - Marice Mauriou, Mikołaj Korkunow, Rudolf Herman Merrnritt. W nauce polskiej przedstawicielem tego kierunku jest J. Panejko - dopatrywał się on różnicy pomiędzy samorządem a administracją państwową - różnicy jedynie formalnej, której należy szukać w systemie organizacyjnym władz. Samorząd-wg niego jest oparty na przepisach ustawy-zdecentralizowaną administracją. Samorząd wg niego jest oparty na przepisach ustawy zdecentralizowaną administracją państwową, wykonywaną przez lokalne organy niepodległe hierarchii innym organom i samodzielnie e granicach ustawy i ogólnego porządku prawnego.
Teoria polityczna - dopatruje się w urządzeniach samorządach nie tyle rozwiązań prawnych ile pewnej myśli politycznej. Istotą samorządu widzi się tutaj albo w osobowym składzie organów samorządowych (honorowi urzędnicy) albo w udziale społeczeństwa w administracji publicznej. Główni przedstawiciele tej teorii- Rudolf von Gneist - identyfikował samorząd z administracją państwową wykonywaną przy pomocy honorowych urzędników, podkreślając niezależność urzędników samorządowych jako istotny sprawdzian samorządu. Dla Gneista istota pojęcia leżała w bezpłatności czy
honorowości urzędników samorządowych. J.Paneko i T. Bigot jako
sztandarowi przedstawiciele teorii państwowej samorządu byli zgodni co do 2 teorii: formy strukturalnej i formy działania. Uważają, że samorząd stanowi formę administracji zdecentralizowanej i że polega na jej wykonywaniu. Odmienne podejście prezentowali w stosunku do kryterium podmiotu i co się z tym wiąże do problemu osobowości prawnej podmiotu. Rozbieżności te sprowadzały się do: czy samorząd należy traktować jak osobę prawną czy też jak organ państwa.
-T.Bigo uważał, że podmiotem samorządu jest zawsze osoba prawna, w konsekwencji twierdził że samorząd jest decentralizacją administracji publicznej, której samodzielnymi podmiotami są korporacje powołane do tego przez ustawy
J.Panejko - samorząd jest organem państwa •
• 5. Wymień i omów klasyfikację samorządu 4 Klasyfikacje samorządu
samorząd terytorialnyi i nieterytorialny
samorząd terytorialny - to taki związek publiczno-prawny np. gminy w
których działalność wykonywana jest wyłącznie w obrębie granic
terytorialnych danego związku.
samorząd nieterytorialny - związki których działalność publiczno-prawna
oparta jest na innym kryterium niż obszar
2. Samorząd powszechny i samorząd specjalny
samorząd powszechny - starsze ujęcie samorządu terytorialnego, oznacza
zasadniczy brak kryterium materialnego a więc powszechności spraw
samorządowych
samorząd specjalny - to samorząd nieterytorialny, dotyczy tylko pewnej
kategorii spraw lub osób a więc nie jest działalnością powszechną. W ramach
samorządu specjalnego możemy wyróżnić związki osobowe (personalne)
tworzące samorząd zawodowy oraz związki ekonomiczne tworzące samorząd
gospodarczy
3. samorząd zakładowy i samorząd korporacyjny
Samorząd zakładowy - grupa obywateli stanowiąca podstawę tworzenia samorządu zakładowego nie jest związana osobnym stosunkiem członkowstwa - nie ma zasady powszechności np. sam. akademicki Samorząd korporacyjny - opiera się na przymusowych związkach osób. Członkowstwo jest niezależne od woli osób wchodzących w skład tego typu jednostki. Mają osobowość prawną i wykonują określone zadania publiczne administracyjne. Dzielimy na terytorialny i specjalny (gospodarczy i zawodowy)
4. samorząd ogólnospołeczny i samorząd grup społecznych Samorząd ogólnospołeczny - wyraża się w systemie przedstawicielskich organów władzy państwowej.
Samorząd grup społecznych - wyraża się on w funkcjonowaniu różnych samorządowych organizacji społecznych. Samorząd ten nie ma charakteru powszechnego i w związku z tym nie jest konieczny dla jego istnienia pełnienia funkcji administracji publicznej
6. Przedstaw definicję samorządu gospodarczego
Samorząd gospodarczy
Samorząd - decentralizacja zarządzania państwem jt działalność
administracyjna, państwowa o charakterze terytorialnym lub specjalnym wykonywana samodzielnie przez związki publiczno-prawne obdarzone władzą
na podstawie i w granicach ustaw państwowych
Samorząd specjalny a wiec również gospodarczy
Jest nowszą formą administracji państwowej, ponieważ odbiega od 1 podstawowej i przez wiele lat jedynej terytorialnej zasady administracji w żadnym razie zaś nie jest to gorsza forma administracji publicznej
Samorząd gospodarczy - def. Juliana Huberta - stwierdził, że pod pojęciem samorządu gospodarczego rozumie się związek zorganizowany na zasadach przedstawicielstwa wspólnych kolektywnych i osobistych interesów osób należących do określonego stanu gospodarczego. Samorząd gospodarczy różni się od samorządu terytorialnego tym, że gdy ten ostatni łączy, organizuje wszystkich mieszkańców danego terenu bez względu na interesy osobiste to samorząd gospodarczy zrzesza określone kategoria" osób biorąc pod uwagę przede wszystkim ich kwalifikacje i odpowiadające im interesy życiowe, kryterium zamieszkania - chociaż istotne w tym przypadku znajduje się na drugim planie. Innymi słowy samorząd gospodarczy - ma charakter nieterytorialny, publiczno-prawny związków przymusowych występujących jako związki ekonomiczne.
7. Scharakteryzuj genezę samorządu gospodarczego Geneza samorządu gospodarczego
Zwiastunem stowarzyszeń w dziedzinie gospodarczej były cechy rzemieślnicze, ich początek na Zach. Europy sięgają X w. powstały po to aby reprezentować interesy rzemieślników. W X i XI w. w pół. Włoszech - teren Lombardii - powstały tzw. ministeria - organizacje rzemieślnicze. Nieco potnie} powstają inne związki rzemieślnicze w Mediolanie i Wenecji. Początek organizacji cechowych w Polsce przypadają na wiek XIII w Wielkopolsce w XIV w. było zorganizowane w cechach. Najstarsze struktury i większe zmiany w XV w. np. statuty kuśnierzy poznańskich, szewców, krawców. W cechach mogli być zorganizowani rzemieślnicy jednej działalności, tworzono także cechy łączne, cechy były zhierarchizowane, na szczycie znajdowali się mistrzowie, czeladnicy, uczniowie, zwani terminatorami. Cech łączne działały dynamicznie w 1947 r, utworzona cech łączny 13 rzemiosł w Kórniku. Poza cechami takimi działały cech narodowe, żydowskie, chrześcijańskie. Każdy cech rządził się w oparciu o własny statut, gwarantowany przez władze miasta, w statutach określano najważniejsze kwestie.
Sadownictwo cechowe
Podlegali mistrzowie w sporach między sobą, rozpatrywano skargi niezadowolonych klientów - nie rozpatrywali spraw ważnych i karnych
Geneza Izb Gospodarczych
Początek Izb Gospodarczych łączy się z powstaniem reprezentacji interesów handlu z krajem w którym rozpoczęły swoje urzędowanie - pierwowzorem Izb Handlowych była Hiszpania. Już w IX w. w Barcelonie utworzono związek kupiecki pod nazwą „Consulado del Mar" zajmujący się handlem morskim. W oparciu o ten związek w większych miastach Hiszpanii powstały „kolegia kupieckie" które miały charakter półurzędowy. Dotyczyły one m.in. rozstrzygnięcia spraw handlowych, wykonywania policji portowej i rzecznej, zakładania szkół handlowych a także przedkładania władzy opinii i wniosków w sprawie rozwoju handlu i rodzącego się przemysłu. Pod wpływem hiszpańskich korporacji kupieckich utworzono w 1485 r. w Antwerpii pierwszą w Europie Izbę Handlową. Dalszy rozwój Izb Handlowych związany jest jednak z obszarem Francji. W Marsylii powołano radę dla strzeżenia spraw handlowych jako zaczątek dla powstałej tamże w 1650 r. pierwszej francuskiej Izby Handlowej. W 1701 r. utworzono 20 Izb Handl. We wszystkich większy miastach Francji. Były one stowarzyszeniami. Rewolucja francuska 1871 r. sprawiła ze działalność Izb Handl. spowolniała, jednak już od czasów Napoleona Bonaparte - rozwijały się dalej, utworzono Paryską Izbę Handl. - która została utworzona w 1802 r. na podstawie Dekretu Napoleona Bonaparte -działała od 1803 r.
Doświadczenia francuskie miały wpływ na dalszy rozwój Izb Handl. w innych państwach. Doświadczenia francuskie legły u podstaw tworzenia niemieckich izb handlowych.
W 1830 r. utworzono w Prowincji Retskiej dla miasta Elberfeid i Barmen pierwszą niemiecką Izbę Handlową.
W 1848 r. zostało wydane zarządzenie królewskie w sprawie tworzenia Izb Handlowych
W 1861 r. 13 maja w Berlinie utworzono zrzeszenie niemieckiego przemysłu i handlu w połowie XIX w. wykształciły się w Europie pod wpływem różnego doświadczenia historycznego poszczególnych państw dwie odmienne formy instytucjonalizacji więzi ekonomicznej wśród społeczności przedsiębiorców: obligatoryjna i dobrowolna. Odpowiednio do tego pojawiły się dwa modele izb gospodarczych.
I model samorządowy - o obligatoryjnym charakterze członkowstwa zwany francuskim lub kontynentalnym
II model stowarzyszeniowy - o dobrowolnym charakterze członkostwa zwany anglosaskim, izby tego typu były stowarzyszeniami
Samorząd gospodarczy - sensu stricte rozwinął w XIX w . - rozwój klasy mieszczaństwa
8. Scharakteryzuj proces kształtowania się samorządu gospodarczego w II RP
Samorząd Gospodarczy w II RP
Dwa okresy - I okres 1927-28 przepisy zaborcze, II okres lata 30-te Bezpośrednio po odzyskaniu niepodległości jedyną izbą rzemieślniczą działającą w Polsce była izba Poznańska. Powstanie izby należy łączyć z zarządzaniem komisariatu naczelnego. Rady ludowe z 1919 r. na mocy którego zostały rozwiązane władze niemieckie izby oraz powołano polskiego komisarza - Ludwig Miklaszewski - przygotowywał on wybory do Izby. Wybory 19.10.1919 r. przeprowadzono w oparciu o ordynację wyborczą pochodzącej z okresu panowania pruskiego, pośrednie głosowanie za pośrednictwem cechów i uprawnionych stowarzyszeń. W innych rejonach kraju Samorząd Gospodarczy rozwijał się powoli. Izba Bydgoska powstała w pół. części woj. Bydgoskiego - zarządzeniem Wojewody Bydgoskiego z 9.03.1920 r. później powstała Izba Rzemieśl. W Grudziądzu i w Katowicach w 1922 r.
9. Omów działalność izb rolniczych w okresie międzywojennym Samorząd Rolniczy ^
Najlepiej rozwijał się na ziemiach Zach. pierwszą instytucjom była Izba Poznańska która 13.01.1919 r. przeszła pod kierownictwo polskie. Powołano zarząd komisaryczny Izby na czele z prezydentem J.Chłapowskim. Funkcjonowała w oparciu o przepisy zaborcze. Trzy rozporządzenia określały funkcjonowanie samorządu:
1. Rozp.Min. byłej dzielnicy pruskiej z dnia 24.02.1920 r. dotyczące Izby Rolniczej w Poznaniu
2. Dekret ministra byłej dzielnicy pruskiej z 9.03.1921 r. dot. Izby Rolniczej w Poznaniu
3. Rozp.Min. byłej dzielnicy pruskiej z dnia 9.03.1921 r. dot. Izby
Rolniczych
Druga Izbą na ziemiach Polskich - Pomorska Izba Rolnicza z siedzibą...
gosicka