Źródła danych: spisy ludności co 10 lat i mikrospisy między tymi dekadami, reprezentacyjne badania gospodarstw domowych, rejestry cywilne, rządowe i samorządowe dane administracyjne, badania naukowe
Rejestry administracyjne: PESEL, POLTAX, ZUS, KRUS, system informacji urzędów miast czy gmin
Metody zbierania danych: bezpośrednie, telefoniczne, oparte na systemie pocztowym, samospisywanie (np. prowadzenie książeczki budżetowej)
Rodzaje informacji statystycznej: bieżące statystyki społeczne (statystyka sektorowa), wskaźniki społeczne (szczegółowe/syntetyczne), badania grup ryzyka w społeczeństwie, modele
mikrosymulacyjne (co wydarzy się po jakiejś decyzji w polityce społecznej); rachunki społeczne (łącznik między składnikami statystyki)
statystyka musi być bezstronna, rzetelna, efektywna, poufna, jawna
Porównywalność: konceptualna (te same jednostki i pojęcia); statystyczna (metody te same i akceptowalne), interpretacyjna – te same interpretacje; porównywalność osiąga się poprzez zharmonizowanie badania, pojęć i definicji, wspólne klasyfikacje, akceptowalne metody zbierania danych
Regiony NUTS: NUTS 1: 6 regionów; 2: 16 województw; 3: 45 podregionów; 4: 379 powiatów; 5: 2478 gmin
Rodzaje błędów statystycznych: losowy (standardowy, względny, przedział ufności); braki odpowiedzi (źródło błędów nielosowych); błąd pokrycia (pominięcie jednostki populacji w badania pełnym); błędy pomiaru (niedokładne dane); błędy przetwarzania (błędy wprowadzania danych, kodowania i redagowania)
Spisy ludności: (po wojnie było 6 spisów (1950,60,70,78,88,2002) i 3 mikrospisy) reprezentacyjny spis ludności i mieszkań; powszechne, obligatoryjne, reprezentacyjne; spis ludności i mieszkań, spis rolny, spis powszechny (2011); grupy demograficzne: pracownicy, rolnicy, pracownicy użytkujące grunty rolne, mający własny dochód poza działalnością rolną, utrzymujący się ze źródeł poza dochodowych
Badanie budżetu gospodarstw domowych (od 1956 roku): od ’96 zmiana metodyki (klasyfikacja dochodów i wydatków, typów społecznych, gospodarstw domowych); sposób losowania próby: losowanie warstwowe dwustopniowe; 1. Warstwa: wg województw; 2. Wybór konkretnych mieszkań; model rotacji miesięcznej: 50% rotacji, 50% się nie zmienia; operat losowania: BREC99 (System obejmuje identyfikatory podziału utworzonego dla potrzeb przeprowadzania narodowych spisów powszechnych i prowadzenia badań reprezentacyjnych); metody zbierania: wywiad/książeczka budżetowa; próba: 32 000 Gospodarstw domowych na rok, 40% odmów; gosp. domowe to osoby wspólnie utrzymujące się; 70 000 osób
Badania modułowe: pomoc społeczna, warunki mieszkaniowe, potrzeby edukacyjne, ochrona zdrowia, gospodarstwa domowe w gospodarce rynkowej, zdrowie rodziny ni wydatki na ochronę zdrowa, wyposażenie gosp. domowego w przedmioty trwałego użytku, uczestnictwo w turystyce
Panelowe badania budżetów gospodarstw domowych: badanie na tej samej próbie co te powyżej (32 tys), jest ono pilotażowe (pół roku przed głównym, aby przetestować); cel: śledzenia zmian ekonomicznych i społecznych w warunkach transformacji
Europejski panel gospodarstw domowych (EU-SILC): w Polsce w 2005 roku; źródło: sytuacja dochodów, ubóstwa i wykluczenia regulowane specjalnym rozporządzeniem Unii Europejskiej (zharmonizowane badanie); założenia: możliwość łączenia danych pochodzących z badań reprezentacyjnych czy z rejestrów administracyjnych; zmienne obowiązkowe: cechy demograficzne respondenta, uczestnictwo w edukacji, ocena zdrowia, warunki mieszkaniowe, środowisko i otoczenie, składniki dochodów brutto; są to badania modułowe, osoby w wieku powyżej 16 lat, próba reprezentatywna na 4 lata; rotacja 25%, próba 24 000 mieszkań, bezpośredni wywiad;
W części tabelarycznej zamieszczono wyniki według: sześciu grup społeczno-ekonomicznych ludności oraz gospodarstw ogółem, klasy miejscowości zamieszkania gospodarstwa domowego, wielkości gospodarstwa domowego, określonej liczbą osób w gospodarstwie.; Prezentowane wyniki obejmują informacje dotyczące: poziomu rocznych dochodów do dyspozycji oraz składowych dochodu do dyspozycji, w ujęciu na jednostkę ekwiwalentną oraz na osobę w gospodarstwie domowym, wyposażenia gospodarstw domowych w niektóre dobra trwałego użytkowania, sytuacji mieszkaniowej gospodarstw domowych, trudności w zaspokajaniu podstawowych potrzeb gospodarstw domowych, korzystania z opieki lekarskiej i samooceny stanu zdrowia osób w wieku 16 lat i więcej.
Badanie warunków życia (1997-2003): współpraca z Francuskim Narodowym Instytutem Statystyki i badań ekonomicznych; próba: 8 000; przedmiot badań: sytuacja materialna, zdrowie, sytuacja zawodowa, zasobność portfela-zaspokojanie potrzeb; 13% odmów, wiek – powyżej 18 lat, przeprowadzone 3 razy;
BAEL – Badanie aktywności ekonomicznej ludności: od 1992 r.; reprezentacyjne, wiek pow. 15 lat, losowanie warstwowe dwustopniowe, wyniki kwartalne (co 13 tygodni); próba około 25000 mieszkań; badanie panelowe, ciągłe, pokazuje przemieszenia na rynku pracy; moduły: społ-ekonomiczne położenie bezrobotnych, wiejski rynek pracy, efektywność polskiego rynku pracy, losy zawodowe absolwentów, sytuacja na rynku pracy, praca nierejestrowana: cele: baza danych do wyliczania wskaźników aktywności zawodowej, do dostosowania określonej polityki;
badanie prowadzone od maja 1992 r. zgodnie z metodyką Międzynarodowej Organizacji Pracy co kwartał przez Główny Urząd Statystyczny badanie aktywności ekonomicznej ludności, polegające na ankietowaniu ogólnopolskiej próby gospodarstw domowych. Jest to specyficzne badanie panelowe, w którym w każdej kolejnej fali badania wymieniana jest 1/4 składu próby (tzw. panel rotacyjny).
Badanie zgodne z metodyką Międzynarodowej Organizacji Pracy zapewnia porównywalność uzyskanych danych w skali międzynarodowej. Badania dotyczą reprezentacyjnej próby osób w wieku 15 i więcej lat. W trakcie BAEL zostaje ustalona liczba osób aktywnych zawodowo, równa sumie pracujących i bezrobotnych. Bierni zawodowo to ci, których nie sklasyfikowano ani jako pracujących ani jako bezrobotnych. Zgodnie z metodyka BAEL pracującymi są osoby, które w badanym tygodniu co najmniej przez 1 godzinę wykonywały pracę zarobkową, tzn. prowadziły własną działalność gospodarczą (zatrudniając co najmniej 1 pracownika najemnego), pracowały na własny rachunek, były zatrudnione w charakterze pracownika najemnego na podstawie stosunku pracy, pomagały bez umownego wynagrodzenia w prowadzeniu rodzinnej działalności gospodarczej lub uczyły sie zawodu otrzymując wynagrodzenie. Osoby, które akurat nie pracowały z powodu urlopu, choroby, strajku, przerwy w działalności zakładu, pogody, są również zaliczane do pracujących. Dodajmy, że w niektórych krajach do pracujących zalicza się nawet żołnierzy.
Aby osoba została uznana za bezrobotną wg BAEL, musi spełniać 3 warunki: nie pracowała w okresie badanego tygodnia; Przez 4 tygodnie (wliczając jako ostatni tydzień badany) poszukuje aktywnie pracy; jest gotowa do podjęcia pracy w badanym lub następnym tygodniu; Do bezrobotnych zalicza się także osoby, które znalazły pracę oraz czekają na jej rozpoczęcie (do 30 dni). Na podstawie BAEL oblicza się także współczynnik aktywności zawodowej oraz wskaźnik zatrudnienia.
Reprezentacyjne badania zatrudnionych w gospodarce narodowej: wg wysokości wynagrodzeń, próba reprezentatywna, wskaźnik odpowiedzi: 80%; obecnie połączone z badaniem wynagrodzeń wg zawodów;
Badanie wynagrodzeń wg zawodów: od 1996 roku, informacje dotyczące płci, wieku, wykształcenia, pracy oraz cech zakładu pracy (rodzaj, sektor, wielkość); próba: zakłady (5 os), losowanie dwustopniowe, 30 000 zakładów -> 700 000 osób pełnozatrudnionych na co najmniej miesiąc
Badanie zdrowia ludności: próba: 20 000 gospodarstw domowych, czyli 60 000 osób, wiek od 0 lat, cel: rozpoznanie stanu zdrowia ludności; sponsor: Państwowy Fundusz Rehabilitacji osób niepełnosprawnych; robiony co 7-8 lat, bloki pytań: samoocena, korzystanie z usług medycznych, styl życia; 70 % odpowiedzi – najwięcej od osób starych, najmniej od 20-latków; oddzielne pytania dla dzieci; losowanie dwustopniowe,
Badanie ubóstwa i marginalizacji społecznej: nie używa się słowa „ubóstwo”, „sfery niedostatku”; badania wybranych grup ludności (modułowe subiektywne i relatywne); od lat 90. GUS wylicza minimum socjalne egzystencji
Badanie wykorzystania budżetu czasu (od 1969): wg standardów unijnych, 10 000 gospodarstw domowych, pow. 15 roku życia, 6 grup społeczno-ekonomicznych (pracownicy, pracownicy użytków rolnych, rolnicy, na własny rachunek, emeryci i renciści etc); rejestrowanie: potrzeb fizjologicznych, pracy zawodowej, nauki, zajęć, prac domowych itd.; 60% odmów, losowanie dwustopniowe; cele: badania czasu pracy zawodowej, racjonalizacja pracy, badania poziomu życia ludności, cele marketingowe, rozmieszczenie infrastruktury, badania zapotrzebowania na pewno usługi i produkty, badanie zasięgu szarej strefy; Badania budżetu: 3 części: kwestionariusz o gospodarstwie domowym, kwestionariusz osobowy, dzienniczek ; Samorealizacja: czas w budżecie, oczekiwania placowe; czynności: sen, jedzenie, potrzeby osobiste, praca główna, praca dodatkowa, szkoła/uczelnia, życie towarzyskie, rozrywka; mierniki: średni czas trwania czynności w przybliżeniu na jedną osobę; czas wykonywania czynności w przeliczeniu na jedną osobę, częstotliwość wykonywania czynności
BADANIA KALENDARIUM: 1918 – pierwsze badanie społeczne; 1921,31 – spisy ludności, 1965- GUS publikuje pracę o problemach statystyki społeczne i o teorii i metodach; 1979 – GUS raport na temat rozwoju społecznego, 1980 – GUS wprowadził zintegrowany system badań gospodarstw domowych
Urodzenia żywe: wydobycie z łona matki noworodka, niezależnie od okresu trwania ciąży, który oddycha lub wykazuje oznaki życia
Urodzenia martwe: zgon płodu następujący po wydaleniu, bez okznak życia
Zgon: nieodwracalne ustanie czynności życiowych
Małżeństwo – związek cywilny pary ludzi
Separacja – rozpad związku małżeńskiego
Rozwód: rozpad związku zgodnie z regulacjami prawnymi
Migracje wewnętrzne – czasowa lub stała zmiana miejsca bez przekraczania granicy
Rodzina – grupa osób powiązanych przez małżeństwo/konkubinat, więzy krwi lub adopcję
Gospodarstwo domowe: grupa osób spokrewnionych lub nie, mieszkających razem i wspólnie się utrzymujących
Badania poziomu i jakości życia w Polsce – od lat 1960 odejście od jedynie PKB/per capita, GUS stworzył wskaźniki społeczne; trudne do ocenienia, 93 wskaźniki, dużo wieloznaczności
Poziom życia: stan zaspokojenia potrzeb wynikających z konsumpcji wytworzonych przez człowieka dóbr materialnych i usług
Warunki życia: całokształt obiektywnych warunków o charakterze infrastrukturalnym, w jakich żyje społeczeństwo. Wiążą się one głównie z kondycją materialna, zabezpieczeniem egzystencjonalnym środowiska życia jednostek.
Jakość życia: związana z subiektywną oceną własnego życia w określonych warunkach gospodarczych, społecznych i politycznych;
Godność życia: wiąże się z negatywnymi skutkami rozwoju organizacyjnego. Kategorię tę można zdefiniować jako nieodczuwanie stanów depresji, które mogą wynikać z negatywnych aspektów życia ludności w zmieniających się realiach gospodarczych
Funkcje badania: diagnoza bieżącego stanu zjawisk społecznych, ocena różnych programów polityki społecznej, funkcja ostrzegawcza (samobójstwa); rodzaje: cząstkowe, grupowe, syntetyczne; podział: stymulanty (przeciętne miesięczne dochody i pożądana wysokość wynagrodzenia); destymulanty (umieralność); nominanty (wielkość mieszkania – istnieje wartość optymalna)
Niematerialne aspekty życia: stan zdrowia, sytuacja zawodowa, poczucie integracji w społeczeństwie, formy spędzania wolnego czasu
Obszary badania: wyżywienie, mieszkanie, zdrowie, oświata, rekreacja, zabezpieczenie społeczne, zagospodarowanie materiale, środowisko naturalne; negatywne: zagrożenie zdrowia, bezrobocie, zanieczyszczenie, zagrożenie ubóstwem, zagrożenie bezpieczeństwa
Pomiar stopnia zaspokajania potrzeb: HDI, Metoda Genewska (Agregatów statystycznych), metoda agregatów wartościowych (suma wydatków konsumenckich, wydatki z badań budżetu, atrakcyjność jednostek osadniczych, średnia dł. życia, wyposażenie mieszkań), taksonomiczny miernik (syntetyczny; opiera się na użyciu mierników reprezentantów grup potrzeb oraz tzw wzorcu rozwoju, czyli obiektu o optymalnych wartościach mierników);
HDI – oczekiwana długość życia, średnia liczba lat edukacji otrzymanej przez mieszkańców w wieku 25 lat i starszych, oczekiwana liczba lat edukacji dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia, dochód narodowy per capita w USD, liczony według parytetu nabywczego waluty (PPP $)
Ranking wg wskaźnika jakości życia The Economist: sytuacja materialna, zdrowie, stabilność polityczna i bezpieczeństwo, życie rodzinne, życie wspólnotowe, klimat i geografia, bezpieczeństwo zatrudnienia, wolność polityczna, równość płci
Dobrobyt: dobre warunki bytu; dobrostan: wysoka jakość życia
Diagnoza społeczna: próba 25 000 respondentów, oceny wartościujące dotyczące własnego życia obecnego, przyszłego i przeszłego; zadowolenie ze stosunków z rodziną, materialne – sytuacja finansowa, dochody, zaspokajanie potrzeb; zdrowie; zadowolenie z własnych osiągnęć, z perspektyw na życie
Wskaźniki społeczne w koncepcji systemu statystyki społecznej UE: 1954- ONZ – Komisja ds. wypracowania metod oceny standardu życia; 1970 – rozwój wskaźników społecznych w krajach OECD; Pomiary: 1. Wiodące czynniki podstawowe, łatwe w interpretacji np. Długość życia; 2: uzupełniające wskaźniki, bardziej szczegółowe, niewskazane by było ich dużo; np. % ubóstwa; 3. Wskaźniki dodatkowe, najbardziej szczegółowe
Zasady konstrukcji wskaźników społecznych: powinny identyfikować istotę problemu i mieć jasną interpretację, oparte na arbitralnych założeniach i uzasadnione statystycznie, wrażliwe na skutki polityki społecznej, ale nie można nimi manipulować, porównywalny z UE, ONZ i OECD, aktualne i możliwe do modyfikacji, mały koszt obliczeń
Badania z zakresu ochrony zdrowia: sytuacja w Polsce- spada dzietność, rośnie długość trwania życia, spada liczba zgonów powodowanych przez stany chorobowe, wygaśnięcie epidemii; ale: pojawiają się choroby przewlekłe, zwyrodniałe
Zdrowie: to pełnia dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego; determinanty stanu zdrowia: biologia, czynniki genetyczne jednostki, środowiskowe, styl życia, poziom opieki medycznej
1: Era epidemii i głodu; dł życia 20-30 lat, choroby zakaźne, dur brzuszny, choroby układu oddechowego; 2: era wygasania chorób zakaźnych, druga połowa 19 wieku, przeciętna dł życia to 40-50 lat, choroby zakaźne takie jak gruźlica; 3. Era chorób zwyrodniałych: choroby układu krążenia, nowotwory, przyczyny gwałtowne, wypadki, cukrzyca, reumatyzm, choroby psychiczne; 4: era opóźnionych chorób, wzrost długości życia, mniej wczesnych zgonów u osób starszych; 5. Era ponownie wyłaniających się chorób zakaźnych: powrót chorób zakaźnych i pasożytniczych: zapalenie płuc, gruźlica, zapalenie opon mózgowych, malaria
Źródła danych: statystyki zbierane rutynowo (dane nt umieralności, przyczyny zgonów); dodatkowo pomiar zachorowalności i chorobliwości; Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych; 1979- badania chorobliwości szpitalnej; od 2000 roku: badania mają charakter pełny i obejmują wszystkich pacjentów leczonych w szpitalach – podstawowy miernik: „wskaźnik chorobliwości szpitalnej” (ale jedna osoba wielokrotnie w szpitalu); statystyki zgłoszeń: zgłoszenia chorób zakaźnych, zawodowych, nowotworowych; dane o czasowej niezdolności do pracy
Mierniki: 1. WZA. Zachorowalności: zapadalność nowych przypadków na 100 osób (krótki przebieg): l. osób które zachorowały/l. osób narażonych na chorobę * stała C; 2. WCH. chorobowość: całkowita ilość która zachorowała w badanym okresie – zgłoszone w szpitalach; trudne bo: brak wyraźnej granicy między chorobą a zdrowiem, definicja choroby trudna do ustalenia, choroba może się pojawiać i cofać, dane niekompletne, obciążone błędem; 3. WACH. miary absencji chorobowej: l. dni niezdolności do pracy z powodu choroby ; 4 . ACH. Średni czas trwania absencji chorobowej; l. dni niezdolności do pracy/l. przypadków choroby
Ubóstwo: niezaspokajanie pewnych potrzeb na pożądanym poziomie (deficyt pieniędzy, wykształcenia, zdrowia, stabilności psychicznej), zmienne w czasie i terytorialnie; przyczyny: brak zaradności, umiejętności prowadzenia gospodarstwa domowego, rozpad rodziny, śmierć żywiciela, uzależnienia; problemy wynikające z przemian gospodarczych, problemy ze znalezieniem pracy, upadek przedsiębiorstwa; jest to zjawisko niekorzystne dla rozwoju społecznego, ograniczenie tego zjawiska jest istotnym celem polityki społecznej; rozumienie zjawiska: absolutne (gdy po prostu nie są spełniane potrzeby) i względne (w porównaniu z innymi rodzinami); pomiar: obiektywny (dokonywany niezależnie od osobistych odczuć badanego) lub subiektywny (jednostka ocenia zaspokojenie potrzeb); kryteria: monetarne (jedynie dochody) lub wielowymiarowe (warunki mieszkaniowe, zagospodarowanie materialne, dostęp do edukacji, aktywne uczestnictwo w życiu społecznym);
Def wg EWG: stan niezaspokojenia potrzeb na skutek braku środków powodujący, że poziom życia obniża się poza akceptowalne minimum w danym miejscu zamieszkania; aktualnie: to brak możliwości lub ograniczenie w dokonywaniu wyborów, wynikające zarówno z uwarunkowań społecznych jak i osobistych, niezbędnych do prowadzenia wartościowego życia;
Granica ubóstwa: linia ubóstwa – kwota pieniężna, która stanowi społecznie akceptowalne minimum środków niezbędnych do utrzymania; procent ubogich to ludzie znajdujący się poniżej tej granicy;
Podejścia: potrzeb podstawowych – minimum wymagane do zaspokojenia potrzeb żywnościowych i pozażywnościowych (złe, bo żywność zależy od wielu czynników, skromne wydatki też nie na „podtrzymywanie życia”). Podstawowe potrzeby: mieszkanie, czynsz, odzież; Metoda wskaźnika żywnościowego: wydatki na żywność, dochody, do wyznaczania linii ubóstwa Engla; linia ubóstwa absolutna jest wtedy, gdy wartość uzależnia się od współczynnika Engla dla biednych; a względna gdy uzależnia się od współczynnika opartego na wielkości przeciętnej dla całej dadanej populacji (np. średnia krajowa dochodu) ; procent średniej lub mediany dochodów: ubóstwo ma charakter relatywny, linia ubóstwa uzależniona od wartości średniej lub mediany dla danego społeczeństwa (50-60% mediany lub 50% dochodu średniego). Linia ubóstwa oparta na medialnie lub średniej dochodu będzie się zmieniając wraz ze zmianą zamożności społeczeństwa; kwanty w rozkładzie dochodu – za linie przyjmuje się pewne niskie kwantyle, zazwyczaj pierwszy lub drugi; linie subiektywne: najważniejsze są opinie respondentów; pytania dotyczą minimalnego dochodu do utrzymania danego typu rodziny; na podstawie odpowiedzi buduje się tzw. indywidualne dochodowe funkcje dobrobytu, z tych funkcji wyprowadza się wartość linii ubóstwa;
Mierniki: 1. Miernik zasięgu ubóstwa (% ubogich); liczba ubogich gospodarstw/l. gospodarstw; 2. Miernik głębokości ubóstwa (jak bardzo ubodzy są ubodzy) (linia ubóstwa- dochód Gospodarstwa)/(l.ubogich*linia ubóstwa);
Minimum socjalne: szacowane przez Intytut pracy i spraw socjalnych, dla 10 typów gospodarstw domowych; zawartość koszyka stanowiącą podstawę, ustalanie minimum socjalnego państwa, zapewnienie warunków bytowych GD, umożliwiające posiadanie i wychowywanie dzieci i utrzymywanie więzi;
Minimum egzystencji: zostało ustalone w celu określenie jaki poziom dochodów jest niezbędny do zapewnienie przetrwania w zdrowiu i zdolności do pracy (higiena, odzież, obuwie, ochrona zdrowia, jedzenie)
Dochód jako miernik zamożności: źródła stałe: wynagrodzenie za pracę, przychody z prowadzonej działalności gospodarczej, przychody ze świadczeń społecznych, przychody kapitałowe; nieregularne: wpływ ze spadków, darowizny pieniężne; inne: darowizny rzeczowe, korzyści z używania czegoś, co nie jest własnością; PROBLEMY: szara strefa, zaniżanie wysokości budżetu przed ankieterami, wahania sezonowe dochodów – rolnictwo;
Miernik zamożności: 1. Dochód gospodarstwa: maksymalna kwota jaką Gd może wydać na konsumpcję (zakup dóbr i usług)w obrębie jednego okresu rozliczeniowego bez konieczności finansowania (?kredytu?);
Podstawowe składniki dochodu GD rozporządzalnego: wynagrodzenie za pracę, przychody z prowadzenia działalności gospodarczej, przychody z majątku trwałego (czynsze), dochody kapitałowe (odsetki), transfery pieniężne (emerytury, stypendia)
Suma wydatków konsumpcyjnych: problemy: które to wydatki konsumpcyjne, dotyczą GD związanych z rolnictwem bądź prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą
Teoria dochodu permanentnego (Friedman): konsumpcja w danym okresie zależy od dochodu uzyskanego w ciągu całego życia (nie tylko od bieżących); oznacza to utrzymywanie konsumpcji na względnie stałym poziomie, unikanie dużych zmian i konsumpcja się mniej zmienia niż dochody; dochód może być przejściowy (krańcowa skłonność do konsumpcji bliska 0) lub permanentny (czyli bliska 1);...
apd61