mnemotechniki1t.pdf

MNEMOTECHNIKI

JAKO EFEKTYWNE METODY ZAPAMI¢TYWANIA

Gdyby cz∏owiek nie by∏ w stanie zapami´tywaç uzyskanych

informacji czy te˝ zdobytych umiej´tnoÊci, nie móg∏by

prawdopodobnie istnieç. Ka˝dego dnia budzàc si´,

musia∏by poznawaç Êwiat na nowo, uczàc si´ praktycznie

codziennie tego samego.

Roman

Balcerzak

Konsultant ds. j´zyka

niemieckiego WSzPWN,

absolwent filologii

germaƒskiej Uniwersytetu

Gdaƒskiego

a szcz´Êcie natura wyposa˝y∏a

nas w cudowne mechanizmy,

dzi´ki którym uczymy si´,

zapami´tujàc i odpowiednio

przetwarzajàc zebrane dane.

DziÊ, kiedy wymaga si´ od nas

coraz wi´cej, bardzo wa˝nà jest

umiej´tnoÊç szybkiego i przede

wszystkim skutecznego

zapami´tywania.

Jednym ze sposobów na

zaktywizowanie, usprawnienie

i zwi´kszenie efektywnoÊci procesu

uczenia si´ sà mnemotechniki .

Odpowiednio dostosowane do potrzeb

nauki j´zyka obcego, pozwolà na

osiàgni´cie wymiernych efektów

w postaci szybszego i trwalszego

przyswojenia sobie informacji

(s∏ownictwa czy struktur

gramatycznych) niezb´dnych

podczas komunikacji

obcoj´zycznej.

Poczàtki

Jeszcze przed nastaniem naszej ery

w Tesalii odby∏o si´ pewne przyj´cie.

Z wydarzeniami, które mia∏y miejsce

tamtego wieczoru, wià˝à si´ poczàtki

mnemotechnik. W trakcie spotkania

jeden z goÊci opuÊci∏ sal´ biesiadnà,

poniewa˝ na zewnàtrz czeka∏o na

niego dwóch przejezdnych. Podczas

jego nieobecnoÊci zawali∏ si´ dach

pomieszczenia, w którym przebywali

ucztujàcy, grzebiàc wszystkich tak, ˝e

nawet najbli˝si krewni nie byli w stanie

ich rozpoznaç. Uda∏o si´ jednak ustaliç

to˝samoÊç przysypanych ˝ywcem

dzi´ki owemu kompanowi, który

wyszed∏ na zewnàtrz porozmawiaç

z przejezdnymi. Okaza∏o si´, i˝

cz∏owiek ten zapami´ta∏ porzàdek,

w jakim siedzieli uczestnicy biesiady

i potrafi∏ przyporzàdkowaç im

konkretne miejsca. Aby odnaleêç danà

osob´ musia∏ tylko ujrzeç oczyma

wyobraêni, gdzie znajdowa∏a si´

w trakcie przyj´cia.

Owym pozosta∏ym przy ˝yciu

uczestnikiem nieszcz´snego spotkania

by∏ Symonides i to w∏aÊnie jego uwa˝a

si´ za prekursora dzisiejszych

mnemotechnik.

WÊród pionierów sztuki

mnemonicznej nale˝y jeszcze wymieniç

Hippiasa (wed∏ug Bluma potrafi∏

zapami´taç 50 nazwisk, które us∏ysza∏

tylko raz), Theodektesa (retoryka)

i Arystotelesa. Przez pewien czas

mnemotechniki uwa˝ane by∏y za

nadprzyrodzone, magiczne zdolnoÊci,

którymi obdarzeni zostali tylko

nieliczni. DziÊ poglàd ten uleg∏ zmianie,

aczkolwiek zastosowanie tego typu

metod podczas uczenia si´, zw∏aszcza

j´zyka obcego, nale˝y chyba do

rzadkoÊci. Postarajmy si´ to zmieniç!

opisany w ksià˝ce „Pami´ç, która nie

zna granic” autorstwa Aleksandra

¸urii, zdaje si´ temu zaprzeczaç. Pan

„S” by∏ geniuszem, poniewa˝ pami´ta∏

wszystko to, co wydarzy∏o si´ w jego

˝yciu. Nie mia∏ umiej´tnoÊci

zapominania. Niestety cierpia∏ na

synestezj´, co doprowadzi∏o go do

Êmierci.

Z drugiej jednak strony nikt nie

poda∏ jeszcze dok∏adnych granic

mo˝liwoÊci percepcji ludzkiego mózgu

zdrowej osoby. Nie nale˝y si´ wi´c

martwiç, i˝ w pewnym momencie

przekroczymy jej granice i zabraknie

nam pami´ci. Mnemotechniki

odwo∏ujà si´ do podstawowych zasad

uczenia si´ , a wi´c zapami´tywania

informacji, powtarzania poznanego

materia∏u oraz zapominania.

Bardzo cz´sto mówi si´ o trzech

sk∏adowych wspó∏czesnych technik

pami´ciowych. Sà to: locus (=miejsce),

imago (=obraz) i ordo (=skojarzenie).

Cz´sto bywa tak, ˝e wykorzystuje si´

jednoczeÊnie wszystkie wskazane

elementy, czasami jednak uczàcemu si´

wystarczy tylko jeden z nich. Jest to

uwarunkowane celem, jaki chce on

osiàgnàç.

Wed∏ug Levina dla mnemotechnik

charakterystyczne sà trzy podstawowe

procesy : recording (dekodowanie

informacji), relating (znalezienie

zwiàzku mi´dzy Êwiatem

rzeczywistym a przyswajanà treÊcià)

oraz retrieving (odtwarzanie,

przypominanie sobie zapisanych ju˝

w pami´ci danych).

W czasie pierwszej fazy osiàga si´

takà postaç nowej informacji, cz´sto

abstrakcyjnej czy te˝ bardzo

obszernej, która bliska jest jej

konkretyzacji. W fazie drugiej ∏àczy

si´ kilka pozornie ró˝nych danych

w jedno, zazwyczaj zestawiajàc

wiedz´ nabywanà ze zdobytà ju˝

wczeÊniej, co w efekcie spowoduje

Idea

Mnemosyne to w mitologii greckiej

bogini pami´ci, znajàca przesz∏oÊç,

teraêniejszoÊç i przysz∏oÊç. Wed∏ug

wierzeƒ to w∏aÊnie ona da∏a ludziom

zdolnoÊç zapami´tywania. Od jej

imienia pochodzi s∏owo mnemonika

(dziÊ powszechnie znana jako

mnemotechnika). Mnemotechniki sà

bowiem sztukà zapami´tywania ,

a tworzy je szereg niezwykle

efektywnych technik pami´ciowych

wspomagajàcych proces uczenia si´.

Przy wykorzystaniu naturalnych

sk∏onnoÊci mózgu i znanych procesów

ludzkiej pami´ci mo˝emy u∏atwiç sobie

nauk´. Jak dowiód∏ Gordon Bower,

amerykaƒski uczony, uczniowie

korzystajàcy z tych metod byli

w stanie zapami´taç siedmiokrotnie

wi´cej informacji ni˝ ich rówieÊnicy

nie znajàcy i nie stosujàcy tego

systemu. Zalet mnemotechnik

trudno wi´c nie doceniç.

Zasady gry

Podobno pami´ç absolutna nie

istnieje, choç przypadek Pana S.

w przysz∏oÊci ∏atwiejszy do nich

dost´p. Trzecia faza polega na

stworzeniu przejrzystego sposobu

wywo∏ania zapami´tanej informacji.

Przewa˝nie kreuje si´ klucze, które

nie dopuszczajà do interferencji

elementów dekodujàcych ze Êwiatem

rzeczywistym.

Dla osób uczàcych j´zyka obcego

oraz nauczanych wa˝ne sà jednak takie

metody zapami´tywania, które

pozwolà na efektywniejszà nauk´

i zapewnià d∏ugotrwa∏y efekt w postaci

wiedzy zdobytej na zawsze.

Skoncentrujmy si´ wi´c na tych

w∏aÊnie mnemonikach.

komórkom. Stworzone w naszej

pami´ci obrazy muszà byç jasne,

wyraêne, dla nas szczególne,

indywidualne, cz´sto nawet

absurdalne, przerysowane,

jednoczeÊnie jednak tak proste, jak to

tylko mo˝liwe. Wa˝nà cechà jest te˝

ruch, poniewa˝ poszczególne obrazy

mogà tworzyç historie, a te, jeÊli sà

dynamiczne, poruszajà si´ przed

oczyma naszej wyobraêni i wówczas

nie sposób zapomnieç kojarzonego

z nimi materia∏u.

I w tym wypadku granice stawia

nam jedynie nasza wyobraênia.

S∏owa

S∏owo jest jednym

z najwa˝niejszych elementów j´zyka

obcego. Niestety zewn´trzna forma

nowego wyra˝enia jest dla ucznia

niezrozumia∏a i nie posiada ˝adnego

znaczenia, co jest chyba g∏ównym

powodem trudnoÊci, z którymi

borykajà si´ uczniowie, starajàc si´ owà

abstrakcyjnà dla nich konstrukcj´

przyswoiç.

Jednym z popularniejszych

systemów pomagajàcych pokonaç te

przeszkody jest tworzenie akronimów .

Do dyspozycji uczàcego si´ sà

niezliczone wr´cz mo˝liwoÊci w tej

dziedzinie. Us∏ysza∏em kiedyÊ przyk∏ad,

który pomóg∏ mi nauczyç si´ nazw

planet Uk∏adu S∏onecznego

w prawid∏owej kolejnoÊci: Moja

Wiecznie Zapracowana MAma [MArs]

Jutro Sama Upiecze Nam Placki . Innym

odnalezionym zdaniem s∏u˝àcym

zapami´taniu prawid∏owej kolejnoÊci

epok literackich jest: Adam Si´ RozeÊmia∏

Bo Ola Rzuci∏a PierÊcionkiem Mamy

Denerwujàcego Wujka .

Mo˝na równie˝ tworzyç akrostychy.

Przyk∏ad: CESJA = Cezar Efektywnie

Sprzedawa∏ Jajka Arabskie .

O wysokiej skutecznoÊci wszelkiego

rodzaju wierszyków czy rymowanek

chyba nie trzeba nikogo przekonywaç.

Do dziÊ pami´tamy zapewne

trygonometri´ i s∏ynne ju˝

powiedzenie: W pierwszej wszystkie sà

dodatnie, w drugiej tylko sinus, w trzeciej

tangens i cotangens, a w czwartej cosinus .

Majàc wi´c barwnà wyobraêni´,

∏atwo nam b´dzie stworzyç podobne

przyk∏ady odnoszàc si´ do nauki

j´zyka obcego i jego zawi∏ych czasami

regu∏ gramatycznych.

Warto wspomnieç równie˝

o metodzie tworzenia s∏ów kluczy ,

która opiera si´ zazwyczaj na

fonetycznym podobieƒstwie s∏ów

z j´zyka obcego i ojczystego. Niech za

przyk∏ad pos∏u˝y nam hiszpaƒskie

okreÊlenie kaczki ( pato ) i angielski

odpowiednik garnka ( pot ). Wyobraêmy

sobie teraz kaczk´, która na g∏owie ma

garnek i gotowe.

Popularny jest równie˝ mind

mapping , czyli mapa myÊli. Metoda ta

polega na tworzeniu drzewek,

diagramów czy asocjacji. Wokó∏

centralnego elementu – s∏owa klucza –

buduje si´ kolejne skojarzenia. W ten

sposób powstajà mapy, które

pozwalajà nam przede wszystkim

usystematyzowaç poznane zagadnienia

(s∏ownictwo), uporzàdkowaç je

i utrwaliç.

Miejsca

Wyobraêmy sobie, ˝e idàc pewnà

dobrze nam znanà drogà i patrzàc na

znajdujàce si´ na niej obiekty, myÊlimy

o konkretnych informacjach pozornie

z nimi nie zwiàzanych.

Tak funkcjonuje technika skojarzeƒ

z miejscami, która ∏àczy informacje

nowe z otoczeniem dobrze nam

znanym. Mo˝na jà doskonale

wykorzystaç na przyk∏ad

przygotowujàc prezentacj´ ustnà na

lekcj´ j´zyka obcego. Przedstawiane

treÊci potraktujmy jak rzeczy, które

umieszczamy w jakimÊ znanym nam

miejscu. Niech to b´dzie nasz pokój lub

dom, w którym ka˝dy z mebli

otrzymuje przydzia∏ w postaci nowej

informacji, a te z kolei wià˝emy ze

sobà, stwarzajàc sugestywne obrazy

(mosty). Potem, spacerujàc po takim

miejscu w naszej wyobraêni, bez trudu

odnajdujemy potrzebne nam

informacje.

W przesz∏oÊci stosowa∏o t´ metod´

wielu mówców. I tak na przyk∏ad

Döbel stworzy∏ ca∏e „muzeum”, gdzie

mia∏ do dyspozycji oko∏o 1000 miejsc

w pi´ciu domach. Liczba informacji,

które móg∏ w ten sposób zapami´taç,

by∏a bardzo du˝a. Wydaje si´ wi´c, ˝e,

dzi´ki takiemu sposobowi

porzàdkowania informacji, cz∏owiek

jest w stanie g∏osiç naprawd´ d∏ugie

przemówienia.

Mosty

Pomys∏ ten zaczerpni´ty zosta∏ od

Ulricha Voigta, który swój model

(Eselsbrücke) opisa∏ w ten sposób:

„naszà zabawkà jest funkcja o trzech

zmiennych: A, którà nale˝y zapami´taç,

B, która proces zapami´tania

wspomaga oraz C, która ∏àczy A i B”.

Mostem nazywa si´ B, którego

u˝ywa si´, aby zapami´taç A. W naszym

wypadku A b´dzie nowym materia∏em

j´zykowym, nowym s∏owem lub

poj´ciem albo nowà strukturà

gramatycznà. B mo˝e oznaczaç dla nas

praktycznie wszystko. Istotne jest, aby

by∏o to coÊ dobrze nam znanego,

prostego, nieskomplikowanego. C jest

rdzeniem, cz´Êcià najbardziej

abstrakcyjnà, która ma za zadanie

po∏àczyç „nowe” ze „starym”. Granice

stawia nam jedynie nasza fantazja .

Obrazy

To najcz´Êciej spotykane elementy

wspó∏czesnych mnemotechnik. Ju˝

Platon twierdzi∏, ˝e cz∏owiek myÊli

obrazami , a w XVI. wieku

poszczególne litery alfabetu

zapami´tywano w formie konkretnych

obrazów, przedstawiajàcych

powszechnie u˝ywane narz´dzia

pracy. I tak na przyk∏ad liter´

x wyobra˝ano sobie jako no˝yczki.

DziÊ stosuje si´ t´ technik´, aby

zapami´taç daty (0 kojarzy si´ cz´sto

z jajkiem, a „swoje obrazy” majà te˝

pozosta∏e cyfry).

Przyswajajàc sobie nowe

s∏ownictwo j´zyka obcego i majàc

w pami´ci konkretne obrazy ∏àczàce si´

z poszczególnymi literami, mo˝emy

bez problemu zapami´taç ka˝de nawet

najbardziej abstrakcyjne s∏owo.

Wystarczy poszczególne obrazy

powiàzaç ze sobà jakàÊ historià

i s∏ówko zapami´tuje si´ samo.

Wizualizacja jest bardzo silnym

narz´dziem, a umiej´tnie

wykorzystana potrafi w niebanalny

sposób dopomóc naszym szarym

Historie

Tworzymy je, kiedy pragniemy

po∏àczyç ze sobà kilka informacji.

PrzypuÊçmy, ˝e uczeƒ musi nauczyç

si´ listy s∏ów, które sà wyjàtkami od

konkretnej regu∏y gramatycznej. Nie

trzeba uczyç si´ ich na pami´ç.

Mnemotechniki dajà mu bowiem

narz´dzie w postaci metody

skojarzeniowej. Wystarczy s∏owa

po∏àczyç w jednà ca∏oÊç, generujàc

histori´ (opowiadanie) ∏àczàcà

wszystkie nowe elementy. Mo˝na

pomóc sobie, stosujàc j´zyk ojczysty,

choç nowa treÊç stworzona w j´zyku

obcym z pewnoÊcià oka˝e si´ bardziej

owocna.

Wymieni∏em tylko kilka

podstawowych mnemotechnik, które

znajdà z pewnoÊcià zastosowanie

w nauce j´zyka obcego. Jest to jednak

temat bardzo obszerny, a ka˝dy j´zyk

obcy reprezentuje charakterystyczny

tylko dla niego styl, tak wi´c

ograniczy∏em si´ jedynie do podstaw

i zarysowa∏em przyk∏ady Êcie˝ek,

którymi mo˝na podà˝aç, uczàc si´

w ten w∏aÊnie sposób.

ZAPAMI¢TAå

– ALE JAK?

TAJNIKI

Mo˝liwoÊci

KtoÊ kiedyÊ powiedzia∏: „Im wi´cej

si´ uczymy, tym wi´cej wiemy; im

wi´cej wiemy, tym wi´cej

zapominamy; im wi´cej zapominamy,

tym mniej wiemy; im mniej wiemy,

tym mniej zapominamy; im mniej

zapominamy, tym wi´cej wiemy; po co

si´ wi´c uczymy?”

Niestety ˝ycie p∏ata nam figle

i z doÊwiadczenia wiemy, ˝e nasza

pami´ç bywa zawodna. W takich

sytuacjach pomocna b´dzie nam

znajomoÊç podstawowych praw

rzàdzàcych pami´cià, na bazie których

zbudowane sà mnemotechniki. JeÊli

nasi uczniowie Êwiadomi b´dà swego

potencja∏u to, przy odrobinie wysi∏ku

intelektualnego i zastosowaniu ich si∏y

wyobraêni, poradzà sobie z pewnoÊcià

z zapami´taniem materia∏u

j´zykowego.

Pami´taç przy tym nale˝y jeszcze

o jednym:

Nie mo˝na zapomnieç czegoÊ, czego

si´ wczeÊniej nie zapami´ta∏o.

MNEMOTECHNIKI

aki zwiàzek mo˝e mieç

powieka ludzkiego oka

z pow∏okà ziemskà? Nie ma

˝adnego – chcia∏oby si´ rzec. Ta

konkluzja nasuwa si´ nam niejako

automatycznie. A jednak.

Przygotowujàc si´ do lekcji geografii

w czwartej bàdê piàtej klasie (ludzka

pami´ç jak widaç jest zawodna) ten

w∏aÊnie abstrakcyjny i wydawa∏oby si´

absurdalny skrót myÊlowy pozwoli∏ mi

zakodowaç w pami´ci bodaj˝e jednà

z warstw okalajàcych kul´ ziemskà,

która na pierwszy rzut oka wydawa∏a

mi si´ niemo˝liwà do zapami´tania,

a co najciekawsze zapad∏a mi jak widaç

g∏´boko w pami´ç. Jako ˝e termin

pow∏oka brzmia∏ podobnie do s∏owa

powieka, przed oczami mojej

wyobraêni stanà∏ obraz ogromnych

rozmiarów powieki, pod którà o dziwo

nie kry∏o si´ oko, ale nasza „poczciwa”

zielona planeta. Zjawisko

zapami´tywania trudnych poj´ç

metodà skojarzeƒ, w tym wypadku

bardzo abstrakcyjnych, okaza∏o si´

zatem rewelacyjne w skutkach. Nie

by∏o ono jednak jeszcze wtedy dla

mnie zrozumia∏e, mimo, i˝ Grecy

podobnych metod zapami´tywania

u˝ywali ju˝ u zarania swojej

cywilizacji. Mnemotechniki, bo o nich

mowa, pokazujà jak wiele mo˝e daç

nam przetworzenie i dostosowanie do

w∏asnych warunków materia∏u

przeznaczonego do zapami´tania,

nadanie mu absorbujàcej nasze zmys∏y

formy, pokazuje sposoby u∏atwiajàce

zapami´tywanie nowych wiadomoÊci

i faktów, jak i ich przypominanie na

zasadzie mechanicznych skojarzeƒ.

Dziwiç mo˝e zatem fakt, ˝e skoro jest

to technika dobrze znana ju˝ naszym

praprzodkom, tak wielu z nas ma

k∏opoty z zapami´tywaniem

i uczeniem si´, a techniki si´gajàce

zarania naszych czasów tak rzadko sà

Anna Hanus

Nauczycielka j´zyka

niemieckiego

w Zespole

Szkó∏ Kszta∏cenia

Ustawicznego

w Rzeszowie, autorka

artyku∏ów z zakresu lingwistyki tekstu.

wykorzystywane. Przyczyna takiego

stanu rzeczy jest jednak prosta do

zdefiniowania i sprecyzowania.

Niewielu z nas zna te metody, a jeszcze

mniej zdaje sobie spraw´ z tego, ˝e

uczenie si´ mo˝na usprawniç takimi

w∏aÊnie technikami.

Wspó∏czesny cz∏owiek ˝yjàcy

w spo∏eczeƒstwie zdominowanym

globalizacjà gospodarczà zmuszony

jest do ustawicznego

przystosowywania si´ do nowych

warunków pracy, odnajdywania si´

w nowych sytuacjach i podnoszenia

swoich kwalifikacji. Taki stan rzeczy

zmusza go zatem do ciàg∏ego uczenia

si´, w przeciwnym wypadku staje si´

on nieatrakcyjny na rynku pracy.

Podobnie przedstawia si´ sytuacja,

je˝eli chodzi o j´zyki obce. Przyszli

pracodawcy wymagajà niejednokrotnie

znajomoÊci co najmniej dwóch j´zyków

obcych. Jak wi´c poradziç sobie

z zapami´taniem ogromnej liczby

s∏ówek, które powinny zostaç

„zapisane” w naszej pami´ci? Ma∏o

tego, które powinny byç tak˝e

w ka˝dej chwili dla nas dost´pne, czyli

mo˝liwe do odtworzenia

i wykorzystania. Nie jest to dla wielu

z nas, jak si´ okazuje, sprawa prosta.

Stajemy wtedy przed problemem

i zadajemy sobie pytanie o to, czy zbyt

wiele wymagamy od w∏asnego

umys∏u, czy mo˝e po prostu

nieumiej´tnie podchodzimy do

„tematu“.

Roman Balcerzak

Bibliografia:

1. H. Blum, Die antike Mnemotechnik,

Hildesheim 1969.

2. Z. W. BrzeÊkiewicz, Superpami´ç, Studio

Astropsychologii 2005.

3. Z. Klimaszewska, Tajniki ludzkiego umys∏u,

Reader’s Digest 1997.

4. J. Levin, Pictorial strategies for school

learning, Nowy Jork, Heidelberg, Tokio 1983.

5. A. Wingfield i E.A.L. Stine, Modeling

Memory Processes: Research and Theory on

Memory and Aging, w: Memory Aging and

Dementia: Theory, Assessment and Treatment,

pod red. G.C. Gilmore’a, P.J.

Whitehouse’a i M.L. Wykle’a, Springer Verlag,

Nowy Jork 1989.

6. U. Voigt, Das Jahr im Kopf, Kalender und

Mnemotechnik, Likanas 2003.

7. U. Voigt, Esels Welt, Likanas 2001.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: