1. POJĘCIE:
b. Definicje leksykalne- eksponują ogólnospołeczne rozumienie bezpieczeństwa, bez uwzględniania specyfiki stosunków międzynarodowych. Z reguły jest ono definiowane przez odwołanie się do pewności, wolności oraz zagrożeń, trosk, obaw i ograniczeń. „Słownik języka polskiego” identyfikuje bezpieczeństwo z pewnością, zabezpieczeniem oraz brakiem zagrożenia i ochrona przed nim. W „A dictionary of Socjal Science” wydawanym przez UNESCO bezpieczeństwo utożsamiano z pewnością i brakiem zagrożenia fizycznego albo ochroną przed nim.
c. Dla Sm jako dziedziny stosunków społecznych bezpieczeństwo jest jedną z podstawowych kategorii służącym analizom i wyjaśnianiu. Ciągle jest to pojęcie wieloznaczne i używane w rożnych kontekstach. Jest to cel polityki zagranicznej, wartość międzynarodowa ale tez dynamiczny proces. Mówi się o bezpieczeństwie międzynarodowym i o bezpieczeństwie narodowym..
B. ZAGROŻENIA BEZPIECZENSTWA MIEDZYNARODOWEGO
Analizy bezpieczeństwa w stosunkach międzynarodowych nie można oderwać od analizy jego zagrożeń. Oba te zjawiska są ściśle ze sobą powiązane, gdyż problem bezpieczeństwa to problem przeciwdziałania jego zagrożeniom lub zredukowania podatności na nie. Z jednej strony maja one charakter subiektywny i dotyczą sfery świadomości ośrodka decyzyjnego, grup społecznych i jednostek, które pewne zjawiska postrzegają jako niekorzystne, niebezpieczne. Z drugiej strony, mają charakter obiektywny, związany z realnymi, niekorzystnymi działaniami innych uczestników Sm, występującymi zjawiskami lub procesami oraz warunkującymi je czynnikami. Analizując zagrożenia bezpieczeństwa w Sm należy uwzględnić sferę rzeczywistości w której one powstają oraz sferę świadomości w której dokonuje się jej postrzeganie. Zagrożenia tak jak i całość zjawiska bezpieczeństwa w Sm są:
a) Dynamiczne
b) Zmienne
c) Podlegają ewolucji
Zmiany zachodzące w środowisku międzynarodowym, które jest dynamiczne i zmienne, prowadzą do spadku znaczenia jednych zagrożeń i do wzrostu znaczenia innych. Na przełomie XX i XXI wieku do ewolucji bezpieczeństwa międzynarodowego przyczyniły się:
a) Koniec zimnej wojny
b) Procesy pogłębiania współzależności międzynarodowych
c) Procesy globalizacji
Całość tych zmian jest częścią stopniowego odchodzenia od westfalskiego systemu stosunków międzynarodowych i przechodzenia do systemu późnowestfalskiego, a w perspektywie powestfalskiego, czemu towarzyszy zanikanie dotychczasowych i pojawianie się nowych zagrożeń bezpieczeństwa.
Po zakończeniu zimnej wojny i warunkach coraz większych współzależności międzynarodowych zagrożenia militarne przestają być jedynymi., chociaż w dalszym ciągu istotnymi. Obok nich pojawiają się polityczne, ekonomiczne, gospodarcze, ekologiczne a więc wzrasta rola zagrożeń niemilitarnych. Podczas seminarium OBWE podjęto problemy różnicowania i wielowymiarowości zagrożeń w pozimnowojennej Europie. Podzielono je na:
a) Polityczno- militarne:
ü Niedostateczny rozwój współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa,
ü Trwanie mentalności zimnowojennej
ü Próby tworzenia stref wpływów
ü Dominację koncepcji bezpieczeństwa opartego na równowadze sił,
ü Używanie siły w rozwiązywaniu sporów wewnętrznych
ü Niestabilność struktur politycznych
ü Proliferację broni masowego rażenia
ü Terroryzm
b) Dotyczące ludzkiego wymiaru bezpieczeństwa:
ü Naruszanie praw człowieka
ü Nacjonalizm
ü Rasizm
ü Ksenofobię
ü Szowinizm
ü Antysemityzm
ü Nieprzestrzeganie praw mniejszości etnicznych
ü Fundamentalizm religijny
ü Nietolerancję
c) Gospodarcze:
ü Dysproporcje rozwojowe
ü Migracje ludności na tle dysproporcji rozwojowych
ü Zależności państw od dostaw specyficznych surowców
ü Niebezpieczeństwo zastąpienia strych blików wojskowych przez nowe bloki gospodarcze
d) Społeczne:
ü Dezintegracja społeczeństw
ü Marginalizacja pewnych społeczności
ü Niekontrolowana migracja
ü Handel narkotykami
e) Ekologiczne
ü Energetyka nuklearna
ü Odpady promieniotwórcze
ü Handel niebezpiecznymi odpadami
ü Technologie zagrażające rozwojowi społeczeństw
ü Degradacja środowiska naturalnego.
Procesy globalizacji tworząc nowe uwarunkowania organizacji funkcjonowania życia społecznego, wywierają także wpływ na ewolucje zagrożeń bezpieczeństwa. Do głównych dających się zidentyfikować zjawisk i procesów tworzących zagrożenia bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego procesów globalizacji należą:
a) Wzrost dostępu do technologii produkcji broni masowego rażenia, zwłaszcza broni jądrowej;
b) Większe możliwości działania transnarodowych grup przestępczych, karteli narkotykowych, grup terrorystycznych co oznacza, że wraz z procesami globalizacji nastąpiła intensyfikacja transnarodowych zagrożeń bezpieczeństwa;
c) Groźba załamania się cyberprzestrzeni światowych finansów. W tym kontekście formułowany jest pogląd, że światowe rynki finansowe są większym zagrożeniem dla stabilności społeczności międzynarodowej aniżeli bomba atomowa;
d) Powiększanie się obszarów ubóstwa i możliwe na tym tle konflikty tak we wnętrzu państwa jak i w środowisku międzynarodowym
e) Brak zrównoważenia przepływu wartości kulturowych, które głównie z państw bogatych są transportowane do państw ubogich, co tworzy zagrożenie dla tożsamości kulturowej tych ostatnich
f) Zmiany w środowisku naturalnym, których efektem SA globalne problemy ekologiczne w postaci „efektu cieplarnianego”, zaniku warstwy ozonowej czy ginięcia gatunków.
g) Wzrost społecznych napięć we wnętrzu państw, które zagrażają ich spójności i stabilności ale także środowiska międzynarodowego.
W warunkach procesów globalizacji ewolucji podlega także zakres wartości chronionych w ramach polityki bezpieczeństwa. Tradycyjne rozumienie bezpieczeństwa w sensie ochrony terytorium, instytucji państwa i jego suwerenności jest uzupełniane o ochronę zasobów informacji i technologii. Procesy globalizacji utrudniają państwom kontrolę nad nimi. Przyczynia się do tego także transnacjonalizacja produkcji wojskowej prowadzonej przez korporacje w wielu państwach. W tym kontekście pojawiła się KONCEPCJA NIEFIZYCZNEGO LUB NIEMATERIALNEGO BEZPIECZEŃSTWA. Formułowany jest nawet pogląd, że w XXI wieku zasoby informacji i dostęp do nich będą określały rozkład siły w środowisku międzynarodowym. Podobnie w dziedzinie wojskowości coraz istotniejsze znaczenie ma nie tyle siła ognia, ile tzw. bronie inteligentne oparte na technologiach informatycznych( operacja „Pustynna Burza”, interwencja USA w Iraku, interwencja NATO w Kosowie).
Procesom globalizacji właściwe jest zacieranie wcześniejszego wyraźnego podziału między wnętrzem państwa a środowiskiem międzynarodowym. Następuje interpenetracja problemów międzynarodowych i wewnątrzpaństwowych. Procesy te w powiązaniu z transnacjonalizacją zagrożeń, prowadzą pozacierania tradycyjnego podziału miedzy bezpieczeństwem wewnętrznym a zewnętrznym państw- INTERMESTIC SECIURITY ( VICTOR D. CHA)- koncepcja bezpieczeństwa, która całościowo obejmuje wnętrze państwa i środowisko międzynarodowe, uwzględniając przenikanie się i warunkowanie tych dwóch obszarów.
a) Szczególnym zagrożeniem, wykorzystującym infrastrukturę procesów globalizacji i podlegającym globalizacji jest terroryzm międzynarodowy. Wprowadza on do Sm nowe zjawisko zagrożeń asymetrycznych tj. kreowanych przez podmioty inne niż państwa i dysponujące znacznie mniejszym potencjałem niż państwa. Nowa jakość zagrożenia terrorystycznego, którego symbolem stały się dokonane przez AL. Kaidę 11 września 2001 roku ataki terrorystyczne w Nowym Jorku i w Waszyngtonie, określana jest przez:
b) Religijną motywację
c) Masowość ofiar
d) Wykorzystywanie infrastruktury technicznej obszaru atakowanego
e) Szczególną strukturę organizacji i finansowania utrudniającą zwalczanie
f) Groźbę wejścia w posiadanie broni masowego rażenia i jej zastosowanie
g) Wykorzystywanie do swojej działalności tzw. „upadających państw” których atrybut suwerenności może być „parasolem ochronnym” dla podejmowanych działań.
Zmianie podlega także charakter konfliktów zbrojnych. Charakterystyczne dla westfalskiego systemu Sm wojny między państwami, zwane też wojnami typu klausewiczowskiego, zastępowane są przez konflikty wewnątrz państw, głównie etniczne nazywane mianem „ nowej wojny”, konfliktem postmodernistycznym bądź konfliktem niskiej intensywności.
Dość jednoznacznie określone i globalne zagrożenia okresu zimnej wojny są zastępowane przez wieloznaczne, różnorodne i często bez konkretnej lokalizacji. Tworzą wyzwanie nie tylko dla państw i narodów lecz także dla pozapaństwowych uczestników Sm. Są bardzie złożone i kompleksowe niż te z okresu zimnowojennej konfrontacji.
C. REDEFINICJA BEZPIECZENSTWA MIĘDZYNARODOWEGO
Bezpieczeństwo- proces dynamicznych relacji miedzy podmiotami i ich środowiskiem, w którym potrzeba ich bezpieczeństwa jest zaspokajana.
Radykalne zmiany środowiska międzynarodowego określane przez koniec zimnej wojny, ale też przez pogłębianie współzależności międzynarodowych i procesy globalizacji, wymuszają redefinicję rozumienia bezpieczeństwa i jego dostosowanie do zmienionych realiów. Punkt odniesienia do trwającego procesu reinterpretacji bezpieczeństwa stanowi jego rozumienie ukształtowane w okresie zimnej wojny. Wówczas było ono funkcją istniejącego ładu bipolarnego. Opierał się ona na istnieniu dwóch przeciwstawnych bloków politycznych, militarnych, ideologicznych i gospodarczych oraz realizowanej strategii wzajemnego odstraszania i towarzyszącemu jej wyścigowi zbrojeń. Mechanizmy te zapewniły tzw. „negatywny pokój”. Jego wyróżnikiem były:
a) Koncentracja państw na zapewnieniu narodowego przetrwania
b) Zachowania instytucji państwa i jego terytorium poprzez zdolność odparcia ataku zewnętrznego
c) Dla zapewnienia bezpieczeństwa decydujące znaczenie miała siła wojskowa.
Sposób rozumienia bezpieczeństwa opierał się na kilku założeniach:
henioka