Kwintus Horacjusz Flakkus, Ody i epody,
[w:] tenże, Dzieła wszystkie, wybór, przekła i komentarz Oktawiusz Jurewicz,
t. 1, Wrocław 2000.[1]
WSTĘP
I. Życie poety.
- zmarł tak nagle, że nie zdążył spisać testamentu, ustnie ustanowił Oktawiana Augusta swoim spadkobiercą, dwa miesiące wcześniej zmarł jego protektor i przyjaciel, Cylniusz Mecenas.
- napisał 162 utwory (niewiele), ale najwyższy poziom artystyczny.
- w drugiej połowie I w. n.e. Marek Waleriusz Probus – pierwsze krytyczne wydanie pełnej twórczości Horacjusza.
1. Wenuzja.
- urodził się w dniu, w którym konsulami zostali Lucjusz Manliusz Torkwatus i Lucjusz Kotta – 08,12,65 r. p.n.e., pochodził z Wenuzji.
- ojciec był wyzwoleńcem – jeniec wojenny? Apulijczyk?
- matka, zapewne także wyzwolenica, zmarła wcześnie (brak wspomnień); piastunka Pulia.
- prowincjonalna szkoła prowadzona przez Flawiusza w Wenuzji.
- 55 r. p.n.e. przenosi się wraz z ojcem do Rzymu.
2. W Rzymie.
- jedna z najlepszych szkół stołecznych, główny preceptor – L. Orbiliusz Pupillus, w swoich me-todach pedagogicznych nie stronił od rózgi; wysoki poziom nauczania łaciny i greki.
- za najlepszego nauczyciela uznał ojca – wzór, moralne nauki.
3. Pobyt w Grecji.
- 46/45 r. p.n.e. wyjazd do Grecji.
- wykłady Kratipposa z Mityleny (szkoła perypatetyczna), Theomnestos (Akademia Platońska).
- po zamordowaniu Cezara Horacy zaciąga się do wojska Brutusa.
- przeżył bitwę pod Filippi 42 r. p.n.e. (ucieczka).
- powrót do Rzymu w 41 r. p.n.e.
4. Znowu w Rzymie.
- za wstawiennictwem Mecenasa – przebaczenie Oktawiana.
- śmierć ojca i konfiskata ziem.
- stanowisko sekretarza kwestorskiego, twórczość literacka.
- spotkania literackie z poetami, przyjaźń z Wergiliuszem i Lucjuszem Wariuszem.
- opieka Mecenasa od 38 r. p.n.e, zażyłość.
- posiadłość w Górach Sabińskich 33/32 r. p.n.e., od lat 20. przebywał tam coraz częściej i dłu-żej.
- dużo czasu spędzał też w Tyburze.
- 30 r. p.n.e. wypadek na spacerze – omal nie został zabity przez suche drzewo.
- zazwyczaj zimy spędzał w Bajach – modnym uzdrowisku.
- umarł 27,11,8 r.p.n.e., śmierć nagła, trucizna? po śmierci Mecenasa; pochowany tuż przy grobowcu Mecenasa na krańcach Wzgórza Eskwilińskiego.
- brak portretów, domniemany portret-relief przechowywany w Muzeum Sztuk Pięknych w Bos-tonie.
- niski, otyły, czarne włosy, lśniąca skóra, choleryk, depresje, bóle reumatyczne, problemy ga-stryczne, zawsze starannie ubrany, pogodny, lubiany, samotnik, wyznający zasadę „złotego środka”, żył skromnie, nie korzystał z protekcji Oktawiana.
5. Kalendarz życia i twórczości.
II. Wersyfikacja horacjańska.
1. Wiadomości wstępne.
- podstawową właściwością języka łacińskiego był akcent muzyczny, iloczas.
2. Struktura iloczasowa słownictwa.
- strukturą iloczasową słownictwa łacińskiego zajmuje się prozodia, czyli nauka o budowie ilo-czasowej poszczególnych głosek wyrazów.
- ikt – przycisk rytmiczny, silniejsze wymawianie zgłosek, ´.
3. Jednostki wersyfikacyjne.
- miarą iloczasu jest mora.
- najmniejszą jednostką rytmiczną jest stopa – część wymawiana głosem silniejszym to arsa, słabszym to teza.
4. Struktura wiersza i strofy.
- podstawową miarą (metrum) wiersza daktylicznego jest jedna stopa, wiersza trocheicznego, jambicznego, anapestycznego są dwie stopy.
5. Właściwości fonetyczne poezji horacjańskiej.
- rozziew, czyli hiat.
- synalefa – szczególny rodzaj spłynięcia się samogłosek.
- afereza – es, est.
- diastole – wzdłużenie samogłoski krótkiej, w arsie w trzeciej osobie liczby pojedynczej.
- synkopa – zanik samogłoski krótkiej w środku wyrazu.
- tmeza – rozdzielenie wyrazu złożonego.
- synafia.
6. Wiersze eolskie Horacjusza.
- poeci eolscy, czyli używający dialektu eolskiego, Safona, Alkajos.
7. Miary asklepiadejskie.
- od Asklepiosa z Samos (III w. p.n.e.), autora epigramów o treści erotycznej i biesiadnej.
8. Strofa alcejska.
- od Alkajosa z Mityleny na wyspie Lesbos, poety lirycznego z VII/VI w., autora hymnów, pieśni o tematyce wojennej, miłosnej i biesiadnej.
9. Strofy safickie.
- od Safony, poetki z Mityleny na wyspie Lesbos, piewczyni uroków przyrody, sublimowanego uczucia miłości (VII w.).
10. Strofy archilochijskie.
- od Archilocha z Paros (poł. VII w.) – trochej i jamby, autor elegii, epigramów, hymnów, wier-szy jambicznych o treści zaczepnej i politycznej.
11. Strofa alkmańska.
- od Alkmana z Sardes (II poł. VII w.), autor parthenii i pieśni procesyjnych.
12. Strofa hipponaktejska.
- od Hipponaksa z Efezu (poł. VI w.).
13. Dekamter joński.
14. Miary jambiczne.
- od greckiego czasownika iapto – rzucam, obrzucam zarzutami.
- zaczepne, kąśliwe treści satyryczne.
15. Miary pytyjsko-jambiczne.
TEKST
ODY CARMINA
I. księga.
1. Do Mecenasa – autor wymienia różne zajęcia i pasje ludzkie, najwyższe miejsce wśród nich zajmuje twórczość poetów lirycznych, do których z dumą zalicza się Horacy.
2. Do Augusta – poeta życzy Oktawianowi, pozornie rezygnującemu z władzy, klęski i zemstę bogów, jeśli nie pomści Cezara.
3. Do statku, na którym Wergiliusz popłynął do Aten – propemptikon – życzenie szczęśliwej podróży dla Wergiliusza.
4. Do Sestiusza – obraz nadchodzącej wiosny, krótkie życie człowieka, epikureizm.
5. Do hetery Pyrry – subtelny erotyk, poeta uwolniony od namiętności współczuje swojemu na-stępcy.
6. Do Agryppy – zamiast czynów wojennych Agryppy, poeta woli sławić boje miłosne.
7. Do Planka – szczęście jest blisko, w domu, w Italii, na niepokoje najlepsze jest wino.
8. Do hetery Lidii – przez miłość Lidii Sybarys przestał być żołnierzem.
9. Do Taliarcha – do niewolnika, ciesz się chwilą, każdy dzień jest darem losu.
10. Do Merkuriusza – pozbawiona modlitwy, wysławia boga jako dobrodzieja ludzkości, wynalaz-cę lutni, żartownisia lubianego przez bogów niebiańskich i podziemnych.
11. Do Leukonoe – astrologią interesowały się zwłaszcza kobiety, nie warto, Leukonoe, wnikać w przyszłość, czas umyka szybko, przygotuj wino, korzystaj z chwili i nie myśl o jutrze.
12. Hymn – pieśń-kantata na cześć Oktawiana po powrocie ze zwycięskiej wyprawy na Kanta-brów (25 r. p.n.e.), uświetniająca również nowo zawarty związek małżeński jego córki, Julii, z Marcellusem, w którym princeps upatrzył swego następcę.
13. Do Lidii – zazdrość, szczytem uczucia jest miłość dozgonna.
14. Do Republiki – alegoryczne porównanie państwa do okrętu, który, choć niedawno uniknął roz-bicia, wypływa po raz drugi na wzburzone morze.
15. Do Aleksandra-Parysa – mit o Troi, w parze Parysa i Heleny metafora Kleopatry i Antoniusza.
16. Odwołanie oszczerstw rzuconych na Gratydię lub Tyndarydę – dywagacje o roli gniewu w ży-ciu człowieka.
17. Do Tyndarydy – uroki posiadłości sabińskiej, gdzie przebywa Faun.
18. Do Warysa Kwintyliusza – uroki wina (usuwa troski), skutki nadużywania.
19. Miłość do Glycery – poeta bezpieczny, wydawałoby się, pada ofiarą uczucia do pięknej dziewczyny, wola Wenus, może ofiara uczyni ją łaskawszą.
20. Do Mecenasa – żartobliwy bilecik wizytowy, zaproszenie możnego protektora w gościnę na wieś do poety, czeka nań jednak cieniutkie wino.
21. Oda do chóru mającego opiewać Diane i Apollina.
22. Do Marka Arystiusza Fuskusa – pochwała ludzi prawych, brak nieszczęść (niewinność), np. poeta.
23. Do hetery Chloe stroniącej od poetów – młodziutka Chloe, mimo że dojrzała, nie opuszcza swej mamy, płochliwa sarenka w górskich bezdrożach.
24. Tren na śmierć Kwintyliusza – tren opłakujący Warusa i pocieszenie Wergiliusza.
25. Wyrzuty pod adresem hetery Lidii – wizja starzenia się Lidii, opuszczą ją wielbiciele, będzie szukała miłości po zaułkach ku uciesze złośliwej, drwiącej młodzieży.
26. Do Muz. O Eliuszu Lamii – żartobliwa apostrofa do Muz, niech obdarzą młodego poetę i dra-maturga nieśmiertelną sławą.
27. Do przyjaciół – scenka dramatyczna: poeta wpada na biesiadę, gdzie kłócą się przyjaciele, rozładowuje sytuację.
28. Do Archytasa z Tarentu.
29. Do Ikcjusza – jak będzie wyglądał pałac młodszego przyjaciela, dotychczas filozofa-stoika, gdy wzbogaci się na wojnie z Arabami.
30. Do Wenus – niech opuści Cypr i przybędzie do świątecznego domu pięknej Glycery.
31. Do Apollina – prośba do Apollina (poświęcenie nowej świątyni).
32. Do liry – inwokacja do liry, by rozbrzmiewała pieśnią łacińską nie tylko o tematyce wojennej, lecz również sympotycznej, erotycznej, biesiadnej.
33. Do Albiusza Tybullusa – przyjaciel jest zakochany bez wzajemności w Glycerze, nieodwza-jemniona miłość jest wolą Wenus, poeta zna ja dobrze.
34. Do Losu i do siebie samego – wyznanie „nawrócenia się” poety do wiary w bogów pod wpły-wem piorunu z jasnego nieba jako znaku mocy Jowisza.
35. Do Fortuny – modlitwa do Fortuny o pomyślny wynik wyprawy Augusta przeciw Brytanii.
36. Do Plocjusza Numidy – szczęsliwy powrót przyjaciela z Hiszpanii, będzie biesiada.
37. Do przyjaciół – nawoływanie do radosnego święcenia zwycięstwa Augusta nad Antoniuszem i Kleopatrą.
38. Do usługującego niewolnika – poeta raczy się winem w cieniu altanki – topos skromności.
II. księga.
1. Do Azyniusza Polliona – polityk, wódz, adwokat, opiekun poetów, poeta, który porzucił trage-diopisarstwo dla historii współczesnej.
2. Do Salustiusza Kryspusa – który umiejętnie korzysta ze złota.
3. Do Deliusza – „pomnij zachować umysł niezachwiany”, złoty środek.
4. Do lekarza-masażysty, Ksantiasza – niech się nie wstydzi miłości do niewolnicy, Filidy, naj-...
mairod