LEKl Z BOŻEJ APTEKI.pdf

LEKl Z BO ś EJ

APTEKI

S P I S T R EŚ C I

C Z ĘŚĆ I

Z D R O W I E L U D Z K I E P O P R Z E Z S Z K I E Ł K O I O K O H I S T O R I I .

1. Z d r o w i e l u d z k i e w c z a s i e i w p r z e s t r z e n i — B a b i l o n i a , A s y r i a ,

E g i p t , I z r a e l , G r e c j a .......................................................................

2. O d śr e d n i o w i e c z a p o n o w oŜy t n ość ..................................................

3. W s p ó ł c z e s n ośc i — „ n i c n o w e g o p o d s ł ońc e m " ..............................

C Z ĘŚĆ I I

J A K Z A C H O W A Ć Z D R O W I E

..........................................................

W ięc e j j a r z y n i o w o c ó w — m n i e j c u k r u i m ięs a .............................

4. C z y s p oŜy w a n i e m ięs a j e s t k o n i e c z n e ? ............................................

5. Ch leb prz ys złości? ...........................................................................

6. Z n a c z e n i e p o s t u ........................................................................

7. W p ł y w w o d y n a u s t r ó j .....................................................................

8. Z n a c z e n i e p i c i a w o d y i h e r b a t y z i o ł o w e j ..................................

................................................................................

9. N a p ó j p o r a n n y

10.

POśYT EK" — wysokokalory czna potrawa dietetyczna . . .

11. Śniadanie, obiad, kolacja — wzorem naszych przodków . . .

12. Czym jest i co to jest równo waga kwaso wo-zasadowa . . . .

C Z ĘŚĆ I I I

K AśD Y M OśE S T AĆ S IĘ L E K A R Z E M D L A S I E B I E . . . .

1. System odŜywiania w/g Waer landa i dra Bircher-Bennera . . .

2. C h o r o ba w r z o do w a Ŝołąd k a i d w u n a st n ic y ( n ie d o k w aśn ość) . .

3. C h o r o b a w r z o d o w a Ŝo łąd k a i d w u n a s t n i c y ( n a d k w aśn ość) . .

4. O t ył ość ............................................................................................

Niniejsza publikacja jest skrócon ą wersj ą ksi ąŜ ki „Leki z Bo Ŝ ej Apteki" spółki

autorskiej Jana Schulza i Edyty Uberhuber. Pomini ę to tu nast ę puj ą ce cz ęś ci:

— Słowo wst ę pne „Od Autorów".

— Słowo wst ę pne „Od Wydawcy".

— Dwa pierwsze rozdziały cz. II.

— Cz ęś ci V, VI i VII

— Spis alfabetyczny ro ś lin, indeks nazw polskich, indeks nazw łaci ń skich,

skorowidz tematyczny.

5. C u k r zy c a ..........................................................................................

6. R e u m a t y z m i a r t r e t y z m ...................................................................

7. N a d c z y n n ość i n i ed o c z y n n ość ta r c zy c y ............................................

8. Z ł a p r z e m i a n a m a t e r i i — c h o r o b a n a s z e j c y w i l i z a c j i .......................

9. C h o r o b y n o w o t w o r o w e ....................................................................

CZĘŚĆ IV

C ZĘŚĆ I

PORADY PRAKTYCZNE Z „APTEKI BOśEJ" ............................. 91

1. „Zioła szwedzkie" — lek wszechstronny......................................... 94

2. „Propolis" — czyli kit pszczeli i jego zastosowanie ........................ 99

3. Tajemnica bursztynu ....................................................................... 104

4. Aloes — kaktus leczniczy................................................................ 106

5. Zioła stosowane w chorobach serca................................................ 110

6. Zioła stosowane w chorobach wątroby i dróg Ŝółciowych . . . 113

7. Zioła stosowane w chorobach nerek i pęcherza.............................. 117

8. Zioła przeciwgorączkowe ......................................................... 124

9. Zioła przeciwkrwotoczne ............................................................... 126

Zdrowie ludzkie

poprzez szkiełko i oko historii

10. Zioła przeciwzapalne, odkaŜające i odtruwające ............................ 129

11. Zioła przeciw guzom krwawicznym ................................................. 132

12. Zioła przeciwbiegunkowe ................................................................ 136

13. Zioła przeczyszczające ..............................., .................................... 137

14. Zioła uspakajające........................................................................... 139

15. Ziołowe przyprawy kuchenne.......................................................... 142

16. Znaczenie soli kuchennej ........................................................... 148

17. Jarzyny lecznicze.............................................................................. 152

1. ZDROWIE LUDZKIE W CZASIE I PRZESTRZENI —

BABILONIA, ASYRIA, EGIPT, IZRAEL, GRECJA.

Dzieje medycyny ukazują wyraźnie, jak właśnie poprzez

lecznictwo ludowe — od czasów najdawniejszych do obec-

nych — ukształtowała się dzisiejsza medycyna naukowa.

Historią medycyny podzielić moŜna — począwszy od za-

rania dziejów — na instynktowną, magiczną, kapłańską, ludo-

wą, doświadczalną oraz naukową. W dziejach medycyny od-

zwierciedlają się na przestrzeni wieków doświadczenia i dzia-

łalność medyków najróŜniejszych poglądów i praktyk zarów-

no prawdziwych jak i fałszywych.

Najstarsze źródła z dziejów ludzkości przemawiają za

tym, Ŝe najlepszym nauczycielem osób chcących trudnić się

udzielaniem pomocy i leczeniem bliskich, była sama natura:

obserwacja przyrody i zwierząt. Ludzie pierwotni odŜywiający

się roślinami doskonale zapoznali się z ich właściwościami

odŜywczymi, trującymi i uzdrawiającymi. Doświadczenia lecz-

nicze w stosowaniu ziół przekazywane były z pokolenia na

pokolenie poprzez tysiąclecia. Wiele ze środków leczniczych,

stosowanych od wieków przetrwało do naszych czasów w tzw.

medycynie ludowej, a niemało z nich zostało wykorzystanych

przez współczesną medycynę naukową.

Dokładne wiadomości, dostarczane między innymi przez

archeologów, o niektórych ziołach i sposobach terapeutycz-

nych pochodzą sprzed około 4000 lat. Znane było ochładzanie

i ogrzewanie, nacieranie, oczyszczanie, upuszczanie krwi. Ze

środków roślinnych korzystano równieŜ w postaci okładów,

— Kapusta (włoska) ........................................................................ 154

— Buraki czerwone ......................................................................... 158

— Seler............................................................................................ 159

— Pietruszka ................................................................................... 161

— Marchew ..................................................................................... 161

18. Zioła o nadzwyczajnej mocy .......................................................... 165

— Nagietek lekarski (Calendula officinalis)................................... 165

— Pokrzywa (Urtica dioica)........................................................... 167

— Skrzyp (Eąuisetum arvense) ...................................................... 170

— Mniszek lekarski (Taraxacum officinale) ................................... 172

— Tatarak (Acorus calamus) ......................................................... 174

— Czarna jagoda (Vaccinum myrtillus).......................................... 175

19. Uprawa ziół w ogródku przydomowym .......................................... 177

20. Jak, kiedy, gdzie zbierać zioła? ................................................ 182

21. Suszenie i przechowywanie ziół ................................................. 185

22. Kalendarz zbioru ziół...................................................................... 187

plastrów, inhalacji itp. Sok jaskółczego ziela stosowano przy

chorobach oczu, czosnek słuŜył jako środek odkaŜający, sie-

mię lniane, tatarak, mak, jałowiec, mięta, rumianek, piołun

i wiele innych roślin znano juŜ tak dawno i stosowano w lecz-

nictwie.

W miarę rozwoju nauki poznawano coraz to nowe właściwości

lecznicze roślin a lecznictwo rozwijało się coraz bardziej,

zwłaszcza z postępującym formowaniem się większych

skupisk ludzkich, w których leczeniem chorych zajmowali się

przewaŜnie kapłani. Najstarsza „farmakopea" pochodzi z Ba-

bilonii, kraju połoŜonego w dorzeczu Eufratu i Tygrysu, za-

mieszkałego wówczas przez Sumerów. (Byli to pierwotni miesz-

kańcy Mezopotamii, których kultura wywarła wielki wpływ

na Asyryjczyków i Babilończyków. Sumerowie pobici zostali

w późniejszym okresie przez ludy semickie). Najstarszym

zachowanym dokumentem medycznym z tego okresu jest

niewątpliwie gliniana tabliczka z Nippur zapisana pismem

klinowym przez lekarza sumeryjskiego w formie podręcz-

nika o znanych mu środkach leczniczych. „Vademecum" to

odczytane zostało w roku 1953. Wynika z niego, Ŝe pod

koniec trzeciego tysiąclecia przed naszą erą posługiwano się

w lecznictwie takimi substancjami jak np. korą i Ŝywicą róŜ-

nych drzew, olejami roślinnymi oraz sproszkowanym mułem

rzecznym. Wspomina ono teŜ o lekach mineralnych, jak np.

chlorku sodu (sól), saletrze i róŜnych mieszaninach alkaliów.

Z Kodeksu króla Hammurabiego, który jest zbiorem praw i

nakazów dla uzdrawiaczy XVIII stulecia przed naszą erą

wynika, Ŝe zawód lekarza istniał juŜ w staroŜytnej Babilonii.

Babilończycy i Asyryjczycy uwaŜali, Ŝe choroby wywoływane

są przez złe duchy, demony. Z tych wierzeń babilońskich po-

chodzą teŜ róŜne przesądy utrzymujące się do naszych czasów.

W leczeniu posługiwano się, obok ziół, olejkami i wodą. A

więc wodolecznictwo ma swoje początki w Mezopotamii — w

kolebce początku cywilizacji!

Egipskiemu uczonemu, nazwanemu przez Greków Herme-

sem przypisuje się skodyfikowanie w 42 księgach całej wie-

dzy staroŜytnego Egiptu z zakresu anatomii, balsamowania

zwłok, farmakologii i chorób w ogólności. Wiedza medyczna

w staroŜytnym Egipcie uwaŜana była za wiodącą; w szczegól-

ności doprowadzono do perfekcji balsamowanie zmarłych, by

zapewnić im — nieśmiertelność. Z odnalezionych przez arche-

ologów papirusów Ebersa wnioskować moŜemy równieŜ o wy-

sokim poziomie nauk medycznych i fitoterapeutycznych. Pa-

pirusy te zawieraj ą ok. 900 recept ró Ŝ nych leków, 877 wska-

zówek leczenia ran i dolegliwo ś ci ciała. Egipcjanie cierpieli

na mnóstwo chorób! W celu zapobiegania im zalecano jak

najcz ę stsze stosowanie lewatyw, ś rodków napotnych i moczo-

p ę dnych. Profilaktycznie pito wod ę filtrowan ą , gdy Ŝ poznano

sposób przenoszenia si ę niektórych chorób zaka ź nych, np. czer-

wonki.

Kiedy naród Ŝ ydowski był w niewoli egipskiej, jego za-

sady czysto ś ci przenikn ę ły do tego kraju, gdzie ustawowo

wprowadzono powszechny obowi ą zek przestrzegania niektó-

rych przepisów higienicznych. A wi ę c nie ś ydzi uczyli si ę

zasad higieny od Egipcjan lecz odwrotnie! Wprawdzie medy-

cyna Izraela stała pod przemo Ŝ nym wpływem lecznictwa sta-

ro Ŝ ytnego Egiptu lecz ś ydzi nauczali, Ŝ e czysto ść ł ą czy si ę

bezpo ś rednio z pobo Ŝ no ś ci ą i mieli własne przepisy dotycz ą ce

przyrz ą dzania posiłków, umiaru w jedzeniu i piciu wina, uni-

kania kontaktów z chorymi *.

Gdy Moj Ŝ esz na polecenie Jahwe wyprowadził swój na-

ród z Egiptu otrzymał od Boga prawa i rozporz ą dzenia z na-

st ę puj ą c ą obietnic ą : „Je ś li wiernie b ę dziesz słuchał głosu twe-

go Boga, Jahwe, i b ę dziesz wykonywał to, co jest słuszne

w oczach Jego, je ś li b ę dziesz dawał posłuch Jego przykaza-

niom i strzegł wszystkich Jego praw, to nie ukarz ę ci ę Ŝ adn ą

z tych plag, jakie zesłałem na Egipt, bo Ja, Jahwe, chc ę by ć

twoim lekarzem" (II Moj Ŝ . XV,26)... „ Ŝ adna z tych plag..."

jaka Ŝ to pi ę kna obietnica dla Izraelitów — dla narodu wy-

branego! Bóg dał im obietnic ę uwolnienia si ę od chorób egip-

skich. Jak wynika z niektórych papirusów, znalezionych przy

zabalsamowanych ciałach, z których odczytane zostały przez

archeologów opisy chorób panuj ą cych w Egipcie w ówczes-

nych czasach, były to mi ę dzy innymi dolegliwo ś ci jelit, cho-

roby oczu, skóry, zimnica, paso Ŝ yty etc.

Moj Ŝ esz, który pobierał nauk ę na dworze faraona i za-

znajomiony był ze star ą królewsk ą wiedz ą medyczn ą , nie ko-

rzystał z Ŝ adnej „tajnej" receptury Egipcjan, którzy, jak wiemy

z opisów historyka Herodota, opierali swoje pogl ą dy lecznicze

w du Ŝ ej mierze na czarnoksi ę stwie i magii. Moj Ŝ esz bez-

wzgl ę dnie poddawał si ę woli Boga. Wiele dowiedzie ć si ę mo-

Ŝ emy na ten temat ze Starego Testamentu.

» Patrz: Grzegorz Fedorowski — Człowiek, istota poznana?

Warszawa 1981.

Przepisy sanitarno-higieniczne zawarte w Biblii nie mia

ły wyłącznie znaczenia religijnego, lecz stały równieŜ na stra

Ŝy zdrowia człowieka. Zakazy spoŜywania pewnych mięs,

określanych w Biblii mianem „nieczystych", znalazły pełne

potwierdzenie w obecnej nauce. O przywiązywaniu wielkiej

wagi do diety, świadczy jeden z licznych ówczesnych aforyz

mów: „jeśli moŜesz wyleczyć chorego dietą lub lekarstwem —

wybierz dietę." Bóg uczynił przecieŜ rośliny lekami, o czym

świadczą teksty Pisma Świętego. Pokarmem dla człowieka ma

ją być ..... płody rolne" (I MojŜ. 111,18).

RównieŜ przepisy odnoszące się do usuwania nieczystości

i do izolacji chorych zakaźnie mają swoje potwierdzenie w Bi-

blii. Grecja jest ojczyzną „ojca medycyny" Hipokratesa z Kos.

śył on w V—IV wieku przed Chr. Napisał znakomite dzieło

pt. „Corpus Hippocraticum", w którym między innymi przy-

wiązuje duŜą wagę do ziołolecznictwa i diety. UwaŜa równieŜ,

iŜ duŜe znaczenie dla zdrowia mają gleba, woda i powietrze.

Hipokrates bardzo często stosował teŜ, obok diety, banki i ką-

piele wodne, a diagnozy stawiał na podstawie obserwacji cho-

rego. Tym samym przekształcił „sztukę" medyczną w — naukę.

Będąc zaciętym przeciwnikiem szkoły lekarskiej w Knidos (Azja

Mniejsza), która zalecała leczenie wyłącznie chorego narządu,

bronił zaciekle swojego poglądu, iŜ leczyć naleŜy nie chorobę, a

jej przyczynę i całego człowieka. Chorobę zaś uwaŜał za

zachwianie równowagi biologicznej organizmu powstałej

wskutek szkodliwych czynników, z którymi prowadził walkę

na śmierć i Ŝycie. Hipokrates głosił takŜe zasadę tajemnicy

lekarskiej. Większość jego poglądów obowiązuje do dziś, a jego

teorie niczym nie róŜnią się od współczesnych.

Medycyna staroŜytnych Rzymian powstała pod wpływem

wiedzy medycznej Etrusków, którzy mieli swoje państwo na

Półwyspie Apenińskim. Medycyna Etrusków opierała się prze-

de wszystkim na stosowaniu naturalnych środków leczni-

czych — na ziołach.

W Państwie Rzymskim lecznictwo rozwinęło się dopiero

w I wieku przed Chr. Lekarze rzymscy byli początkowo grec-

kimi niewolnikami. Dopiero upadek państwowości Greków

i zajęcie jego terytorium przez Rzymian, przyczyniły się do

„zmieszania" nauk medycznych przez przyjezdnych z Grecji

filozofów i lekarzy. Jednym z nich był Grek Asklepiades

(128—56 r. przed Chr.). Główną tezą głoszoną przez niego by-

ła nauka o atomach. UwaŜał on, iŜ Ŝycie to ruch atomów,

które słuŜą do odŜywiania i tworzenia materii. Chorych le-

czył hydroterapią; stosował równieŜ leczenie klimatyczne

i częste lewatywy. Wspomnieć naleŜy równieŜ o wielkim uczo-

nym Pliniuszu (Starym). Napisana przez niego „Historia na-

turalis" była przez całe wieki autorytatywnym dziełem dla

przyrodników, uczonych i lekarzy, stanowiła ona waŜne źródło

poznania staroŜytnej medycyny ludowej. Księgi od 20—27 te-

go dzieła zawierają opisy ziół i ich zastosowanie w lecznic-

twie.

W tym okresie powstało teŜ dzieło botaniczno-farmakolo-

giczne pt. „De medicinali materia". Autorem jego był wybitny

lekarz wojsk rzymskich za czasów Nerona — Dioskurides.

Opisał on w swoich księgach około 600 roślin, podając ich

nazwy, sposoby przyrządzania leków, dawkowanie i ich dzia-

łanie.

Największym po Hipokratesie lekarzem i „reformatorem"

nauk medycznych staroŜytnego świata był Galen. Jego nauki

przetrwały do XVIII wieku po Chr. Poglądy medyczne Gale-

na przesiąknięte były filozofią chrześcijańską. UwaŜał on bo-

wiem, iŜ człowiek jest „cudowną maszyną", która nie mogła-

by powstać w wyniku zwykłego łączenia się atomów. Jego

zdaniem, twórcą mógł być tylko „wyŜszy rozum", kierujący

całym wszechświatem — Bóg. Galen twierdził teŜ, wbrew

nauce Platona o trzech ludzkich duszach, iŜ człowiek posiada

tylko jedną, Ŝyjącą we krwi, która jest nosicielem sił — esen-

cję Ŝycia. Za przyczynę choroby uwaŜał rozprzęŜenie między

ciałem a duszą. Galen w swej terapii uŜywał wiele leków

pochodzenia roślinnego w postaci nalewek, wyciągów i od-

warów. Metody ich stosowania i terminologia łacińska zacho-

wały się w farmakologii do dnia dzisiejszego, a w świecie le-

karskim znane są preparaty galenowe — klasyczne leki ro-

ślinne.

Galen był — po Hipokratesie — ostatnim wielkim przed-

stawicielem okresu wspaniałego rozkwitu medycyny w Euro-

pie. Wraz z jego śmiercią na przełomie III wieku naszej ery,

nauki jego poszły w zapomnienie.

2. OD Ś REDNIOWIECZA PO NOWOZYTNOSC

Okres wczesnego średniowiecza charakteryzował się „za-

stojem" w zakresie wiedzy medycznej z powodu przekształca-

nia się systemów politycznych i gospodarczych. Wraz z na-

staniem epoki feudalnej i rozkładem niewolnictwa nastąpił

upadek produkcji rolnej, rzemieślniczej, handlu i znaczny za-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: