Psychologia zaburzeń, rozdz. 5:
Zaburzenia na tle lękowym
FREUD o lęku:
-przejaw wewnętrznej walki czy konfliktu między prymitywnymi pragnieniami (id) a
zakazami powstrzymującymi ich realizację (ego & superego);
-przejaw zahamowań lub nerwicy
Wg Freuda: choroba psychiczna, w której wynikiem konfliktu był lęk; objawy
widoczne lub wskutek działania mechanizmów obronnych utajone. Obecnie słowo to odnosi
się jedynie do objawów obserwowalnych i w jakiś sposób wymiernych.
OBJAWY STRACHU I LĘKU
Podstawowa różnica: jeśli mamy do czynienia z realnym zagrożeniem mówimy o strachu,
jeśli nie jesteśmy w stanie dokładnie ocenić zagrożenia wtedy powstaje lęk.
strach/panika to podstawowa emocja, polegająca na uruchomieniu we współczulnym
układzie nerwowym reakcji walki lub ucieczki, pozwalające na błyskawiczne
działanie w sytuacji zagrożenia. (Barlow; Gray; Gray, McNaughton)
3 składniki strachu*:
1) poznawczo-subiektywny („boję się”)
2) fizjologiczny (podwyższone tętno, przyspieszony oddech)
3) behawioralny (silna chęć ucieczki)
* są one jedynie „lekko połączone”, co oznacza, że ktoś może mieć jedynie 2 z 3 składników.
Lęk wg Barlowa
-najlepiej ująć można jako złożoną mieszaninę emocji i myśli, charakteryzującą się
znacznym rozproszeniem;
-na poziomie subiektywno – poznawczym charakteryzuje się złym nastrojem, obawami o
przyszłość, poczuciem niemożności dokładnego przewidzenia ewentualnych zagrożeń ani
zapanowania nad nimi;
- nie uruchamia reakcji walki ani ucieczki, lecz każe się do nich przygotować ;
-na poziomie fizjologicznym charakteryzuje się stanem ciągłego pobudzenia, który może
odzwierciedlać gotowość do stawienia czoła niebezpieczeństwu;
-na poziomie behawioralnym lęk przejawia się usiłowaniem unikania sytuacji, w których
może pojawić się zagrożenie, nie występuje natomiast nieprzeparta chęć ucieczki;
-jego adaptacyjność polega na tym, że pomaga przygotować się na wypadek ewentualnego
zagrożenia, a w nieznacznych lub umiarkowanych dawkach dobrze wpływa na uczenie się
oraz skuteczność działania;
-właściwie każdy rodzaj bodźca wiążący się początkowo w sposób regularny z przykrym
wydarzeniem, może następnie stać się samoistnym źródłem lęku;
A teraz trochę liczb na temat Zaburzeń Lękowych:
National Comorbidity Survey:
-najczęściej dotykające kobiety zaburzenia (cierpiało na nie w którymś momencie życia 30%
kobiet) oraz drugie pod względem częstości zaburzenie wśród mężczyzn (19%);
-wskaźnik zachorowalności w ciągu 12 miesięcy 23% dla kobiet i 12% dla mężczyzn;
-fobie społeczne – druga co do częstości choroba psychiczna wśród kobiet oraz czwarta
wśród mężczyzn;
-ok. 40-50% ludzi, którzy kiedykolwiek cierpieli na któryś z rodzajów fobii, w pewnym
momencie swojego życia zapadało równocześnie na depresję, a 57-75% miało również inny
rodzaj zaburzeń lękowych
PRZEGLĄD ZABURZEŃ LĘKOWYCH
FOBIE
fobia – uporczywy, silny lęk przed konkretnymi przedmiotami lub sytuacjami, które nie
stanowią realnego zagrożenia. W momencie kontaktu z przedmiotem fobii często
pojawia się reakcja walki lub ucieczki; fizjologiczna i behawioralna reakcja jest często
identyczna z tą, która towarzyszy rzeczywiście przerażającej sytuacji.
FOBIE SPECYFICZNE
Charakteryzują się silnym lękiem wywołanym przez określony przedmiot lub
sytuację, który jest niewspółmierny do realnego niebezpieczeństwa; przymus unikania
sytuacji wzbudzającej lęk oraz stres przeżywany w zetknięciu z nią poważnie zakłócają
normalne funkcjonowanie, chory zdaje sobie sprawę z irracjonalności swego lęku, niekiedy
utrzymuje się dzięki dodatkowym korzyściom czerpanym przez danego człowieka ze swojej
słabości.
5 podstawowych rodzajów fobii wyszczególnionych w DSM-IV:
1) zwierzęca
2) związana ze środowiskiem naturalnym
3) krew/zastrzyk/rana
4) sytuacyjna
5) nietypowa
Fobia na punkcie zranienia i zastrzyku:
-występuje u ok. 3-4%populacji
-zamiast normalnego przyspieszenia tętna i podwyższonego ciśnienia krwi, po wstępnym
przyspieszeniu tętna następuje jego gwałtowne spowolnienie, któremu towarzyszy spadek
ciśnienia krwi, często pojawiają się mdłości, zawroty głowy i omdlenia (ok.75% chorych)
-reakcje takie pojawiają się jedynie na skutek kontaktu z krwią lub raną; kontakt z innymi
przedmiotami wywołuje normalne reakcje walki albo ucieczki
-duża rola powiązań rodzinnych – ok. 2/3 dotkniętych chorobą ma przynajmniej jednego
krewnego w pierwszej linii, który również na nią cierpi
Początek choroby a różnice płci w fobiach specyficznych
Kobiety 16%
Mężczyźni 7%
Ok. 90-95% osób cierpiących na zoofobię to kobiety.
W wypadku fobii na punkcie zranienia i zastrzyku stosunek ten wynosi mniej niż 2:1
Początki:
Dzieciństwo – zoofobia, fobie na punkcie zranienia, zastrzyku, wysokości, wody (chłopcy
zazwyczaj z niej wyrastają).
Dojrzewanie, próg dorosłości – klaustrofobia, agorafobia.
Fobia jako wyuczone zachowanie
Z zasad warunkowania klasycznego wynika również, że fobie raz nabyte przenoszą się
na inne podobne sytuacje i przedmioty.
Badania Osta i Hugdahla:
- 58% chorych na fobie wymieniała jako przyczyny swej choroby traumatyczne przejścia
(szczególnie dentyści :D, klaustrofobia i wypadki)
- 17% chorych wskazało na warunkowanie zastępcze jako przyczynę fobii
Badania Mineki i Cook: małpy uczące się drogą obserwacji (naturalnej lub TV) lęku
przed wężami.
Rola doświadczeń znajomości vs. nieznajomości danego przedmiotu lub sytuacji.
efekt inflacji – u kogoś, kto zaczął odczuwać silny lęk przed samochodami wskutek wypadku
samochodowego, może rozwinąć się fobia, jeśli następnie zostanie napadnięty,
nawet jeśli ten napad nie ma nic wspólnego z samochodami.
Utrzymaniu raz nabytej fobii mogą sprzyjać czynniki poznawcze:
-ludzie cierpiący na fobie są stale wyczuleni na sytuacje lub przedmioty ją wywołujące;
-dotknięci fobią przeceniają niebezpieczeństwo przykrych doznań w następstwie kontaktu z
przedmiotem wzbudzającym lęk;
Czynniki genetyczne i temperamentalne
Kagan z zespołem stwierdzili, że dzieci zahamowane w wieku 21 miesięcy są bardziej
narażone na rozmaite fobie specyficzne w wieku 7-8 lat, niż dzieci niezahamowane.
Podwyższone ryzyko zapadalności na fobie specyficzne (ale nie społeczne ani napady
paniki!) stwierdzono u krewnych w pierwszej linii tych ludzi, którzy sami cierpieli na fobie
specyficzne.
Badania wykazały nieco wyższy wskaźnik zoofobii u bliźniaczek monozygotycznych
niż dyzygotycznych (nie dotyczy to jednak fobii specyficznych).
Istnieją 2 rodzaje czynników genetycznych:
1) stymulujący umiarkowaną, dziedziczną skłonność do zapadania na dowolną fobię
specyficzną;
2) stymulujący umiarkowaną dziedziczną skłonność do zapadania na określony rodzaj fobii
specyficznej.
Istniejące skłonności a występowanie lęków i fobii
Naczelne oraz ludzie mają skłonność do natychmiastowego kojarzenia pewnego typu
obiektów – takich jak węże, pająki, woda, zamknięta przestrzeń – z niebezpieczeństwami,
jednak skłonność ta jest nie tyle wrodzona, co łatwo nabywana i bardzo trudna do
wyeliminowania.
Arne Ohman wraz z zespołem stwierdził, że łatwiej jest wytworzyć odruch strachu,
posługując się bodźcami lękotwórczymi niż obojętnymi; w momencie kiedy odruch się
utrwalił, można było go wzbudzać za pomocą podprogowej prezentacji bodźców
lękotwórczych, ale nie obojętnych.
Leczenie fobii specyficznych
Kontrolowane kontakty z przedmiotem lękotwórczym lub sytuacją. Systematyczna
desensytyzacja lub formy leczenia polegające na stopniowym nasilaniu kontaktu z bodźcami
lękotwórczymi, bez uciekania się do relaksacji oraz technik wyobrażeniowych, zwłaszcza
modelowanie.
FOBIA SPOŁECZNA
Polega na lęku przed złą oceną ze strony innych ludzi; dzieli się na:
-specyficzna – przejawia się lękiem przed konkretnymi sytuacjami*
-uogólniona – charakteryzuje się lękiem przed większością sytuacji społecznych
* osoby te nie mają jednak kłopotów z wykonywaniem tych samych czynności w samotności
Zazwyczaj pojawiają się w toku dojrzewania lub na początku dorosłości.
-ponad połowa ludzi cierpiących na nią przynajmniej przez pewien okres w życiu cierpi
również na inne zaburzenia lękowe;
-ok. 40% cierpi również na depresję;
-ok. 1/3 nadużywa alkoholu w celu zmniejszenia lęku i dodania sobie odwagi;
Fobie społeczne jako zachowania wyuczone
-badanie Ost i Hugdahl: 58% osób cierpiących na fobię społeczną wskazywało na
bezpośredni uraz jako źródło choroby, 13% wskazywało na związki między fobią a
warunkowaniem zastępczym
-badanie Townsley: w przeżyciu traumatycznym upatrywało źródła swej dolegliwości 56%
wypadków fobii specyficznej i 44%uogolnionej fobii społecznej
-uogólnione fobie społeczne trafiają na szczególnie podatny grunt, jeśli rodzice danej osoby
izolują się od życia towarzyskiego i wyrażają o nim z niechęcią
Fobie społeczne w kontekście ewolucyjnym
Ohman: lęki i fobie społeczne są produktem ubocznym hierarchii pozycji
społecznych, które występują u wielu zwierząt, m. in. u naczelnych. Uwarunkowane reakcje
lękowe są mocniejsze, gdy wstrząsowi elektrycznemu towarzyszy zdjęcie twarzy
wykrzywionej złością, niż gdy takiemu samemu wstrząsowi towarzyszy zdjęcie twarzy
uśmiechniętej lub obojętnej; zjawisko to zachodzi nawet, gdy twarze są prezentowane tylko
podprogowo, jednak jedynie wtedy, gdy twarze są skierowane w stronę osoby badanej.
W fobiach społecznych częściej mamy do czynienia z wytrzymywaniem w
lękotwórczej sytuacji niż – jak w fobiach specyficznych – z uciekaniem od niej.
Czynniki genetyczno - temperamentalne
-zróżnicowanie pod tym względem na czynniki genetyczne szacuje się na 30%
-krewni w pierwszej linii osób cierpiących na fobię społeczną byli nią zagrożeni 2 do 3 razy
częściej niż krewni osób z grupy kontrolnej
- dzieci o wysokim stopniu zahamowania behawioralnego między 8 a 12 r. ż. będą miały
mniej aktywne i udane życie towarzyskie w wieku dorosłym; mężczyźni ponadto będą
prawdopodobnie przeżywali większe napięcie emocjonalne
Poczucie braku kontroli
-prowadzi często do uległości i braku asertywności, charakteryzujących ludzi cierpiących na
fobię społeczną;
-osoby cierpiące na fobię społeczną mają bardzo słabe poczucie kontroli nad własnym,
życiem.
Czynniki poznawcze
Beck: ludzie cierpiący na fobię społeczną spodziewają się odrzucenia i złej oceny ze
strony innych, co prowadzi do poczucia zagrożenia w obecności innych ludzi; na skutek
działania schematów zagrożenia, osoby cierpiące na fobie społeczną są przewrażliwione na
punkcie najmniejszych sygnałów krytycznej lub negatywnej oceny.
Clark i Wells: osoby takie spodziewają się po sobie „niewłaściwych i
nieakceptowanych zachowań, które doprowadzą do odrzucenia przez innych, utraty pozycji i
poczucia własnej wartości”, co uruchamia proces samospełniającego się proroctwa.
Leczenie fobii społecznych
-beta-blokery (Inderal) – pomagają opanować objawy peryferyjnego pobudzenia
autonomicznego
-przeciwdepresanty – inhibitory monoaminooksydazy oraz inhibitory zwrotnego wychwytu
serotoniny
-anksjolityki
-systematyczna desensytyzacja
-terapia poznawczo-behawioralna (Aaron Beck) – wysoka skuteczność
ZESPÓŁ PANIKI Z AGORAFOBIĄ I BEZ NIEJ
zespół paniki – występowanie nieoczekiwanych ataków paniki, które zdają się nie mieć
wyraźnej przyczyny
Według DSM-IV:
-ataki muszą się powtarzać, a dana osoba musi obawiać się kolejnego ataku lub jego
konsekwencji przez co najmniej miesiąc
-muszą gwałtownie pojawiać się co najmniej cztery z trzynastu objawów, takich jak: krótki
oddech, palpitacja serca, pocenie się, zawroty głowy, depersonalizacja, poczucie
nierzeczywistości sytuacji, lęk przed śmiercią, szaleństwem lub utratą panowania nad sobą
-ataki są często nieoczekiwane lub „niesygnalizowane” w tym sensie, że sytuacja, w której
następują, nie daje ku nim żadnego bezpośredniego powodu
-niekiedy napady paniki występują w określonych sytuacjach
-natężenie ataku słabnie w ciągu kilku minut
-poważnie upośledza społeczne i fizyczne funkcjonowanie jednostek (w stopniu
porównywalnym z wielką depresją) i może prowadzić do zaostrzenia się wielu chorób
somatycznych
agorafobia – forma powikłań napadów paniki w miejscach zatłoczonych, takich, z których
ciężko się wydostać.
Czasami występuje w formie bez paniki, zazwyczaj zaczyna się od lęku przed stopniowo
coraz większą liczbą rzeczy poza domem; jej wypadki bardzo rzadko zdarzają się w szpitalu,
przejawiają się tzw. atakami przy ograniczonej liczbie objawów lub towarzyszącymi im
niespodziewanymi zaburzeniami somatycznymi.
W większości przypadków agorafobia rozwija się na podłożu ataków paniki.
-3,5% dorosłych mieszkańców USA cierpiało na zespół paniki z agorafobią i bez niej w
którymś momencie swojego życia, przy czym 1,5% cierpiało zarazem na agorafobię
...
justina_przedszkolanka