Filozofia społeczno-polityczna XV w
Filozofia krakowska skupiona wokół uniwersytetu w XV w. Cechą znamienną był UTYLITARYZM. Filozofia miała za zadanie spełniać te cele, które stały przed państwem, społeczeństwem. Z 1410 roku zachowała się anonimowa „mowa uniwersytecka”, której autor podkreślał największy pożytek filozofii moralnej (jak żyć) i politycznej (jak rządzić państwem). W pierwszej połowie XV w w myśli krakowskiej dominuje praktycyzm. Rozwijana jest etyka, myśl polityczna. Dążenie do utylitaryzmu prowadziło do hierarchii nauki, działów filozofii w zależności od stopnia ich utylitarności – związek z życiem, doniosłość dla praktyki społecznej. W ten sposób do nauk praktycznych zaliczono logikę. Próbowano to zrobić z filozofii przyrody.
Filozof Benedykt Hesse Próbował łączyć f. (w wydaniu arystotelesowskim - fizyka) z medycyną.
Jan z Kęt ograniczał f, przyrody do fizyki – nauki praktycznej.
Te dwa poglądy były wynikiem sytuacji polityczno-społecznej, rozwijającej się nauki.
Kolejna cecha RACJONALIZM –sprowadzający się do pewnej autonomii f, względem teologii
Myśl krakowską cehcowało zaufanie do czysto rozumowej metody badań.
Paweł z Worczyna stawiał tezę o równorzędności f, i teologii. Jego zdaniem f, miała prawo dochodzić do prawdy własnymi siłami, stawiać tezy niezgodne z teologią. Twierdził, że trzeba iść za rozumem a nie autorytetem (jak to było w średniowieczu).
Hesse również przekonywał, że można dojść do prawdy na drodze rozumu. Był bardziej umiarkowany co do samodzielności f, - uważał, że f, nie stać na głoszenie tez niezgodnych z wiarą.
Ostre rozgraniczenie tez filozoficznych a tez wiary zostało zachowane w pismach Jana ze Słupcy (f, przyrody).
II połowa XV w charakteryzowała się pogodzeniem f, i teologii w postaci syntezy porządku rozumu i wiary. Jan z Głogowa przyjął termin – filozof katolicki. Nie można mówić o eliminacji utylitaryzmu. Szczególnie wyróżniona problematyka LOGICZNA rozwijająca się na uniwersytecie od ok. 1400 r. Problematyka logiczna podejmowana wynikała z podstaw historycznych – oparta o Arystotelesa, Porfiriusza, Boecjusza, Piotra Hiszpana (póxniejszego papieża Jana XIII <?> żyjącego w XIII w). Wśród zagadnień można wyróżnić:
- problem dowodów
- zagadnienia powszechników (typowe dla średniowiecza) zdominowały myśl krakowską.
Wyróżniono 2 rodzaje dowodów:
- ścisły danej tezy <?> - wskazywano na fakt, iż teza ta zaliczała się do tzw pierwszych zasad, tzn była zdaniem samym przez się oczywistym; dane twierdzenie zostało stwierdzone na podstawie obserwacji lub świadomie przeprowadzonego eksperymentu
- Prawdopodobny – rozumowania, które porównywały ze sobą wiadomości uzyskane z doświadczenia, nie mogąc w sposób jednoznaczny rozstrzygnąć ich wiarygodności
Problem powszechników – odnośniki do Porfiriusza
„Traktat o duszy” Aristotla
W I połowie XV w dominował pogląd nominalistyczny w wersji konceptualistycznej.
Dla B. Hesse Powszechnik to termin ogólny orzekany o wielu rzeczach mogący występować w 3 postaciach: 1. pojęcie w umyśle, 2. dźwięk mowy, 3. napisany wyraz.
Cechę ogólności która polega na orzekalności o wielu rzeczach, posiada tylko powszechnik TERMIN. Poza tym nic ogólnego nie istnieje ani w rzeczach ani poza nimi. Rzeczy są ściśle jednostkowe, a tylko ogólnym terminem orzeka się o nich. Te poglądy miały swych zwolenników nawet w latach 70tych XV w gdy już nominalizm oddawał pole realizmowi. Od lat 30-70 była rozpowszechniona TEORIA ZBIORU przyjęta od Marsyliusza z Junghen – był zwolennikiem f, Ockhame, prof. Uniwersytetu paryskiego, organizator uniw w Heidelbergu, (1385 r), gdzie przebywał do śmierci.
TEORIA ZBIORÓW
TERMIN OGÓLNY oznacza nie tylko jednostkowe rzeczy, które istnieją, ale i takie, które istniały i mogły istnieć. Taki powszechnik to podobieństwo wszystkich owych przedmiotów utworzonych w umyśle na postawie istniejących przedmiotów jednostkowych.
Od lat 60tych nominalizm podupada. Dominuje REALIZM reprezentant Andrzej Gałka z Dopczyna <chyba zasłynął jako jakiś S-MJ najpierw> nawiązywał do realizmu Jana Wiklefa – prof. Oksfordu w XV w który głosił tezę, że w rzeczach pojedynczych istnieje jakaś realna, ogólna natura czy forma. Umiarkowany realizm w duchu św Tomasza reprezentował Jan Orient – komentarz do metafizyki Aristotla w którym tłumaczył, że istnieją 3 typy powszechników: 1. w postaci idei boskiej – wzorcowej, która istniała przed zaistnieniem rzeczy jednostkowej; 2. w rzeczy w postaci ogólnej istoty; 3. w umyśle w postaci pojęcia ogólnego. Ta wersja była najbardziej powszechna w drugiej połowie XV w.
F, PRZYRODY
Krakowscy filozofowie interesowali się również kwestiami szczegółowymi tego działu. ZAGADNIENIE RUCHU –klasyczne zagadnienie dla filozofii przyrody. Najpierw dominowała interpretacja nominalistyczna (I poł XV w). W II poł XV w odejście od nominalistycznej koncepcji ruchu (opratej na koncepcji Jana Puridana <?>). Jan Buriden <?>f, związany z Paryżem, żył w pierwszej poł XIV w. Reprezentował Ockhamizm przyrodniczy – zastosowanie nominalizmu jako dyrektywy empirycznej, jako zasady ekonomii myślenia do zaś fizyki. Buridan był zwolennikiem TEORII IMPETU – przeciwstawiającej się aksjomatowi dynamiki Aristotla (ruch nie może trwac jeśli nie jest podtrzymywany przez siłę poruszeniową), ruch raz rozpoczęty trwa dalej sam; tłumaczyła to przez rodzaj siły rozpędowej wprawiającej ciało w ruch. Siła (impet) uzyskana raz przez ciało, poruszałaby je bez końca, gdyby nie była zahamowana przez inne przeciwstawne siły, np. tarcie. Buridan nadał T.I. nadał ścisłą postać – impet jest proporcjonalny do siły jaką ciało zostało poruszone i materii jaką ciało zawiera (później podobnie opisał to Newton). Swą terorię zastosował B nie tylko do sił ziemskich ale i kosmicznych (zerwanie z duchami Aristotla poruszającymi ciała niebieskie). BukJ porusza ciała niebieskie a ich ruch jest stały, bo nie ma tarcia. Dzięki temu zostały stworzone podstawowe mechaniki nieba. Do teorii B nawiązywali krakowscy myśliciele. W początku XV w jej zwolennikiem był Andrzej Wężyk –jednoznacznie reprezentował T.I. w Krakowie (ciało rzucone porusza się samo przez się).
Andrzej z Kokoszyna <?> reprezentował stanowisko umiarkowane – stanowisko B dotyczy ciał ziemskich, nie można odnieść do ciał niebieskich.
II poł XV w odejście od teorii impetu (Jan z Głogowa; Michał z Gostynina)
Kwestia CZŁOWIEKA pojmowanego jako jeden z bytów świata ziemskiego. Najbardziej eksponowany wątek duszy. 1 z pierwszych tekstów traktujących ten problem – Paweł z Dworczyna – komentarz do traktatu o duszy Aristotla, drugi napisał Hesse. Te 2 teksty zdominowały dyskusję o duszy krakowskiego nominalizmu. Główne problemy: określenie charakteru bytowego duszy i charakteru jej wewnętrznego złożenia. Obaj dowodzili, że dusza ludzka jest materialną formą ciała i umiera ze śmiercią ciała. (wpływ Ockhamizmu przyrodniczego).
Od lat 60tych XV w odejście na rzecz TOMISTYCZNEJ TEORII DUSZY, Pierwszymi krakowskimi f, broniącymi tego ujęcia byli Jan z Szydłowa, Wawrzyniec Grodziski, Michał z Wrocławia.
Koniec XV w – nawiązywanie do realizmu, ale i ...<s z i k o....>...tyzmu. coeraz większa popularnością cieszy się myśl Alberta Wielkiego. Dotarły teksty Albertystów. Zaowocowało to rodzimą twórczością.
Różnica między tomizmem a albertyzmem w kwestii duszy – forma ciała, czy niezależna od ciała substancja duchowa z ciałem połączona.
Dwaj poniżsi podkreślali, że dusza jest duchowa ze swej istoty. Jan z Głogowa – istotna funkcja – forma substancjalna ciała; oraz Jakub z Gostynina – dusza nie jest wewnętrzną więzią połączona z ciałem a pełni tylko funkcją motoru poruszającego ciałem.
StudenciLWSH