Zawarcie i unieważnienie małżeństwa
dr Wojciech Górecki
1. 20 września 2007 r. Jan i Krystyna zawierając związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła katolickiego (tzw. forma wyznaniowa zawarcia małżeństwa) oświadczyli wobec księdza udzielającego im ślubu wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. Po zakończonej ceremonii ksiądz niezwłocznie sporządził stosowne zaświadczenie, które zostało następnie podpisane przez małżonków, dwóch pełnoletnich świadków oraz tego duchownego. Następnego dnia ksiądz włożył wspomniane zaświadczenie do koperty, którą zamierzał w poniedziałek (tj. 22 września) wysłać listem poleconym do właściwego urzędu stanu cywilnego. Niestety w niedzielę wieczorem poczuł się bardzo źle, a wezwany lekarz nakazał księdzu kilkudniowy wypoczynek i stanowczo zalecił, aby duchowny przez ten czas nie wychodził w ogóle z domu, ponieważ jest chory na wyjątkowo niebezpieczną odmianę grypy. W konsekwencji ksiądz nadał wspomnianą wyżej przesyłkę dopiero w sobotę, tj. 27 września. Przesyłka została doręczona do urzędu stanu cywilnego we wtorek 30 września i w tym samym dniu kierownik u.s.c. poinformował Jana i Krystynę o odmowie sporządzenia aktu małżeństwa.
Oceń sytuację. Czy w powyższym stanie faktycznym doszło do zawarcia między Janem i Krystyną związku małżeńskiego ?
Zob. art. 61 a oraz art. 7 ustawy z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego.
Jak wyglądałaby sytuacja, gdyby duchowny nadał na poczcie wspomnianą wyżej przesyłkę w terminie, a ta zostałaby następnie utracona przed dotarciem do właściwego urzędu stanu cywilnego ?
Jak wyglądałaby sytuacja, gdyby kierownik urzędu stanu cywilnego sporządził akt małżeństwa mimo tego, że zaświadczenie, o którym mowa w art. 8 § 2 k.r.o. zostało dostarczone do urzędu stanu cywilnego po terminie wskazanym w art. 8 § 3 zd. 1 k.r.o. ?
Jak wyglądałaby sytuacja, gdyby duchowny przyjął oświadczenia Jana i Krystyny wyrażające wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu bez uprzedniego przedstawienia mu zaświadczenia o którym stanowi art. 4 1 § 1 k.r.o., a następnie kierownik urzędu stanu cywilnego sporządził akt małżeństwa ?
2. Stefan i Maria zawarli związek małżeński. W trakcie trwania małżeństwa u Marii wystąpiły daleko idące objawy transseksualizmu. Zgodnie z jej wolą przekształcono płeć w sposób operacyjny. W wyniku operacji ustalono, że cechy nowej płci są nieodwracalne i stosownie do tego sąd sprostował akt urodzenia przez zmianę oznaczenia płci. Stefan wystąpił do sądu z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa.
Oceń sytuację. Zob. uchwałę SN z 25.02.1978 r., III CZP 100/77, OSP 1983, Nr 10, poz. 217 oraz uchwałę SN (7) z 22.6.1989 r., III CZP 37/89, OSN 1989, Nr 12, poz. 188 oraz uchwałę SN z 22.9.1995 r., III CZP 119/95, OSN 1996, Nr 1, poz. 7.
3. Tomasz i Katarzyna zawarli w urzędzie stanu cywilnego przed jego kierownikiem związek małżeński. Obecnych było dwóch świadków. Jeden z nich poprzedniego dnia skończył 16 lat. Został sporządzony akt zawarcia małżeństwa. Po upływie roku Tomasz wystąpił z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa, powołując się na fakt, że jeden ze świadków nie był w chwili zawarcia małżeństwa pełnoletni, co uchybia przepisowi art. 7 § 1 k.r.o.
Oceń stan prawny.
Jak wyglądałaby sytuacja, gdyby jeden ze świadków był pełnoletni, ale całkowicie ubezwłasnowolniony ?
Jak wyglądałaby sytuacja, gdyby przy zawarciu małżeństwa nie był obecny żaden świadek ?
Zob. orz. SN z 7.6.1958 r., 2 CR 293/58, OSP 1959, Nr 10, poz. 260.
4. Szesnastoletnia Karolina, za zezwoleniem sądu opiekuńczego, zawarła przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego związek małżeński z Tomaszem. Miesiąc po tym zdarzeniu Tomasz zginął w wypadku samochodowym. Sześć miesięcy później Karolina poznała Grzegorza i po upływie dalszych dwóch miesięcy postanowiła go poślubić.
Czy w powyższej sytuacji Karolina będzie musiała uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego na zawarcie małżeństwa ?
5. Janina i Piotr zawarli związek małżeński. Ponieważ Janina nie ukończyła 18 lat w chwili zawarcia małżeństwa, a była w ciąży, sąd udzielił jej zezwolenia na zawarcie związku małżeńskiego. Po pewnym czasie okazało się, że Janina w dniu ślubu ukończyła zaledwie 15 lat. W związku z tym prokurator wystąpił o unieważnienie małżeństwa.
Czy sąd powinien unieważnić to małżeństwo wskutek powództwa prokuratora ?
Jak wyglądałaby sytuacja, gdyby sąd udzielił np. szesnastoletniej Janinie zezwolenia na zawarcie małżeństwa, mimo kategorycznego sprzeciwu jej rodziców ?
6. Wojciech i Aneta zawarli związek małżeński. Po miesiącu Aneta dowiedziała się, że w chwili zawarcia małżeństwa Wojciech był całkowicie ubezwłasnowolniony. W związku z tym wystąpiła ona do sądu o unieważnienie małżeństwa. Wtedy okazało się, że na skutek poprawy stanu psychicznego Wojciecha, doszło (już po zawarciu związku małżeńskiego) do zmiany ubezwłasnowolnienia z całkowitego na częściowe.
Czy w takim stanie faktycznym istnieją podstawy do unieważnienia powyższego małżeństwa ?
7. Krystyna i Roman zawierając związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła katolickiego oświadczyli wobec księdza udzielającego im ślubu wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. Po upływie trzech dni kierownik urzędu stanu cywilnego sporządził akt małżeństwa. Pożycie małżonków od początku nie układało się dobrze, ponieważ Roman wykazywał różnego rodzaju zaburzenia psychiczne, których źródłem była choroba alkoholowa, o istnieniu której Krystyna wiedziała od chwili poznania swojego męża. Po pewnym czasie Krystyna wystąpiła o unieważnienie małżeństwa na podstawie art. 12 § 2 k.r.o.
Jakie orzeczenie wyda sąd ?
Zob. orz. SN z 13.3.1974 r., II CR 42/74, OSN 1975, Nr 1, poz. 14 oraz uchwała SN (7) z 9.5. 2002 r., III CZP 2000, Nr 7.
8. Mariola zawarła przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego związek małżeński z Sergiuszem. Po ślubie okazało się, że ten ostatni cierpi na impotencję, o czym Mariola wcześniej nie wiedziała. W związku z tym wystąpiła ona o unieważnienie małżeństwa.
Oceń szanse Marioli na uzyskanie korzystnego dla niej orzeczenia.
9. Tomasz, który zawarł małżeństwo bigamiczne z Mariolą, zmarł. Pierwsza żona Tomasza wystąpiła o unieważnienie małżeństwa bigamicznego swojego męża.
Czy może uzyskać korzystne dla siebie orzeczenie sądu ?
10. Oceń dopuszczalność zawarcia małżeństwa między:
a. pasierbicą (pasierbem) i owdowiałym ojczymem (macochą);
b. małoletnią pasierbicą i owdowiałym ojczymem;
c. małoletnim pasierbem i macochą;
d. teściem (teściową) i synową (zięciem);
e. owdowiałym małżonkiem i siostrą jego zmarłej żony;
f. przysposobionym i krewnymi przysposabiającego;
g. przysposobionym i jego krewnymi naturalnymi (krewnymi w linii prostej oraz rodzeństwem).
11. Jarek, podczas "wieczoru kawalerskiego" dowiedziawszy się, że jego narzeczona go zdradza, postanowił się zemścić i na pytanie kierownika urzędu stanu cywilnego odpowiedzieć "nie". Powiadomiona o tym zamiarze kobieta ubłagała go, aby - w celu uniknięcia dnia niej wstydu - odwrócić role w ten sposób, że on zgodzi się na zawarcie małżeństwa, ona zaś powie "nie". Przed urzędnikiem stanu cywilnego Jarek postąpił zgodnie z porozumieniem, natomiast ku jego zaskoczeniu narzeczona powiedziała "tak".
Oceń sytuację. Czy w powyższym stanie faktycznym doszło do zawarcia małżeństwa; czy istnieją podstawy do jego ewentualnego unieważnienia ?
12. Krystyna, kobieta bardzo zamożna, od pewnego czasu nosiła się z zamiarem poślubienia mężczyzny o znanym, najlepiej szlacheckim nazwisku. Pewnej jesieni poznała Ferdynanda, człowieka o ujmującym usposobieniu, który - jak twierdził - wywodził się z rodu Czartoryskich (takie też nazwisko figurowało w jego dowodzie osobistym). Wczesną wiosną Krystyna i Ferdynand zawarli związek małżeński przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Po kilku miesiącach okazało się, że Ferdynand sfałszował dowód osobisty, i w rzeczywistości nosi inne, "pospolite" nazwisko. Wtedy to Krystyna postanowiła wystąpić do o unieważnienie małżeństwa.
Czy w powyższej sytuacji istnieją podstawy do unieważnienia małżeństwa ?
14. Piotr udzielił Mateuszowi pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński z Kingą. Następnie odwołał to pełnomocnictwo w oświadczeniu skierowanym do Mateusza i Kingi. Pomimo tego, Mateusz i Kinga złożyli oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński. Miesiąc później Piotr ożenił się z Pauliną, a zaraz potem zmarł.
Oceń stan faktyczny.
15. Będąca w szóstym miesiącu ciąży piętnastoletnia Kinga, za zezwoleniem sądu opiekuńczego, zawarła przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego małżeństwo z osiemnastoletnim Mateuszem. Dwa lata później prokurator wytoczył powództwo o unieważnienie tego małżeństwa. W trakcie trwania procesu Kinga skończyła osiemnaście lat.
Jakie rozstrzygnięcie wyda w tej sprawie sąd ?
Jak wyglądałaby sytuacja, gdyby powództwo o unieważnienie tego małżeństwa zostało wytoczone przez prokuratora już po skończeniu przez Kingę osiemnastu lat ?
Jak wyglądałaby sytuacja, gdyby 16 - letnia Kinga, bez zezwolenia sądu opiekuńczego zawarła małżeństwo, następnie prokurator wystąpił o unieważnienie małżeństwa, a w trakcie procesu Kinga skończyła osiemnaście lat ?
16. Krystian, będąc częściowo ubezwłasnowolniony, zawarł z Joanną związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła katolickiego. W trakcie ceremonii zaślubin obie strony wyraziły wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. Trzy dni później kierownik urzędu stanu cywilnego sporządził akt małżeństwa. Po pewnym czasie Joanna dowiedziała się o fakcie ubezwłasnowolnienia męża. Jak się okazało przyczyną ubezwłasnowolnienia były występujące u Krystiana zaburzenia psychiczne wynikające z choroby alkoholowej. Rok później sąd orzekł w stosunku do Krystiana zmianę ubezwłasnowolnienia z częściowego na całkowite. Wtedy to Joanna wystąpiła do sądu z powództwem o unieważnienie małżeństwa na podstawie art. 11 § 2 k.r.o.
Oceń zasadność żądania Joanny.
Czy w powyższej sytuacji Joanna mogłaby skutecznie żądać unieważnienia przez sąd małżeństwa na podstawie jakiegoś innego przepisu k.r.o. ?
17. Tomasz od kilku lat, co pewien okres czasu, odwiedzał gabinet znajomego psychiatry, w związku z występującymi u niego niegroźnymi - zdaniem Tomasza - objawami choroby maniakalno - depresyjnej. Po każdej wizycie lekarz przepisywał mu odpowiednie lekarstwa, których zażywanie powodowało ustępowanie, na pewien czas, objawów choroby. Wiosną 2000 r. Tomasz poznał Kamilę, z którą zawarł związek małżeński latem tego samego roku. Po pewnym czasie żona odkryła chorobę męża, do tej pory skrzętnie przed nią ukrywaną. Wtedy to wystąpiła z powództwem o unieważnienie małżeństwa na podstawie art. 12 § 2 k.r.o. W trakcie procesu powołany przez sąd biegły z zakresu psychiatrii stwierdził w sporządzonej opinii, że w momencie złożenia oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński Tomasz znajdował się w okresie tzw. remisji, tj. przejściowego ustąpienia objawów choroby psychicznej. W konkluzji opinii biegły wyraził przypuszczenie, że istnienie realna szansa zupełnego ustąpienia objawów wspomnianej dolegliwości, jeżeli leczenie będzie prowadzone w prawidłowy sposób. Sąd ustalił także, że Tomasz zawierając małżeństwo z Kamilą nie był ubezwłasnowolniony.
Jakie orzeczenie wyda w powyższej sprawie sąd ?
Jak wyglądałaby sytuacja gdyby Tomasz w momencie zawierania związku małżeńskiego był częściowo ubezwłasnowolniony z powodu występującej u niego wskazanej w kazusie choroby psychicznej ?
Zob. orz. SN z 2.2.1968 r., I CR 650/67, OSN 1968, Nr 10, poz. 172 oraz orz. SN z 18.7.1967 r., I CR 43/67, OSN 1968, Nr 2, poz. 28.
Jak wyglądałaby sytuacja, gdyby w powyższym stanie faktycznym Kamila wystąpiła o unieważnienie małżeństwa po 20 latach od chwili zawarcia małżeństwa; z tego małżeństwa pochodził syn, w którego stanie zdrowia choroba ojca nie wywołała żadnych ujemnych następstw; a pożycie małżonków układało się dobrze. Zob. orz. SN z 4.2.1985 r. , IV CR 557/84, OSN 1985, Nr 11, poz. 181.
18. Jurek zawarł małżeństwo bigamiczne z Krystyną. W związku z tym prokurator wytoczył powództwo o unieważnienie tego małżeństwa. Wtedy to okazało się, że Mariola, żona Jurka z pierwszego małżeństwa zażądała, aby sąd rozwiązał to małżeństwo przez orzeczenie rozwodu.
Jakie orzeczenie powinno zapaść w sprawie o unieważnienie małżeństwa bigamicznego ?
Zob. orz. SN z 4.12.1951 r., c 423/51, OSN 1953, Nr I, poz. 21.
19. Wojciech został uznany prawomocnym orzeczeniem sądu za zmarłego. Jego żona Ewa zawarła nowy związek małżeński. Po kilku latach okazało się, że Wojciech żyje. Dowiedziawszy się o nowym związku Ewy wystąpił z powództwem o unieważnienie jej drugiego małżeństwa, które uważał za bigamiczne.
Czy można skutecznie żądać unieważnienia drugiego małżeństwa Ewy ?
dulkwic