Samorząd terytorialny w Polsce
SAMORZĄD TERYTORIALNY
Samorząd terytorialny w Polsce jest trójszczeblowy. Kolejne szczeble to najniższy i podstawowy - gmina, następnie lokalny - powiat oraz regionalny województwo. Każdy z tych szczebli zasadniczego podziału kraju jest unormowany oddzielną ustawą i podlega odrębnej charakterystyce.
1) GMINA
Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. Przez gminę należy rozumieć prawnie zorganizowany związek osób nazwany w ustawie jako „wspólnota samorządowa” oraz odpowiednie terytorium, obszar kraju.
Jednostka samorządu terytorialnego, którą jest omawiana gmina posiada osobowość prawną, a o jej ustroju stanowi statut. Jest on odbiorcom norm prawnych, sytuujących ją jako samodzielny podmiot prawa w strukturze organizacyjnej państwa.
ZADANIA:
Do zakresu zadań gminy należy realizowanie spraw publicznych na jej terytorium o wymiarze lokalnym, które zostały ustawowo ustanowione jako zakres jej działania. Realizuje ona również takie zadania, które nie zostały zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla innych organów władz publicznych.
Gmina wykonuje zadania własne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, na zasadach określonych przez ustawy, korzystając z samodzielności chronionej na drodze sądowej. Samodzielność w realizacji określonych działań gminy jest ustawowo ograniczona poprzez unormowanie ustalające instytucje obligatoryjnych zadań własnych. W ten sposób zabezpieczona została ich realizacja oraz zagwarantowany określony poziom zaspokojenia potrzeb publicznych. Gmina nie może pozostawić takich zadań bez ich wykonania, jeżeli ustanowione tak jest w normach prawnych. Zaspokojenie potrzeb publicznych nie może opierać się na swobodnej ocenie stanu prawnego przez osoby akurat w tym czasie piastujące dane stanowisko w organach gminy.
Do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Zadania te można podzielić na pewne kategorie, a mianowicie zadania z zakresu:
- infrastruktury technicznej gminy (gminne drogi, ulice, mosty, place, wodociągi, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych; utrzymywanie czystości, utrzymywanie urządzeń sanitarnych; wysypiska oraz utylizacja odpadów komunalnych; zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną; komunalne budownictwo mieszkaniowe; lokalny transport zbiorowy; targowiska i hale targowe; gminne obiekty i urządzenia użyteczności publicznej oraz obiekty administracyjne);
- infrastruktury społecznej (ochrona zdrowia, pomoc społeczna, oświata, kultura, kultura fizyczna);
- porządku i bezpieczeństwa publicznego (organizacja ruchu drogowego, porządek publiczny, ochrona przeciwpożarowa, bezpieczeństwo sanitarne);
- ładu przestrzennego i ekologicznego (planowanie przestrzenne, gospodarka terenami, ochrona środowiska).
Gmina wykonuje ponadto zadania zlecone z zakresu administracji rządowej. Są to zadania „obce” w tym sensie, że pochodzą od innego podmiotu administracji, jakim jest organ administracji rządowej. Gmina wykonuje te zadania po zapewnieniu jej środków finansowych przez podmiot zlecający. Jeżeli ustawa tak stanowi, gmina jest obowiązana do wykonywania takich zadań. Gmina może ponadto dobrowolnie wykonywać zadania zlecone, na podstawie porozumienia z właściwym organem administracji rządowej.
Całość zadań administracji publicznej z różnych tytułów przysługujących gminie realizowana jest w znacznej części przez wydawanie decyzji administracyjnych.
Pierwotnym adresatem norm kompetencyjnych jest w gminie wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy gminy. Wspólnota samorządowa podejmuje rozstrzygnięcia bezpośrednio w głosowaniu wyborczym oraz w referendum, a także za pośrednictwem organów gminy.
REFERENDUM GMINNE
Referendum jest sposobem sprawowania władzy bezpośrednio przez wspólnotę w sprawach ważnych dla gminy. W referendum mogą brać udział mieszkańcy gminy uprawnieni do głosowania. Zgodnie z przepisami ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw są to obywatele polscy, którzy ukończyli 18 lat. Osoby te powinny zamieszkiwać w miejscowości położonej na terenie gminy, pod oznaczonym adresem, z zamiarem stałego przebywania.
Referendum jest ważne, jeśli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych. Ustawa o samorządzie gminnym przewiduje instytucję konsultacji z mieszkańcami gminy w wypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla gminy.
Organami gminy są:
- rada gminy,
- wójt (burmistrz, prezydent miasta).
RADA GMINY
Kadencja rady gminy trwa 4 lata od dnia wyboru. W jej skład wchodzą radni, których ilość zależy od wielkości gminy i tak np. w gminach do dwudziestu tysięcy mieszkańców jest piętnastu radnych, a w gminach od stu do dwustu tysięcy mieszkańców jest dwudziestu pięciu radnych.
Zakres działania rady gminy obejmuje najważniejsze sprawy wspólnoty samorządowej oraz funkcjonowanie jej organów i podmiotów jej podległych.
Rada gminy wybiera ze swego składu przewodniczącego oraz od l do 3 wiceprzewodniczących. Funkcji tych nie można łączyć ze stanowiskiem wójta lub burmistrza (prezydenta). Ustawa gminna nie zalicza przewodniczącego do organów gminy. Jego kompetencjami określonymi w ustawie są zwoływanie sesji rady gminy i organizowanie pracy rady oraz prowadzenie jej obrad. Organ ten z uwagi na swój społeczny (ale wynagradzany) charakter nie może obradować ciągle. Jego charakter pracy jest sesyjny, a sesje są czasowo ograniczone. Ze względu na szeroki zakres zadań rady istnieje potrzeba przekazywania części zadań innym organom do rozstrzygania. Istotną rolę w tym zakresie odgrywają komisje, czyli organy wewnętrzne rady. Ich istnienie, przedmiot działania oraz skład osobowy zależą w zasadzie od uznania rady. Organ uchwałodawczy może również powołać komisje stałe, z których jedna ma charakterze obligatoryjny jest ona określona w ustawie gminnej jako komisja rewizyjna.
WÓJT
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest organem wykonawczym gminy. Kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy.
Burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terenie gminy.
Prezydent miasta jest organem wykonawczym w miastach powyżej stu tysięcy mieszkańców.
Mandatu wójta nie można łączyć z:
- mandatem wójta lub funkcją jego zastępcy w innej gminie;
- członkostwem w organach jednostek samorządu terytorialnego, w tym w gminie, w której jest wójtem;
- z zatrudnieniem w administracji rządowej;
- mandatem posła lub senatora.
Wójt wykonuje uchwały rady gminy oraz zadania gminy określone przepisami prawa. Do zadań wójta należy w szczególności przygotowywanie projektów uchwał rady oraz określanie sposobu ich wykonywania, gospodarowanie mieniem komunalnym, wykonywanie budżetu, zatrudnianie i zwalnianie swoich zastępców, kierowników gminnych jednostek organizacyjnych oraz wykonywanie zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. Kieruje on bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Opracowuje również plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy.
Wójt realizując zadania własne gminy podlega wyłącznie radzie gminy, która decyduje o kierunkach jego działania. W zakresie wykonywania zadań zleconych administracji rządowej wójt podlega także wojewodzie.
Wójt wykonuje swe zadania przy pomocy urzędu gminy, którego jest kierownikiem i któremu nadaje w drodze zarządzenia regulamin organizacyjny, określający organizację i zasady jego funkcjonowania.
Zadania gminy wykonywane są w różnych formach, również w formie decyzji administracyjnych, nazwanych w ustawie decyzjami w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej. Kompetencje do ich wydawania, zarówno w zakresie spraw własnych, jak i zleconych, ustawa o samorządzie gminnym przyznaje wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta). Mogą oni upoważnić swoich zastępców lub innych pracowników urzędu gminy do wydawania decyzji.
ORAGANY W POMOCNICZYCH JEDNOSTKACH PODZIAŁU GMINY
Gmina jest podzielona terytorialnie na jednostki pomocnicze, takie jak sołectwa na obszarach wiejskich, dzielnice czy osiedla w miastach, oraz na miasta w przypadku gdy jest ich więcej niż jedno na terenie gminy. Zasady tworzenia jednostek pomocniczych ustala statut gminy. Organizację i zakres działania sołectwa, dzielnicy lub osiedla ustala rada gminy indywidualnie w formie odrębnego statutu.
Organem uchwałodawczym w sołectwie jest zebranie wiejskie, a wykonawczym sołtys. Sołtysa wspomaga rada sołecka wybierana przez i z pośród mieszkańców tej jednostki pomocniczej.
Organem uchwałodawczym w dzielnicy (osiedlu) jest rada, a organem wykonawczym jest zarząd na czele, którego stoi przewodniczący. Statut osiedla może ustalić, że w osiedlu organem uchwałodawczym jest ogólne zebranie mieszkańców.
2) POWIAT
Powiat jest jednostką samorządu terytorialnego. Przez powiat należy rozumieć lokalną wspólnotę samorządową, którą tworzą jej mieszkańcy oraz odpowiednie terytorium. Powiat, tak jak gmina, ma wymiar społeczny. Kwalifikacja mieszkańców jako wspólnoty następuje z mocy prawa. Przynależność do wspólnoty nie jest zatem uzależniona ani od rozstrzygnięcia organów powiatu, ani od woli mieszkańców. Z uwagi na to, że powiat jest podmiotem o charakterze terytorialnym, drugim jego elementem jest obszar. W tym zakresie powiaty stały się w zasadzie odpowiednikami dawnych rejonów administracyjnych, należących do systemu organów administracji rządowej.
Ustawa o samorządzie powiatowym ustanawia dwie kategorie powiatów. Pierwszy rodzaj to powiaty, które swym obszarem obejmuje całe terytoria graniczących z sobą gmin (powiat ziemski), drugi rodzaj to powiaty obejmujące cały obszar miasta (miasto na prawach powiatu). Przy tworzeniu, łączeniu, podziale, znoszeniu powiatów i ustalaniu ich granic należy dążyć do tego, aby powiat obejmował obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny oraz więzi społeczne i gospodarcze, zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych. Ta jednostka samorządu posiada podobnie jak gmina osobowość prawną, a jej samodzielność podlega ochronie sadowej. O ustroju powiatu stanowi jego statut.
Powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:
- infrastruktury technicznej (transport i drogi publiczne, gospodarka nieruchomościami, utrzymanie powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej),
- infrastruktury społecznej (edukacja publiczna, promocja i ochrona zdrowia, pomoc społeczna, polityka prorodzinna, wspieranie osób niepełnosprawnych, kultura i ochrona dóbr kultury, kultura fizyczna i turystyka, przeciwdziałanie bezrobociu oraz aktywizacja lokalnego rynku pracy, ochrona praw konsumenta, promocja powiatu, współpraca z organizacjami pozarządowymi),
- porządku i bezpieczeństwa publicznego (porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli, ochrona przeciwpowodziowa, przeciwpożarowa i zapobieganie innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi, obronność, wykonywanie zadań powiatowych służb, inspekcji i straży),
- ładu przestrzennego i ekologicznego (geodezja, kartografia i kataster, zagospodarowanie przestrzenne i nadzór budowlany, gospodarka wodna, rolnictwo, leśnictwo i rybactwo śródlądowe, ochrona środowiska).
Akty prawne mogą także określać niektóre sprawy należące do zakresu działania powiatu jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez powiat. Powiat wykonuje ustawowe zadania w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy w oparciu o zawarte porozumienie powiat może przekazać jej zadania z zakresu swojej właściwości.
WŁADZE POWIATU
Pierwotnym adresatem norm kompetencyjnych jest w powiecie wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy powiatu. Podejmuje ona rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym, poprzez wybory i referendum lub za pośrednictwem organów powiatu.
Organami powiatu są:
- rada powiatu;
- zarząd powiatu.
REFERENDUM POWIATOWE
Referendum jest sposobem bezpośredniego sprawowania władzy w sprawach ważnych dla powiatu. W referendum mogą brać udział mieszkańcy powiatu uprawnieni do głosowania. Zgodnie z przepisami ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw są to obywatele polscy, którzy ukończyli 18 lat.
W referendum mieszkańcy wyrażają w drodze głosowania swoją wolę:
- co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej wspólnoty,
- w sprawie z zakresu zadań i kompetencji organów powiatu,
- w sprawie odwołania rady powiatu.
Ustawa powiatowa oraz ustawa o referendum lokalnym przewidują wyłączność referendum w sprawie odwołania rady powiatu przed upływem kadencji. Referendum może być także przeprowadzone we wszystkich innych sprawach z zakresu właściwości powiatu. O przeprowadzeniu tego rodzaju władzy bezpośredniej decyduje organ uchwałodawczy w przypadku, gdy przeprowadza referendum z własnej inicjatywy. Inicjatorami mogą być również mieszkańcy powiatu uprawnieni do głosowania, którzy zdecydują o przeprowadzeniu referendum, i zdobędą poparcie co najmniej 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców. Przedmiot referendum musi być zgodny z prawem.
Referendum w sprawie odwołania rady powiatu przed upływem kadencji można przeprowadzić nie wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od dnia wyborów lub od dnia ostatniego referendum w sprawie odwołania tego organu przed upływem kadencji i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem jego kadencji.
Referendum jest ważne, jeśli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych.
RADA POWIATU
Artykuł 12 ustawy powiatowej określa zakres wyłącznej właściwości rady.
Należą do niej sprawy:
a) organizacyjne (uchwalanie statutu powiatu; tworzenie, przekształcanie i likwidacja jednostek organizacyjnych oraz wyposażanie ich w majątek; podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi powiatami i gminami, jeżeli jest to związane z koniecznością wydzielenia majątku);
b) planistyczne (uchwalanie budżetu powiatu);
c) finansowo-majątkowe (podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków i opłat w granicach określonych ustawami; podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu dotyczących:
● zasad nabycia, zbycia i obciążania nieruchomości oraz ich wydzierżawiania lub wynajmowania na okres dłuższy niż trzy lata, o ile ustawy szczególne nie stanowią inaczej;
● emitowanie obligacji oraz określanie zasad ich zbywania, nabywania i wykupu;
● zaciąganie długoterminowych pożyczek i kredytów;
● ustalanie maksymalnej wysokości pożyczek i kredytów krótkoterminowych zaciąganych przez zarząd oraz maksymalnej wysokości pożyczek i poręczeń udzielanych przez zarząd w roku budżetowym;
● zobowiązania w zakresie podejmowania inwestycji i remontów o wartości przekraczającej granicę ustalaną corocznie przez radę;
● tworzenie i przystępowanie do związków, stowarzyszeń, fundacji i spółdzielni oraz ich rozwiązywanie lub występowanie z nich;
● tworzenie i przystępowanie do spółek, ich rozwiązywanie i występowanie z nich oraz określania zasad wnoszenia wkładów oraz obejmowania, nabywania i zbywania udziałów i akcji;
● wydzielanie majątku na współdziałanie z innymi powiatami i z gminami;
● tworzenie, przekształcanie i likwidacja jednostek organizacyjnych powiatu oraz wyposażanie ich w majątek);
d) osobowe (wybór i odwoływanie zarządu powiatu; powoływanie i odwoływanie na wniosek starosty sekretarza oraz skarbnika powiatu);
e) kierowniczo-kontrolne (stanowienie o kierunkach działania zarządu...
kiero_lbn