Dziedziczenie ustawowe; uznanie za niegodnego.
dr Wojciech Górecki
1. We wskazanych poniżej sytuacjach wskaż osoby dziedziczące spadek wraz z określeniem ich udziałów:
A. W wypadku samochodowym jednocześnie giną małżonkowie Adam i Sylwia, a kilka godzin później w szpitalu umiera ich jedyna małoletnia córka Natalia. Żyje: ojciec Adama, tj. Wojciech (matka Adama zmarła przed wskazanym wyżej wypadkiem) oraz Michał, brat Adama. Rodzice Sylwii nie przeżyli swojej córki.
B. Zmarł Mateusz. Żyją jego żona, rodzice, brat oraz dwaj siostrzeńcy, będący synami siostry Mateusza (siostra ta zmarła przed Mateuszem), a także dziadek ze strony matki i babcia ze strony ojca.
C. Sytuacja jak w punkcie „B”, z tą różnicą, że matka Mateusza zmarła kilka lat wcześniej przed Mateuszem.
D. Jedyny syn Kazimierza – Grzegorz zrzekł się spadku po swoim ojcu. Kazimierz zmarł. Żyją: Grzegorz, jego syn Dominik, brat oraz dziadek spadkodawcy. Wskaż okoliczności, których uwzględnienie ma znaczenie dla ustosunkowania się do powyższej sytuacji.
E. Zmarł Sebastian. Miesiąc wcześniej zmarła jego żona, Anna. Żyje córka Anny, piętnastoletnia Flora oraz jej ojciec, Tomek. Nie ma żadnych krewnych Sebastiana.
2. W toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym Anzelmie sąd spadku ustalił, że zmarły pozostawił testament własnoręczny, w którym do dziedziczenia połowy spadku powołał swoją konkubinę Marię, że jedyną rodziną zmarłego stanowił jego ojciec Ksawery oraz żona Anastazja, a nadto, że Anzelm przed kilku laty został przysposobiony przez Stanisława (przysposobienie niepełne), który zginął w wypadku samochodowym na rok przed śmiercią Anzelma. Na podstawie ustalonych okoliczności sąd wydał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, a pięć miesięcy po śmierci syna, Ksawery wystąpił do sądu z powództwem o wyłączenie od dziedziczenia po Anzelmie jego żony Anastazji, w związku z faktem, że przed śmiercią syna Anastazja wystąpiła przeciwko niemu z powództwem o rozwód, zaś Anzelm w odpowiedzi na pozew wyraził zgodę na orzeczenie rozwodu z winy małżonki. Ksawery zdecydował się wystąpić do sądu, ponieważ nie mógł się pogodzić z myślą, że po jego synu mogłaby dziedziczyć osoba, która przyczyniła się do rozpadu małżeństwa, wielokrotnie zdradzając i oszukując męża.
A. Kto i w jakich częściach dziedziczy po Anzelmie ?
B. Zakładając, że zachodziły przesłanki przeczenia rozwodu, czy Anastazja może być wyłączona od dziedziczenia po mężu ?
Zob. orz. SN z 19.08.1983 r., III CZP 38/83, OSNCP 1984, Nr 2-3, poz. 27.
(Kazus 2 pochodzi z pracy J. Biernata oraz P. Cybuli, Prawo spadkowe. Pytania. Kazusy. Tablice, Warszawa 2003, s. 53).
3. *Mariusz został przysposobiony w 1979 r. przez swojego dalekiego kuzyna Zenona (przysposobienie niepełne). Wychowywał się wspólnie z dziećmi przysposabiającego: Markiem, Tadeuszem i Lucyną, pod opieką żony Zenona, utrzymując przelotne kontakty z dotychczasową rodziną, tj. bratem Władysławem, siostrą Agnieszką oraz ojcem Grzegorzem. W 1992 r. Zenon, Mariusz oraz Grzegorz ulegli wspólnie wypadkowi samochodowemu, przy czym Zenon i Grzegorz zginęli na miejscu, natomiast Mariusz zmarł kilkanaście godzin później w szpitalu.
Określ udziały poszczególnych spadkobierców po Zenonie, Mariuszu i Grzegorzu.
4. Małżeństwo Adama i Manueli znalazło się w poważnym kryzysie. Małżonkowie myśleli o rozwodzie, jednak będąc osobami głęboko wierzącymi doszli do wniosku, że w takiej sytuacji lepszym rozwiązaniem będzie separacja. W takim stanie rzeczy, na zgodne żądanie małżonków, sąd orzekł separację w 2006 r. (orzeczenie sądu uprawomocniło się na początku listopada 2006 r.). Dwa miesięcy później trzydziestoletni syn małżonków, Tomasz, zrzekł się spadku po swoim ojcu. Z kolei, przysposobiony w sposób pełny przed dwudziestu laty wspólnie przez wskazanych małżonków, Mateusz, w marcu 2007 r. wytoczył przeciwko Adamowi powództwo o rozwiązanie przysposobienia. Kilka tygodni później Adam sporządził testament własnoręczny w którym powołał do połowy spadku synów Tomasza i Adama, tj. Karola i Grzegorza, w równych częściach. W lutym 2008 r. Adam i Manuela doszli do wniosku, że więzy małżeńskie zostały odbudowane, i po kilku dniach na ich zgodny wniosek sąd wszczął postępowanie o zniesienie separacji. Niestety po kilku dniach Adam zmarł. Mimo śmierci tego ostatniego sąd wydał orzeczenie rozwiązujące stosunek przysposobienia między Adamem i Mateuszem. Kilka tygodni później zmarła także Manuela, która z kolei w testamencie notarialnym do połowy spadku powołała Tomasza i Mateusza, w równych częściach.
Wskaż osoby dziedziczące spadek po Adamie i Manueli, zakładając, że (oprócz osób wskazanych w kazusie) żyją także rodzice oraz rodzeństwo spadkodawców ?
5. *15 marca 1987 r. Jarosław sporządził testament holograficzny, na mocy którego powołał do spadku, jako jedynego spadkobiercę, swego syna Kazimierza. Testament ten napisał spadkodawca własnoręcznie, mimo postępującej choroby Parkinsona, podpisał, lecz nie opatrzył datą. Jednakże w dwa miesiące później, z uwagi na naganną postawę syna systematycznie nadużywającego alkoholu, zmienił swą ostatnia wolę i do całości spadku powołał swego brata. Ten testament został przez spadkodawcę napisany na maszynie, podpisany i opatrzony datą, przy czym powody dla których spadkodawca odstąpił od własnoręcznego napisania jego treści (postępująca choroba) zostały wymienione w treści testamentu. W dwa dni później Kazimierz potajemnie zniszczył nowonapisany przez ojca testament, chcąc w ten sposób zabezpieczyć swoje interesy majątkowe. Jednocześnie brat spadkodawcy przebywającego w tym czasie w szpitalu zniszczył pierwszy z testamentów wiedząc, że jego treść została przez spadkodawcę zmieniona. Po śmierci Jarosława żona spadkodawcy wystąpiła do sądu o uznanie syna oraz brata spadkodawcy za niegodnych.
Jak winien orzec sąd w kwestii uznania za niegodnych ?
Zob. orz. SN z 10.05. 1977, OSN 1978, poz. 34.
(Kazusy 3 i 5 pochodzą z opracowania: H. Nowara-Bacz, W. Kaliński, A. Matlak, J. Pisuliński, P. Podrecki, F. Zoll, Zbiór kazusów z prawa cywilnego, Kraków 1993, s. 89,93).
dulkwic